Βίαιη σύλληψη από αστυνομικούς. Καταστροφή βιντεοκασέτας για το συμβάν. Ανεπαρκής έρευνα και παραβίαση του διαδικαστικού σκέλους του άρθρου 3 της ΕΣΔΑ
ΑΠΟΦΑΣΗ
Posa κατά Ουγγαρίας της 07.07.2020 (αρ. προσφ. 40885/16)
ΠΕΡΙΛΗΨΗ
Σωματική βία από αστυνομικούς. Καταστροφή βιντεοσκόπησης του συμβάντος και εξαφάνιση ιατροδικαστικής έκθεσης. Ανεπαρκής έρευνα. Παραβίαση διαδικαστικού σκέλους άρθρου 3 ΕΣΔΑ.
Ο προσφεύγων κατά την διάρκεια της σύλληψης του, κατηγορούμενος για ληστεία, σύρθηκε στο έδαφος από αστυνομικούς ειδικών δυνάμεων, τον κλώτσησαν και τον ξυλοκόπησαν. Ο Εισαγγελέας διάταξε έρευνα, ωστόσο η υπόθεση αρχειοθετήθηκε γιατί το βίντεο της καταγραφής του συμβάντος καταστράφηκε και η ιατροδικαστική έρευνα εξαφανίστηκε από τη δικογραφία.
Το Στρασβούργο επισήμανε, όταν ένα άτομο στερείται της ελευθερίας του ή γενικότερα, έρχεται σε επαφή με αστυνομικούς, κάθε προσφυγή σε σωματική βία που δεν έχει καταστεί απολύτως απαραίτητη από τη συμπεριφορά του ατόμου, προσβάλει την ανθρώπινη αξιοπρέπεια.
Στην υπό κρίση περίπτωση το ΕΔΔΑ έκρινε ότι εφόσον είχαν καταστραφεί τα αποδεικτικά στοιχεία δεν μπορεί να αποδειχθεί εάν οι τραυματισμοί του προσφεύγοντος προκλήθηκαν από τους αστυνομικούς και δέχτηκε ότι δεν υπήρξε παραβίαση του άρθρου 3 όσον αφορά το ουσιαστικό σκέλος.
Αντιθέτως, όσον αφορά την έρευνα, το ΕΔΔΑ έκρινε ότι δεν ήταν επαρκώς διεξοδική και αποτελεσματική για να ικανοποιήσει τις απαιτήσεις του άρθρου 3 γιατί είχαν καταστραφεί τα αποδεικτικά στοιχεία. Οι παραπάνω ελλείψεις εμπόδισαν τα εθνικά δικαστήρια να κρίνουν το συμβάν επαρκώς και ο υπεύθυνος εισαγγελέας ζήτησε αντίγραφο της αρχικής βιντεοσκόπησης της σύλληψης του προσφεύγοντα, αρκετό καιρό μετά την νόμιμη περίοδο φύλαξης του.
Το ΕΔΔΑ διαπίστωσε παραβίαση της απαγόρευσης εξευτελιστικής μεταχείρισης (άρθρο 3) όσον αφορά την ανεπαρκή έρευνα για το θέμα αυτό (διαδικαστικό σκέλος) και επιδίκασε στον προσφεύγοντα 7.000 ευρώ για ηθική βλάβη.
ΔΙΑΤΑΞΗ
Άρθρο 3
ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΑ ΠΕΡΙΣΤΑΤΙΚΑ
Ο προσφεύγων István Pósa είναι Ούγγρος υπήκοος που γεννήθηκε το 1975 και ζει στο Sátoraljaújhely. Η υπόθεση αφορούσε φερόμενη αστυνομική κακομεταχείριση κατά την διάρκεια της σύλληψής του.
Τον Οκτώβριο του 2011 μια μονάδα της Αντιτρομοκρατικής Task Force («ΤΕΚ») έφτασε στο σπίτι του προσφεύγοντος προκειμένου να τον συλλάβει στο πλαίσιο έρευνας για ληστεία.
Ο προσφεύγων ισχυρίστηκε ότι είχε συρθεί κατά μήκος του εδάφους, τον κλώτσησαν και τον ξυλοκόπησαν κατά τη διάρκεια της σύλληψης. Μεταγενέστερες ιατρικές εξετάσεις έδειξαν ότι είχε μώλωπες στα χέρια και στην πλάτη και εκδορές στο αριστερό γόνατό του. Με βάση αυτά τα ευρήματα, η Εθνική Υπηρεσία Ερευνών ξεκίνησε έρευνα για πιθανή κακομεταχείριση, αλλά τον Σεπτέμβριο του 2012 ο εισαγγελέας αρχειοθέτησε την υπόθεση.
Ο εισαγγελέας διαπίστωσε ότι παρόλο που ο προσφεύγων υπέστη τραυματισμούς κατά τη σύλληψή του, δεν μπορούσε να διαπιστωθεί ότι προήλθαν από εσκεμμένη ενέργεια και όχι από αστυνομική επιχείρηση η οποία διεξήχθη νόμιμα. Σημείωσε επίσης ότι μια πλήρης βιντεοσκόπηση της σύλληψης, που πραγματοποιήθηκε από την αστυνομία την εν λόγω περίοδο, δεν ήταν πλέον διαθέσιμη καθώς καταστράφηκε μετά από περίοδο 30 ημερών που υπήρχε νόμιμη υποχρέωση διατήρησής της.
Στη συνέχεια απορρίφθηκε καταγγελία από τον προσφεύγοντα σχετικά με την απόφαση διακοπής της έρευνας από το Γραφείο του Γενικού Εισαγγελέα.
Ο προσφεύγων κατέθεσε μήνυση κατά των δύο εμπλεκόμενων αστυνομικών της ΤΕΚ και το Φεβρουάριο του 2015 το Ανώτατο Δικαστήριο της Βουδαπέστης αθώωσε τους κατηγορούμενους. Το δικαστήριο σημείωσε ότι η ιατρική έκθεση της αστυνομίας που συνήθως συμπληρώνεται όταν συλλαμβάνονταν οι ύποπτοι έλειπε από τη δικογραφία και ότι η πλήρης έκδοση του βίντεο δεν ήταν πλέον διαθέσιμη. Διαπίστωσε ότι ο προσφεύγων δεν είχε υποστεί κακομεταχείριση και ότι οι μικροτραυματισμοί είχαν προκληθεί τυχαία. Η απόφαση αυτή επικυρώθηκε από το Εφετείο τον Φεβρουάριο του 2016.
Βασιζόμενος στο άρθρο 3 (απαγόρευση απάνθρωπης και εξευτελιστικής μεταχείρισης), ο προσφεύγων παραπονέθηκε για βιαιότητα της αστυνομίας και ότι η έρευνα για τους ισχυρισμούς του ήταν αναποτελεσματική.
ΤΟ ΣΤΡΑΣΒΟΥΡΓΟ ΑΠΟΦΑΣΙΖΕΙ…
Η σχετική νομολογία του Δικαστηρίου συνοψίστηκε πρόσφατα, μεταξύ πολλών άλλων αρχών, στην απόφαση M.F. κατά Ουγγαρίας. Επιπλέον, όταν ένα άτομο στερείται της ελευθερίας του ή, γενικότερα, έρχεται σε επαφή με αστυνομικούς που επιβάλλουν τον νόμο, κάθε προσφυγή σε σωματική βία που δεν έχει καταστεί απολύτως απαραίτητη από τη συμπεριφορά του ατόμου μειώνει την ανθρώπινη αξιοπρέπεια και είναι κατ ‘αρχήν παραβίαση του δικαιώματος που ορίζεται στο άρθρο 3 της Σύμβασης. Το Δικαστήριο υπογράμμισε ότι οι λέξεις «κατ’ αρχήν» δεν μπορούν να θεωρηθούν ότι μπορεί να υπάρχουν καταστάσεις στις οποίες δεν απαιτείται τέτοια διαπίστωση παραβίασης, επειδή δεν έχει επιτευχθεί το προαναφερθέν όριο σοβαρότητας. Οποιαδήποτε παρέμβαση στην ανθρώπινη αξιοπρέπεια πλήττει την ουσία της Σύμβασης.
Εν προκειμένω, ο προσφεύγων υπέστη αρκετούς μώλωπες κατά τη διάρκεια του εν λόγω περιστατικού. Απομένει να εξεταστεί εάν το κράτος πρέπει να θεωρηθεί υπεύθυνο σύμφωνα με το άρθρο 3 για τους τραυματισμούς.
Το Δικαστήριο παρατήρησε ότι, εκτός από τη διακοπή της εισαγγελικής έρευνας για την υπόθεση, τα δικαστήρια σε δύο περιπτώσεις εξέτασαν τους ισχυρισμούς της προσφεύγουσας. Με βάση τα διαθέσιμα αποδεικτικά στοιχεία, κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι δεν υπήρχαν στοιχεία που να αποδεικνύουν ότι οι τραυματισμοί που υπέστη ο προσφεύγων προκλήθηκαν αντιστοίχως από ατύχημα κατά τη διάρκεια νόμιμου, αναγκαίου και αναλογικού αστυνομικού μέτρου. Το Εφετείο, επιπλέον, αγνόησε την κατάθεση της συζύγου του προσφεύγοντος , κρίνοντας ότι δεν μπορούσε να είχε δει το συμβάν.
Το Δικαστήριο επισήμανε ότι οι εγχώριες αρχές δεν μπόρεσαν να εντοπίσουν άμεσα μάρτυρες που είχαν δει αστυνομικούς να κακομεταχειρίζονται τον προσφεύγοντα και ότι, επιπλέον, διαπίστωσαν, βάσει της γνώμης του ιατροδικαστή, ότι οι τραυματισμοί που καταγράφηκαν στις ιατρικές εκθέσεις δεν συσχετίζονται με τα κτυπήματα κατά μήκος του εδάφους. Από την πλευρά του, το Δικαστήριο δεν βρήκε πειστικό λόγο να απομακρυνθεί από αυτά τα συμπεράσματα και δεν μπόρεσε να αποδείξει πέραν εύλογης αμφιβολίας, με βάση τα αποδεικτικά στοιχεία που του υποβλήθηκαν, εάν οι τραυματισμοί του προσφεύγοντος προκλήθηκαν από την αστυνομία η από δράση της οποίας υπερέβαινε την αναγκαία βία για την ορθή εκτέλεση ενός νόμιμου μέτρου.
Υπό αυτές τις συνθήκες, το Δικαστήριο δεν διαπίστωσε παραβίαση του άρθρου 3 της Σύμβασης στο ουσιαστικό του σκέλος.
Ωστόσο, το Δικαστήριο θεώρησε ότι, από κοινού, οι τραυματισμοί που υπέστη ο προσφεύγων και οι περιστάσεις της σύλληψης δημιούργησαν μια εύλογη υποψία ότι ενδέχεται να έχει υποστεί κακομεταχείριση από την αστυνομία.
Το Δικαστήριο επανέλαβε ότι όταν ένας ιδιώτης προβάλλει έναν αμφισβητούμενο ισχυρισμό ότι έχει υποστεί παράνομη κακομεταχείριση από την αστυνομία ή άλλους υπαλλήλους του Κράτους παράνομα και κατά παράβαση του άρθρου 3, η διάταξη αυτή, σε συνδυασμό με το γενικό καθήκον του κράτους βάσει του άρθρου 1 της Σύμβασης για «διασφάλιση σε όλους εντός της δικαιοδοσίας του των δικαιωμάτων και ελευθεριών που ορίζονται στην Σύμβαση», προϋποθέτει συνεπώς ότι πρέπει να υπάρξει μια αποτελεσματική επίσημη έρευνα. Αυτή η έρευνα πρέπει να μπορεί να οδηγήσει σε εντοπισμό και τιμωρία των υπευθύνων. Εάν δεν συνέβαινε αυτό, η γενική νομική απαγόρευση βασανιστηρίων, απάνθρωπης και εξευτελιστικής μεταχείρισης και τιμωρίας, παρά τη θεμελιώδη σημασία της, θα ήταν αναποτελεσματική στην πράξη και θα ήταν πιθανό σε ορισμένες περιπτώσεις τα όργανα του κράτους να κάνουν κατάχρηση των δικαιωμάτων αυτών υπό τον έλεγχό τους με φαινομενική ατιμωρησία. Η έρευνα πρέπει να είναι αποτελεσματική υπό την έννοια ότι μπορεί να οδηγήσει σε προσδιορισμό του κατά πόσον η βία που χρησιμοποιήθηκε ήταν ή δεν ήταν δικαιολογημένη στις περιστάσεις και, όπως προαναφέρθηκε, για τον εντοπισμό και – ενδεχομένως – τιμωρία των υπαιτίων.
Οι αρχές σε κάθε περίπτωση οφείλουν να λάβουν τα απαραίτητα μέτρα για να εξασφαλίσουν τα αποδεικτικά στοιχεία σχετικά με το συμβάν. Οποιαδήποτε ανεπάρκεια στην έρευνα που υπονομεύει την ικανότητά της να εντοπίσει τον υπεύθυνο κινδυνεύει να παραβεί αυτό το πρότυπο.
Το Δικαστήριο δεν είναι πεπεισμένο ότι η έρευνα ήταν επαρκώς διεξοδική και αποτελεσματική για να ικανοποιήσει τις προαναφερόμενες απαιτήσεις του άρθρου 3 της ΕΣΔΑ.
Το Δικαστήριο σημείωσε ότι η πλήρης βιντεοσκόπηση της σύλληψης του προσφεύγοντος δεν ήταν διαθέσιμη κατά τη διάρκεια της διαδικασίας που ακολούθησε, αφού καταστράφηκε μετά τη σχετική, εξαιρετικά μικρή προθεσμία 30 ημερών. Εάν δεν συνέβαινε αυτό, οι αρχές ενδέχεται να είχαν στη διάθεσή τους ισχυρά αποδεικτικά στοιχεία για να αποδείξουν ή να απορρίψουν τους ισχυρισμούς του προσφεύγοντος. Παρόλο που η σύντομη, επεξεργασμένη έκδοση της ηχογράφησης ήταν διαθέσιμη, δεν περιλάμβανε πλάνα από το ότι ο προσφεύγων δέθηκε με χειροπέδες. Επιπλέον, ένα άλλο στοιχείο που διέπει την ανεπάρκεια της έρευνας ήταν η απουσία δελτίου ιατρικής έκθεσης της αστυνομίας, το οποίο συνήθως συμπληρώνεται όταν συλλαμβάνονται ύποπτοι. Αυτό το έγγραφο, εάν ήταν διαθέσιμο, θα μπορούσε να έριχνε περισσότερο φως στο επίμαχο συμβάν.
Καθώς λείπουν αυτά τα σημαντικά αποδεικτικά στοιχεία, οι αρχές δεν ήταν, κατά την άποψη του Δικαστηρίου, σε θέση να διενεργήσουν διεξοδική και αποτελεσματική έρευνα σχετικά με τον ισχυρισμό του προσφεύγοντος ότι κακομεταχειρίστηκε από αστυνομικούς. Οι παραπάνω ελλείψεις εμπόδισαν κατ’ ανάγκη τα εθνικά δικαστήρια να κρίνουν το συμβάν όπως θα είχαν τη δυνατότητα εάν η κατάσταση ήταν διαφορετική. Το Δικαστήριο σημείωσε ότι στην παρούσα υπόθεση ο υπεύθυνος εισαγγελέας ζήτησε αντίγραφο της αρχικής βιντεοσκόπησης της σύλληψης του προσφεύγοντα μόνο στις 29 Φεβρουαρίου 2012, όταν η νόμιμη περίοδος 30 ημερών, κατά την οποία θα μπορούσε να είχε φυλαχθεί για σκοπούς μιας έρευνας, είχε ήδη λήξει.
Κατά συνέπεια, το Δικαστήριο διαπίστωσε παραβίαση του διαδικαστικού της σκέλους του άρθρου 3 της ΕΣΔΑ.
Δίκαιη ικανοποίηση: Το ΕΔΔΑ επιδίκασε ποσό 7.000 ευρώ για ηθική βλάβη και 2.000 ευρώ για έξοδα και δαπάνες (επιμέλεια echrcaselaw.com).
