Τα ένδικα μέσα κατά κράτησης πρέπει να μπορούν να υποστηρίζονται αυτοπροσώπως από τον κρατούμενο που συνιστά θεμελιώδη εγγύηση του άρθρου 5 § 4. Η προσφυγή που άσκησε αυτεπαγγέλτως διορισθείς δικηγόρος, όσο ο κατηγορούμενος ήταν φυγόδικος και χωρίς να το γνωρίζει, δεν εξασφαλίζει το δικαίωμα του για προσφυγή κατά της στέρησης της ελευθερίας του.
ΑΠΟΦΑΣΗ
Rizzotto κατά Ιταλίας αρ. 2 της 05.09.2019 (αριθ. προσφ. 20983/12)
ΠΕΡΙΛΗΨΗ
Προσφυγή κατά προσωρινής κράτησης φυγόδικου από αυτεπαγγέλτως διορισθέντα δικηγόρο. Δικαίωμα αυτοπρόσωπης υποστήριξης της προσφυγής από τον κρατούμενο και δικαίωμα ακρόασης αυτού.
Ο προσφεύγων κατηγορήθηκε για εμπορία ναρκωτικών και με διάταξη του ανακριτή διατάχθηκε η προσωρινή του κράτηση. Επειδή ήταν φυγόδικος, διορίστηκε αυτεπαγγέλτως δικηγόρος να τον εκπροσωπεί, ο οποίος κατέθεσε προσφυγή για την άρση της προσωρινής κράτησης, ένδικο μέσο που χορηγείται εφάπαξ. Η προσφυγή απορρίφθηκε. Μετά την σύλληψη του, άσκησε εκ νέου προσφυγή με δικηγόρο της επιλογής του, που απορρίφθηκε ως απαράδεκτη λόγω της ήδη ασκηθείσας προσφυγής από τον αυτεπαγγέλτως διορισθέντα δικηγόρο.
Κατά το ΕΔΔΑ το δικαίωμα ακρόασης ενός κρατουμένου απορρέει απευθείας από τη σύμβαση και δεν μπορεί να εξαρτηθεί ούτε από αίτημα του κρατουμένου ούτε από προϋποθέσεις όπως η προσκόμιση νέων αποδεικτικών στοιχείων. Το Δικαστήριο διαπίστωσε ότι υπό τις περιστάσεις της υπόθεσης ο περιορισμός στην άσκηση δεύτερης προσφυγής για την ακύρωση της απόφασης προσωρινής κράτησης, μόνο στην περίπτωση της προσκόμισης νέων αποδεικτικών μέσων, δεν αποτελούσε ένδικο βοήθημα σύμφωνα με το άρθρο 5 § 4 της Σύμβασης και η διαδικασία στην Ιταλία δεν ήταν σύμφωνη με την διατάξεις παραπάνω άρθρου. Παραβίαση του άρθρου 5 παρ.4 της ΕΣΔΑ.
ΔΙΑΤΑΞΗ
Άρθρο 5 παρ. 4
ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΑ ΠΕΡΙΣΤΑΤΙΚΑ
Ο προσφεύγων Salvatore Stefano Rizzotto, είναι Ιταλός υπήκοος, ο οποίος γεννήθηκε το 1972 και διαμένει στη Floridia.
Στις 16 Σεπτεμβρίου 2010, ο ανακριτής του Παλέρμο διέταξε την προσωρινή κράτηση του λόγω της συμμετοχής του σε εμπορία ναρκωτικών. Αφού ο προσφεύγων δεν εντοπίστηκε, οι αρχές τον θεωρούσαν φυγόδικο και του διόρισαν αυτεπαγγέλτως δικηγόρο για να τον εκπροσωπεί. Στις 13 Οκτωβρίου 2010, ο αυτεπαγγέλτως διορισθείς δικηγόρος άσκησε προσφυγή ενώπιον του περιφερειακού δικαστηρίου του Παλέρμο κατά της διάταξης για την προσωρινή κράτηση του προσφεύγοντος, βασιζόμενη στο άρθρο 309 του Ιταλικού Κώδικα Ποινικής Δικονομίας. Το δικαστήριο απέρριψε την προσφυγή.
Στις 6 Δεκεμβρίου 2010 ο προσφεύγων συνελήφθη στη Μάλτα. Διόρισε δικηγόρο επιλογής του. Ο δικηγόρος αυτός άσκησε προσφυγή κατά της προσωρινής κράτησης. Στις 20 Δεκεμβρίου 2010 ο προσφεύγων εκδόθηκε στην Ιταλία και κρατήθηκε στη Ρώμη.
Στις 3 Ιανουαρίου 2011 πραγματοποιήθηκε ακρόαση στο Επαρχιακό Δικαστήριο του Παλέρμο. Ο κ. Rizzotto, ο οποίος εξακολουθούσε να είναι υπό κράτηση στη Ρώμη, δεν παρέστη και εκπροσωπήθηκε από τον δικηγόρο του. Το δικαστήριο κήρυξε την προσφυγή απαράδεκτη με την αιτιολογία ότι ο προσφεύγων είχε ήδη ασκήσει το δικαίωμά του να προσφύγει με την προσφυγή που είχε ασκήσει ο αυτεπαγγέλτως διορισθείς δικηγόρος του, όσο ήταν φυγόδικος.
Ο προσφεύγων άσκησε αναίρεση. Το Ακυρωτικό Δικαστήριο απέρριψε την αναίρεση, επικαλούμενο την αρχή της «μοναδικής προσφυγής» , με την οποία μια προσφυγή που υποβάλλεται από δικηγόρο, είτε της επιλογής του είτε αυτεπαγγέλτως διοριζόμενο, εξ ονόματος κατηγορούμενου που είναι φυγόδικος εμποδίζει τον τελευταίο να ασκήσει περαιτέρω προσφυγή ή να ζητήσει παράταση της προθεσμίας προσφυγής.
Εν τω μεταξύ, ο προσφεύγων ζήτησε από δικαστήριο του Παλέρμο να αναθεωρήσει το μέτρο της προσωρινής κράτησης και, επικουρικώς, να αντικαταστήσει αυτήν με ελαφρύτερο μέτρο . Ο δικαστής απέρριψε την αίτησή του και ο κ. Rizzotto δεν άσκησε έφεση.
Στις 14 Σεπτεμβρίου 2011, το περιφερειακό δικαστήριο του Παλέρμο τον καταδίκασε σε ποινή φυλάκισης δύο ετών και οκτώ μηνών και χρηματική ποινή 12.000 ευρώ. Στις 20 Ιουλίου 2012 ο προσφεύγων αποφυλακίστηκε έχοντας εκτίσει την ποινή του.
ΤΟ ΣΤΡΑΣΒΟΥΡΓΟ ΑΠΟΦΑΣΙΖΕΙ…
Το Δικαστήριο παρατήρησε ότι προέκυψε το ερώτημα αν η ιταλική έννομη τάξη είχε χορηγήσει στον προσφεύγοντα τις διαδικαστικές εγγυήσεις σύμφωνα με τις απαιτήσεις του άρθρου 5 § 4 της ΕΣΔΑ.
Αρχικά, επισήμανε ότι η ιταλική νομοθεσία όντως προσέφερε τη δυνατότητα αμφισβήτησης των λόγων για την απόφαση με την οποία διατάχθηκε η στέρηση της ελευθερίας, μέσω προσφυγής βάσει του άρθρου 309 του Κώδικα Ποινικής δικονομίας. Παρ’ όλα αυτά, παρατήρησε ότι η προσφυγή που άσκησε ο δικηγόρος που διόρισε ο προσφεύγων κατά της απόφασης που εκδόθηκε από τον δικαστή, κηρύχθηκε απαράδεκτη από το δικαστήριο ειδικού τμήματος του περιφερειακού δικαστηρίου του Παλέρμο με το επιχείρημα ότι παρόμοια αίτηση είχε ήδη γίνει συζητηθεί από τον αυτεπαγγέλτως διοριζόμενο δικηγόρο, ενώ ο προσφεύγων ήταν φυγόδικος. Το Δικαστήριο διαπίστωσε ότι: α) ο δικηγόρος που διορίστηκε από τις αρχές για να εκπροσωπήσει τον προσφεύγοντα στη διαδικασία είχε αποφασίσει να ασκήσει προσφυγή κατά της προσωρινής κράτησης χωρίς να το γνωρίζει ο προσφεύγων, ο οποίος δεν είχε ανευρεθεί, β) αναμφισβήτητα ο προσφεύγων δεν είχε ποτέ την ευκαιρία να υποστηρίξει αυτοπροσώπως την αίτηση για την αποφυλάκιση ούτε να επικοινωνήσει με τον αυτεπαγγέλτως διορισθέντα δικηγόρο ώστε να διατυπώσει τα επιχειρήματά του για την υποστήριξη της αίτησης αποφυλάκισης ή να ακουστεί στο Δικαστήριο.
Το Δικαστήριο επισήμανε ότι ο προσφεύγων δεν είχε ποτέ την ευκαιρία να υποστηρίξει αυτοπροσώπως την αίτηση για την αποφυλάκιση, παρά το γεγονός ότι αυτή είναι η κύρια θεμελιώδης εγγύηση που απορρέει από το άρθρο 5 § 4. Το ένδικο βοήθημα σύμφωνα με το άρθρο 309 του Κώδικα Ποινικής Δικονομίας δεν είχε παράσχει τις κατάλληλες διασφαλίσεις.
Στη συνέχεια, το Δικαστήριο διαπίστωσε ότι η ιταλική νομοθεσία προσέφερε τη δυνατότητα, σύμφωνα με το άρθρο 299 του Κώδικα Ποινικής δικονομίας, να υποβάλει αίτηση άρσης της προσωρινής κράτησης με σκοπό την επανεξέταση της νομιμότητας της συνεχιζόμενης κράτησης. Ωστόσο, παρατήρησε ότι ο προσφεύγων είχε υποβάλει την αίτησή του, η οποία απορρίφθηκε χωρίς να ακουστεί καν. Σύμφωνα με το άρθρο 299, η συζήτηση της αίτησης τέτοιου είδους, δεν απαιτούσε την ακρόαση και ο δικαστής δεν ήταν υποχρεωμένος να εξετάσει τον κατηγορούμενο εκτός αν ο τελευταίος ζήτησε ακρόαση και μόνο εάν προσκόμιζε νέα πραγματικά περιστατικά προς υποστήριξη της αίτησης του.
Στο πλαίσιο αυτό, το Δικαστήριο τόνισε και πάλι ότι το δικαίωμα ακρόασης ενός κρατουμένου απορρέει απευθείας από τη σύμβαση και δεν μπορεί να εξαρτηθεί από συγκεκριμένο αίτημα του κρατούμενου. Σε κάθε περίπτωση, δεδομένου ότι ήταν η πρώτη φορά που ο προσφεύγων δεν είχε ποτέ την ευκαιρία να υποστηρίξει αυτοπροσώπως την αίτηση για την αποφυλάκιση είχε επιδιώξει την αναθεώρηση της απόφασης σχετικά με την νομιμότητα της κράτησής του και εφόσον κανένα νέο γεγονός δεν είχε υποβληθεί στον έλεγχο του δικαστηρίου, η αίτηση ακροάσεως κηρύχθηκε απαράδεκτη. Υπό το πρίσμα αυτό, το Δικαστήριο διαπίστωσε ότι υπό τις περιστάσεις της υπόθεσης αυτή η αίτηση για την ακύρωση της απόφασης προσωρινής κράτησης δεν αποτελούσε ένα πραγματικό ένδικο βοήθημα σύμφωνα με το άρθρο 5 § 4 της Σύμβασης.
Λαμβανομένων υπόψη όλων των παραπάνω παραγόντων, στη συγκεκριμένη περίπτωση όπου στον φυγόδικο κατηγορούμενο είχε επιβληθεί προσωρινή κράτηση και χωρίς να έχει γνώση, κατατέθηκε από τον αυτεπαγγέλτως διοριζόμενο δικηγόρο προσφυγή κατά της διάταξης της προσωρινής κράτησης, το Δικαστήριο έκρινε ότι η διαδικασία στην Ιταλία δεν ήταν σύμφωνη με την διατάξεις του άρθρου 5 § 4.
Δίκαιη ικανοποίηση (άρθρο 41)
Το ΕΔΔΑ επιδίκασε στον προσφεύγοντα ποσό 4.000 ευρώ για ηθική βλάβη και 7.000 ευρώ για έξοδα και έξοδα (επιμέλεια echrcaselaw.com).
