Η φράση «είσαι ο πιο ηλίθιος πολιτικός που γνωρίζω» προστατεύεται από την ελευθερία της έκφρασης και συνιστά πολιτική κριτική.
ΑΠΟΦΑΣΗ
Antunes Emídio κατά Πορτογαλίας και Soares Gomes da Cruz κατά Πορτογαλίας (αριθ. προσφ. 75637/13 και 8114/14)
ΠΕΡΙΛΗΨΗ
Κριτική δημόσιων προσώπων με φράσεις όπως «είναι ο πιο ηλίθιος πολιτικός που γνωρίζω», «μόνο τα κοτόπουλα έμειναν», «διακρίνεται για την έλλειψη χαρακτήρα, την ανειλικρίνεια και τη δειλία του». Καταδίκη και επιβολή προστίμου για δυσφήμηση πολιτικών προσώπων σε δημοσιογράφο και γιατρό. Σύμφωνα με το ΕΔΔΑ, η δημοσιογραφική ελευθερία καλύπτει την έως ένα βαθμό υπερβολή και τη χρήση προκλητικών εκφράσεων. Το Δικαστήριο διαπίστωσε ότι οι δηλώσεις για τις οποίες καταδικάστηκαν οι προσφεύγοντες εκφράστηκαν στο πλαίσιο συζητήσεων επί θεμάτων δημοσίου συμφέροντος και η τιμώρησή τους αποτελούσε δυσανάλογο περιορισμό στην ελευθερία έκφρασής τους. Παραβίαση της ελευθερίας της έκφρασης (άρθρο 10 της ΕΣΔΑ).
ΔΙΑΤΑΞΗ
Άρθρο 10
ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΑ ΠΕΡΙΣΤΑΤΙΚΑ
Οι προσφεύγοντες είναι οι Joaquim António Antunes Emídio και Luís Manuel Soares Gomes da Cruz. Είναι πορτογάλοι υπήκοοι που γεννήθηκαν αντιστοίχως το 1955 και 1944 και ζουν στο Santarém και στη Λισαβόνα. Τον Μάρτιο του 2011, ο κ. Antunes Emídio, τότε δημοσιογράφος, έγραψε μια γνώμη στην περιφερειακή εβδομαδιαία εφημερίδα O Mirante, με τίτλο «μόνο τα κοτόπουλα έμειναν», όπου επέκρινε την πορτογαλική πολιτική τάξη. Συγκεκριμένα, ανέφερε ότι ο R.B., υφυπουργός Γεωργίας, Δασών και Περιφερειακής Ανάπτυξης, ήταν ο πιο «ηλίθιος πολιτικός που γνωρίζω».
Μετά από μήνυση του R.B., ο Antunes Emídio καταδικάστηκε τον Ιούλιο του 2012 για δυσφήμηση. Το δικαστήριο έκρινε ότι οι δηλώσεις του είχαν ανέλθει σε εκτιμήσεις που δεν είχαν σχέση με τη συμπεριφορά του R.B ως υφυπουργού και είχε υπερβεί αυτό που θα μπορούσε να θεωρηθεί αντικειμενική κριτική. Καταδικάστηκε να καταβάλει 2.500 ευρώ ως αποζημίωση και ίδιο ποσό ως χρηματική ποινή. Οι εφέσεις του απορρίφθηκαν.
Ο Soares Gomes da Cruz, ιατρός και διευθύνων σύμβουλος μιας κλινικής που παρέχει υπηρεσίες υγείας στην πόλη Lourinhã, δημοσίευσε μια επιστολή σε μια τοπική εφημερίδα το Σεπτέμβριο του 2009, αφότου η κλινική του δεν είχε προσκληθεί να συμμετάσχει σε διαπραγματεύσεις με το δημοτικό συμβούλιο για τη σύσταση συμβουλίου εκτέλεσης επαγγελματικών υπηρεσιών υγείας. Το άρθρο ήταν επικριτικό για τον δήμαρχο της πόλης, αναφερόμενο μεταξύ άλλων στην υποτιθέμενη «έλλειψη χαρακτήρα, ανειλικρίνεια και δειλία του». Ο προσφεύγων διένειμε επίσης ένα παρόμοιο επικριτικό φυλλάδιο.
Μετά από καταγγελία του δημάρχου και του δημοτικού συμβουλίου, ο Soares Gomes da Cruz καταδικάστηκε για δύο αδικήματα δυσφήμησης μέσω των ΜΜΕ και ένα αδίκημα προσβολής νομικής προσωπικότητας. Του επιβλήθηκε χρηματική ποινή και υποχρεώθηκε να καταβάλει αποζημίωση στον δήμαρχο. Μετά από έφεση, το ποσό της χρηματικής ποινής και η αποζημίωση μειώθηκαν και καθορίστηκαν σε 18.000 ευρώ και 4.500 ευρώ αντίστοιχα.
ΤΟ ΣΤΡΑΣΒΟΥΡΓΟ ΑΠΟΦΑΣΙΖΕΙ…
Για τον Antunes Emídio
Το Δικαστήριο συμφώνησε με τα πορίσματα του εθνικού δικαστηρίου στην παρούσα υπόθεση ότι δηλαδή οι δηλώσεις του προσφεύγοντος στην εφημερίδα είχαν ανέλθει σε εκτιμήσεις, των οποίων η αλήθεια δεν επιδέχονταν απόδειξης. Οι δηλώσεις έγιναν επίσης στο πλαίσιο μιας πολιτικής κατάστασης και είχαν γενικό και δημόσιο ενδιαφέρον. Ως εκ τούτου, θα έπρεπε να τους παρέχεται υψηλό επίπεδο προστασίας από τα δικαστήρια.
Το Δικαστήριο κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η χρήση της λέξης «ηλίθιος» δεν ήταν προσωπική επίθεση στον R.B. αλλά μάλλον έπρεπε να διαβαστεί στο πλαίσιο της πολιτικής κατάστασης. Πράγματι, η δημοσιογραφική ελευθερία καλύπτει την υπερβολή έως ένα βαθμό και τη χρήση προκλητικών εκφράσεων. Ο προσφεύγων τιμωρήθηκε επίσης με χρηματικές ποινές και υποχρεώθηκε σε καταβολή αποζημίωσης.
Το Δικαστήριο έκρινε ότι η καταδίκη δεν ήταν ανάλογη προς τον επιδιωκόμενο νόμιμο σκοπό, – έχοντας υπόψη το συμφέρον μιας δημοκρατικής κοινωνίας να διασφαλίζει και να διατηρεί την ελευθερία του τύπου. Βρίσκοντας ισχυρούς λόγους για να αντικαταστήσει την άποψή του με την άποψη των εθνικών δικαστηρίων, το Δικαστήριο διαπίστωσε ότι υπήρξε παραβίαση του άρθρου 10.
Για τον Soares Gomes da Cruz
Το Δικαστήριο έκρινε ότι η καταδίκη του προσφεύγοντος για προσβολή νομικής προσωπικότητας δεν είχε καθοριστεί από τον νόμο, όπως απαιτεί η Σύμβαση, δεδομένου ότι η εσωτερική διάταξη αφορούσε μόνο «αληθή γεγονότα» και όχι αξιολογικές κρίσεις. Αυτό το συμπέρασμα από μόνο του ήταν αρκετό για να διαπιστωθεί παραβίαση του άρθρου 10, ωστόσο το Δικαστήριο συνέχισε να εξετάζει κατά πόσον και οι τρεις καταδικαστικές αποφάσεις πληρούσαν τα κριτήρια της σύμβασης σχετικά με την ελευθερία έκφρασης.
Το γράμμα και το φυλλάδιο του προσφεύγοντος συντάχθηκαν στο πλαίσιο των πολιτικών δραστηριοτήτων του δημάρχου και εκείνες του δημοτικού συμβουλίου σχετικά με την παροχή επαγγελματικών υπηρεσιών υγείας. Το θέμα έχει ως εκ τούτου νόμιμο γενικό συμφέρον, καθώς συνέβαλε στη δημόσια συζήτηση.
Το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο δεν συμφώνησε με τα συμπεράσματα των εθνικών δικαστηρίων ότι το προσωπικό συμφέρον του δημάρχου σχετικά με την προστασία της φήμης του είχε υπερβεί το δικαίωμα του προσφεύγοντος στην ελευθερία έκφρασης. Ο προσφεύγων είχε προβεί σε αξιολογικές κρίσεις παρά σε δηλώσεις βασισμένες σε γεγονότα περί των επαγγελματικών δραστηριοτήτων του δημάρχου και του έργου του δημοτικού συμβουλίου.
Υπήρχε επίσης μια επαρκής πραγματική βάση για τις δηλώσεις του προσφεύγοντος: ο δήμαρχος είχε εξηγήσει ότι το δημοτικό συμβούλιο δεν είχε επιλέξει την εταιρεία του προσφεύγοντος για διαπραγματεύσεις σχετικά με τις επαγγελματικές υπηρεσίες υγείας επειδή η εταιρεία δεν ήταν επίσημα διαπιστευμένη. Ωστόσο, δύο από τις εταιρείες που είχαν προσκληθεί δεν είχαν λάβει τέτοια διαπίστευση. Το Δικαστήριο σημείωσε επίσης τα υψηλά ποσά τα οποία είχε κληθεί ο προσφεύγων να καταβάλει ως χρηματικές ποινές και αποζημιώσεις.
Το Δικαστήριο κατέληξε στο συμπέρασμα ότι τα εθνικά δικαστήρια είχαν υπερβεί τη διακριτική τους ευχέρεια («περιθώριο εκτιμήσεως») για τον περιορισμό των συζητήσεων επί θεμάτων δημοσίου συμφέροντος και ότι δεν είχαν πραγματοποιήσει την απαραίτητη εξισορρόπηση και πλήρη συμμόρφωση με τα κριτήρια της σύμβασης. Το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο διαπίστωσε ισχυρούς λόγους για να αντικαταστήσει την άποψή του με την άποψη των δικαστηρίων και έκρινε ότι υπήρξε παραβίαση του άρθρου 10.
Δίκαιη ικανοποίηση (άρθρο 41)
Το Δικαστήριο έκρινε ότι η Πορτογαλία πρέπει να καταβάλει στον κ. Antunes Emídio 5.285,21 ευρώ για ηθική βλάβη και 918 ευρώ για έξοδα και δαπάνες. Επίσης, έκρινε ότι η Πορτογαλία έπρεπε να καταβάλει στον κ. Soares Gomes da Cruz 22.500 ευρώ για αποζημίωση και 459 ευρώ για έξοδα και δαπάνες. Θεώρησε ότι η διαπίστωση της παραβίασης από μόνη της ήταν επαρκής για την ηθική βλάβη του κ. Soares Gomes da Cruz.
