Σχέδια σε συσκευασίες προφυλακτικών, τα οποία απαγορεύτηκαν ως αντίθετα στα χρηστά ήθη. Παραβίαση της ελευθερίας έκφρασης
ΑΠΟΦΑΣΗ
Gachechiladze κατά Γεωργίας της 22.07.2021 (αρ. προσφ. 2591/19)
ΠΕΡΙΛΗΨΗ
Διαδικασίες διοικητικής παράβασης εναντίον επιχειρηματία, σχετικά με τη διαφήμιση προφυλακτικών. Έλλειψη σχετικών και επαρκών λόγων που να δικαιολογούν πρόστιμο, την αναγκαστική ανάκληση προϊόντος και την απαγόρευση μελλοντικής χρήσης σχεδίων συσκευασίας προφυλακτικών.
Τα εγχώρια δικαστήρια διαπίστωσαν ότι τέσσερα από τα σχέδια που είχε χρησιμοποιήσει η προσφεύγουσα στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και στη συσκευασία για τα προφυλακτικά που παρήγαγε με το όνομα Aiisa, που σημαίνει “αυτό το πράγμα“, παραβίαζαν τα χρηστά ήθη. Απαγορεύτηκαν για μελλοντική χρήση.
Σύμφωνα με το ΕΔΔΑ, οι παραπάνω ενέργειες συνιστούσαν παρέμβαση στο δικαίωμα της προσφεύγουσας στην ελευθερία έκφρασης. Πλην όμως, τουλάχιστον όσον αφορά τρία από τα τέσσερα αμφισβητούμενα σχέδια [δηλαδή, το σχέδιο με πρόσωπο ενός panda και αναφορά σε χριστιανική ημέρα και τα σχέδια που έδειχναν ένα γυναικείο αριστερό χέρι με ένα προφυλακτικό τοποθετημένο πάνω από δύο υψωμένα δάχτυλα και μια εικόνα ενός στεφανιού προφανώς φτιαγμένου από προφυλακτικό με μια λεζάντα που αναφέρεται σε ιστορικό γεγονός], οι λόγοι που προέβαλαν τα εθνικά δικαστήρια δεν ήταν σχετικοί και επαρκείς για να δικαιολογήσουν παρέμβαση βάσει του άρθρου 10 § 2.
Το Στρασβούργο έθιξε τον προφανή υπαινιγμό στις αποφάσεις των εθνικών δικαστηρίων ότι οι απόψεις σχετικά με την ηθική των μελών της Ορθόδοξης Εκκλησίας της Γεωργίας υπερισχύουν στην εξισορρόπηση διαφόρων αξιών που προστατεύονται βάσει της Σύμβασης και του Συντάγματος της Γεωργίας. Μια τέτοια επίπτωση ήταν αντίθετη με τις απόψεις του Συνταγματικού Δικαστηρίου και ήταν αντίθετη με τα σχετικά διεθνή πρότυπα. Σε μια πλουραλιστική δημοκρατική κοινωνία, όσοι επιλέγουν να ασκήσουν την ελευθερία να εκδηλώνουν τη θρησκεία τους, έπρεπε να ανέχονται και να αποδέχονται την άρνηση άλλων ατόμων, τα οποία ενστερνίζονταν άλλες θρησκευτικές πεποιθήσεις, όπως επίσης και την εκ μέρους τους διάδοση άλλων δογμάτων εχθρικών προς την πίστη τους.
Παραβίαση της ελευθερίας έκφρασης (Άρθρο 10 της ΕΣΔΑ).
ΔΙΑΤΑΞΗ
Άρθρο 10
ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΑ ΠΕΡΙΣΤΑΤΙΚΑ
Η προσφεύγουσα παρήγαγε προφυλακτικά με διάφορα σχέδια στη συσκευασία, για πώληση στο διαδίκτυο και μέσω αυτόματων πωλητών. Τέσσερα σχέδιά της έγιναν αντικείμενο διοικητικών διαδικασιών, με βάση ότι αποτελούσαν διαφήμιση αντίθετη στα χρηστά ήθη βάσει του νόμου περί διαφημίσεων. Κατά τη διάρκεια της πρωτοβάθμιας διαδικασίας, η προσφεύγουσα στηρίχθηκε, ανεπιτυχώς, σε διάφορες υποθέσεις που εξέτασε το Συνταγματικό Δικαστήριο για να υποστηρίξει ότι δεν είχε παρασχεθεί επαρκής αιτιολογία για ποιους λόγους οι εικόνες παραβίαζαν τον Νόμο. Επιβλήθηκε στην προσφεύγουσα πρόστιμο, διατάχθηκε να σταματήσει να χρησιμοποιεί και να διαδίδει τα σχετικά σχέδια και διατάχθηκε η ανάκληση των προϊόντων που έχουν ήδη διανεμηθεί. Άσκησε έφεση ανεπιτυχώς.
Στηριζόμενη στο άρθρο 10 (ελευθερία έκφρασης), η προσφεύγουσα υποστήριξε ότι η μάρκα της προωθούσε τη χρήση προφυλακτικών και την ασφαλή σεξουαλική επαφή σε μια κοινωνία στην οποία η σεξουαλική επαφή και εκπαίδευση, σύμφωνα με την ίδια θεωρείται ταμπού, και διαμαρτύρεται για τη διαδικασία εναντίον της και την απαγόρευση χρήσης τεσσάρων σχεδίων.
ΤΟ ΣΤΡΑΣΒΟΥΡΓΟ ΑΠΟΦΑΣΙΖΕΙ…
Εάν υπήρξε ή όχι σημαντικό διακύβευμα- Άρθρο 35 § 3 (β):
Το πρόστιμο των 165 ευρώ περίπου δεν φαινόταν ιδιαίτερα επαχθές, ειδικά αν λάβουμε υπόψη ότι η προσφεύγουσα ήταν επιτυχημένη επιχειρηματίας. Ωστόσο, είχε επίσης ισχυριστεί ότι υπέστη απώλεια εισοδήματος λόγω της απαγόρευσης χρήσης των τεσσάρων αμφισβητούμενων σχεδίων στα προϊόντα της. Η προσφεύγουσα είχε διαταχθεί να ανακαλέσει και, συνεπώς, να σταματήσει την πώληση εμπορευμάτων σημαντικής οικονομικής αξίας. Της είχε επίσης απαγορευτεί να χρησιμοποιεί αυτά τα σχέδια στο μέλλον και, ως εκ τούτου, τα επίμαχα μέτρα ήταν τέτοιας φύσης και μεγέθους που, ενδεχομένως, θα μπορούσαν να της είχαν προκαλέσει σημαντικό οικονομικό αντίκτυπο. Συνεπώς, ακόμη και αν η προσφεύγουσα δεν είχε υποβάλει λεπτομερή χρηματοοικονομικό λογαριασμό, λαμβανομένης υπόψη της σαρωτικής φύσης των επίμαχων μέτρων, το Δικαστήριο δεν μπορούσε να δεχτεί ότι τα μέτρα αυτά είχαν ασήμαντο αντίκτυπο σε αυτήν.
Περαιτέρω, η εφαρμογή του νόμου περί διαφήμισης από το εγχώριο δικαστήριο σε σχέση με αυτό που θεωρούσε διαφήμιση αντίθετη στα χρηστά ήθη και στις θρησκευτικές και εθνικές αξίες της γεωργιανής κοινωνίας και κατά πόσον μια τέτοια ερμηνεία ήταν συμβατή με τις αρχές που καθιερώθηκαν στην πρακτική του Συνταγματικού Δικαστηρίου και στη νομολογία του Δικαστηρίου, αφορούσε σημαντικά ζητήματα αρχής και υπερέβαινε το πεδίο της υπόθεσης της προσφεύγουσας.
Ως εκ τούτου, δεδομένου αυτού που διακυβεύεται για την προσφεύγουσα καθώς και λαμβάνοντας υπόψη τα σημαντικά ζητήματα αρχής που προκύπτουν στην περίπτωσή της, δεν ήταν σκόπιμο να απορριφθεί η παρούσα προσφυγή με αναφορά στο άρθρο 35 § 3 (β).
Συμπέρασμα: Παραδεκτή (ομόφωνα).
(β) Εάν υπήρξε παραβίαση του δικαιώματος της ελευθερίας της έκφρασης της προσφεύγουσας
Η επιβολή του προστίμου, η υποχρέωση ανάκλησης προϊόντος και η απαγόρευση μελλοντικής χρήσης των επίμαχων σχεδίων συνιστούσαν παρέμβαση στο δικαίωμα της προσφεύγουσας στην ελευθερία έκφρασης. Το ΕΔΔΑ παραδέχτηκε ότι τα επίδικα μέτρα είχαν βάση στο εσωτερικό δίκαιο, παρά την έλλειψη αναφοράς σε προηγούμενη εθνική νομολογία σχετικά με την αντίθετη στα χρηστά ήθη διαφήμιση που να περιλαμβάνει θρησκευτικά σύμβολα. Το Δικαστήριο ήταν διατεθειμένο να δεχτεί ότι η παρέμβαση στα τέσσερα σχέδια είχαν επιδιώξει τους νόμιμους σκοπούς της προστασίας των θρησκευτικών δικαιωμάτων των άλλων και της προστασίας των δημόσιων ηθών.
Το Δικαστήριο έπρεπε να εξακριβώσει αν τα σχέδια που χρησιμοποίησε η προσφεύγουσα είχαν μόνο εμπορικό σκοπό. Η επωνυμία του προσφεύγουσας φαίνεται επίσης να είχε ως στόχο να ξεκινήσει και να συμβάλει σε μια δημόσια συζήτηση σχετικά με διάφορα θέματα γενικού ενδιαφέροντος. Συγκεκριμένα, ο στόχος της μάρκας, που εκφράστηκε τη στιγμή της κυκλοφορίας της, ήταν να καταρρίψει τα στερεότυπα και να «βοηθήσει στην ορθή κατανόηση του φύλου και της σεξουαλικότητας». Ορισμένες από τις εικόνες που χρησιμοποίησε η προσφεύγουσα αφορούσαν σχέσεις ομοφυλοφίλων (βλέπε, όσον αφορά τις αρνητικές στάσεις απέναντι στην κοινότητα των ΛΟΑΤ στη γεωργιανή κοινωνία, Identoba κ.λπ. κατά Γεωργίας). Αρκετά σχέδια φάνηκαν επίσης να αποτελούν κοινωνικό αλλά και πολιτικό σχόλιο για διάφορα γεγονότα ή θέματα. Ήταν επίσης σημαντικό να σημειωθεί ότι ο οργανισμός που είχε υποβάλει καταγγελία σχετικά με το εμπορικό σήμα της προσφεύγουσας ήταν προφανώς ενεργός σε αστικές και πολιτικές υποθέσεις. Συνεπώς, το Δικαστήριο δεν μπορούσε να δεχτεί ότι η «έκφραση» της προσφεύγουσας έπρεπε να αντιμετωπιστεί αποκλειστικά σε εμπορικό πλαίσιο. Σε περιπτώσεις όπου ένα μήνυμα για θέματα δημοσίου ενδιαφέροντος εμπλεκόταν εν μέρει, το περιθώριο εκτίμησης που δόθηκε στα εθνικά δικαστήρια ήταν αναγκαστικά στενότερο σε σύγκριση με καταστάσεις που αφορούσαν αποκλειστικά εμπορικούς λόγους.
Όσον αφορά τα τέσσερα αμφισβητούμενα σχέδια, ένα από αυτά είχε το κείμενο «Η Βασιλική Αυλή μέσα στο Ταμάρ» και αναφέρονταν στην πρώην γυναίκα ηγεμόνα της Γεωργίας, Βασίλισσα Ταμάρ, η οποία είχε αγιοποιηθεί από την Ορθόδοξη Εκκλησία της Γεωργίας. Η αγιοποίηση ενός δημόσιου προσώπου ή, πράγματι, οποιουδήποτε προσώπου, δεν θα μπορούσε από μόνο του να αποκλείσει τη συζήτηση της προσωπικότητάς του σε δημόσιο διάλογο. Ούτε πρέπει, σε αντίθεση με ό,τι όριζε η συλλογιστική των εγχώριων δικαστηρίων, η επιλογή του μέσου έκφρασης – η παραγωγή και διάδοση προφυλακτικών, στην παρούσα υπόθεση – να θεωρηθεί από μόνη της ακατάλληλη για την εκτίμηση του κατά πόσον η έκφραση θα μπορούσε να συμβάλει σε μια δημόσια συζήτηση για θέματα σημαντικά για την κοινωνία. Ωστόσο, η προσφεύγουσα δεν μπόρεσε να εξηγήσει, σε εγχώριο επίπεδο, γιατί ή πώς η χρήση αυτού του προσώπου στα προφυλακτικά με το σήμα που το συνόδευε θα ξεκινούσε ή συνέβαλε σε οποιαδήποτε δημόσια συζήτηση για ένα θέμα γενικού ενδιαφέροντος. Ήταν λυπηρό το γεγονός ότι τα εθνικά δικαστήρια δεν είχαν αξιολογήσει το νόημα του κειμένου που συνοδεύει την αμφισβητούμενη εικόνα. Παρ’ όλα αυτά, ελλείψει πειστικών επιχειρημάτων που προέβαλε η προσφεύγουσα σε εγχώριο επίπεδο, ήταν δύσκολο να αποδεχτεί κανείς ότι οι εγχώριες αρχές έκαναν λάθος όταν διαπίστωσαν ότι ο σχεδιασμός θα μπορούσε να θεωρηθεί ως προσβολή του αντικειμένου λατρείας των Γεωργιανών μετά την Ορθόδοξη Χριστιανική πίστη.
Όσον αφορά τα υπόλοιπα σχέδια, ωστόσο, οι συνθήκες ήταν διαφορετικές. Όσον αφορά το σχέδιο με πρόσωπο ενός panda και αναφορά σε χριστιανική ημέρα, το Δικαστήριο σημείωσε το σκεπτικό του ότι η εικόνα και το συνοδευτικό κείμενο προσβάλλουν αδικαιολόγητα τον τρόπο ζωής των ορθοδόξων Χριστιανών και τη θρησκευτική διδασκαλία και ότι πρέπει να αποφεύγονται οι σεξουαλικές σχέσεις κατά τη διάρκεια της νηστείας και κατά τη διάρκεια σημαντικών θρησκευτικών αργιών. Ωστόσο, αυτοί οι λόγοι δεν ήταν επαρκείς για να δικαιολογήσουν την αναγκαιότητα παρέμβασης σε μια δημοκρατική κοινωνία. Συγκεκριμένα, το γεγονός ότι ο σχεδιασμός είχε απλώς αναπαράγει ένα δημοφιλές, προϋπάρχον κομμάτι καλλιτεχνικής έκφρασης από μια ανώνυμη ομάδα που ονομάζεται Panda, δεν μπορεί να αγνοηθεί. Όσον αφορά το περιεχόμενό του, το κομμάτι φαίνεται να είναι μια σατιρική λήψη διαφορετικών φράσεων που χρησιμοποιούνται συχνά στη Γεωργία, αποτελώντας ουσιαστικά κριτική διαφόρων ιδεών, συμπεριλαμβανομένων εκείνων που σχετίζονται με θρησκευτικές διδασκαλίες και πρακτικές. Σε αυτό το πλαίσιο, το δευτεροβάθμιο δικαστήριο δεν εξέτασε το κρίσιμο ερώτημα αν υπήρχε «επιτακτική κοινωνική ανάγκη» για τον περιορισμό της διάδοσης του αμφισβητούμενου σχεδίου.
Τα δύο εναπομείναντα σχέδια έδειχναν ένα γυναικείο αριστερό χέρι με ένα προφυλακτικό τοποθετημένο πάνω από δύο υψωμένα δάχτυλα και μια εικόνα ενός στεφανιού προφανώς φτιαγμένου από προφυλακτικό με μια λεζάντα που αναφέρεται σε ιστορικό γεγονός. Όσον αφορά την προηγούμενη εικόνα, το επιχείρημα της προσφεύγουσας σχετικά με την απουσία οποιασδήποτε θρησκευτικής χροιάς, λόγω του γεγονότος ότι είχε απεικονίσει ένα γυναικείο αριστερό χέρι και όχι το δεξί χέρι που χρησιμοποιούνταν σε θρησκευτική έκφραση και υποδηλώνοντας την έλλειψη νομικής βάσης για τη παρέμβαση, δεν εξετάστηκε. Παρόλο που δεν μπορούσε να αποκλειστεί ότι ακόμη και η πιο ασήμαντη εικόνα μπορεί να περιέχει στοιχεία που προκαλούν πολύ συγκεκριμένες συσχετίσεις με θρησκευτικά σύμβολα, εναπόκειται στα εθνικά δικαστήρια να αποδείξουν γιατί αυτό συνέβαινε στην εικόνα ενός γυναικείου χεριού και είχαν αποτύχει να το κάνουν. Όσον αφορά την τελευταία εικόνα, παρά τους ισχυρισμούς της προσφεύγουσας, παρέμεινε ασαφές καθ’ όλη τη διάρκεια της διαδικασίας κατά της οποίας τα εγχώρια δικαστήρια θεώρησαν ότι η εικόνα θα μπορούσε να εμπίπτει στον ορισμό της ανήθικης διαφήμισης που προβλέπεται στον νόμο περί διαφήμισης. Ούτε δόθηκε εξήγηση αν υπήρχε «επιτακτική κοινωνική ανάγκη», κατά την έννοια της νομολογίας του Δικαστηρίου, για τον περιορισμό της διάδοσης αυτών των δύο σχεδίων. Κατά συνέπεια, κανένας από τους λόγους που προέβαλαν τα εθνικά δικαστήρια δεν ήταν σχετικός για να δικαιολογήσει την αναγκαιότητα και την αναλογικότητα της παρέμβασης στην ελευθερία έκφρασης της προσφεύγουσας.
Τέλος, το Δικαστήριο έθιξε τον προφανή υπαινιγμό στις αποφάσεις των εθνικών δικαστηρίων ότι οι απόψεις σχετικά με την ηθική των μελών της Ορθόδοξης Εκκλησίας της Γεωργίας υπερισχύουν στην εξισορρόπηση διαφόρων αξιών που προστατεύονται βάσει της Σύμβασης και του Συντάγματος της Γεωργίας. Μια τέτοια επίπτωση ήταν αντίθετη με τις απόψεις του Συνταγματικού Δικαστηρίου και ήταν αντίθετη με τα σχετικά διεθνή πρότυπα. Σε μια πλουραλιστική δημοκρατική κοινωνία, όσοι επιλέγουν να ασκήσουν την ελευθερία να εκδηλώνουν τη θρησκεία τους, έπρεπε να ανέχονται και να αποδέχονται την άρνηση άλλων ατόμων, τα οποία ενστερνίζονταν άλλες θρησκευτικές πεποιθήσεις, όπως επίσης και την εκ μέρους τους διάδοση άλλων δογμάτων εχθρικών προς την πίστη τους.
Υπό το πρίσμα των ανωτέρω, τουλάχιστον όσον αφορά τρία από τα τέσσερα αμφισβητούμενα σχέδια, οι λόγοι που προέβαλαν τα εθνικά δικαστήρια δεν ήταν σχετικοί και επαρκείς για να δικαιολογήσουν παρέμβαση βάσει του άρθρου 10 § 2.
Συμπέρασμα: Ομόφωνη παραβίαση του άρθρου 10 της ΕΣΔΑ.
