Καταδίκη θείου που χάρισε στον τρίχρονο ανιψιό του μπλουζάκι με συνθήματα «Είμαι βόμβα», «Τζιχάντ, γεννημένος 11 Σεπτεμβρίου» που φορούσε στο νηπιαγωγείο. Μη παραβίαση της ελευθερίας έκφρασης

ΑΠΟΦΑΣΗ

Ζ.Β. κατά Γαλλίας της 02.09.2021 (αρ. προσφ. 46883/15)

Βλ. εδώ

ΠΕΡΙΛΗΨΗ

Ποινική καταδίκη του προσφεύγοντος, ο οποίος έδωσε στον τρίχρονο ανιψιό του ένα μπλουζάκι, που φόρεσε στο  νηπιαγωγείο και στο οποίο αναγράφονταν πάνω του συνθήματα «Είμαι βόμβα» και «Τζιχάντ, γεννημένος στις 11 Σεπτεμβρίου». Ενώπιον των εθνικών δικαστηρίων και του ΕΔΔΑ, ο προσφεύγων  ισχυρίστηκε ότι τα συνθήματα υποτίθεται ότι είχαν χιουμοριστική χροιά.

Το ΕΔΔΑ επανέλαβε ότι ο χιουμοριστικός λόγος ή οι μορφές έκφρασης που χρησιμοποιούνται χάριν αστεϊσμού,  προστατεύονται από το άρθρο 10 της Σύμβασης, υπό την προϋπόθεση ότι παραμένουν εντός των επιτρεπόμενων ορίων βάσει της διάταξης αυτής. Το δικαίωμα στο χιούμορ δεν είναι απεριόριστο και οπωσδήποτε βασίζεται στα όρια της ελευθερίας της έκφρασης. Γι’ αυτό το λόγο, ο καθένας θα πρέπει  να αναλαμβάνει τις  «ευθύνες» του από κάθε τέτοια παραβίαση. Το ΕΔΔΑ τόνισε ότι δεν θα μπορούσε να αγνοήσει τη σημασία και το βάρος του γενικού πλαισίου σε αυτήν την περίπτωση. Αν και είχαν περάσει περισσότερα από 11 χρόνια από τα γεγονότα της 11ης Σεπτεμβρίου 2001, μέχρι τα γεγονότα της παρούσης υπόθεσης, ήταν ωστόσο αξιοσημείωτο ότι λίγο νωρίτερα είχαν σημειωθεί κι άλλες τρομοκρατικές επιθέσεις, που είχαν προκαλέσει τον θάνατο τριών παιδιών σε ένα σχολείο. Το Στρασβούργο επισήμανε επίσης ότι το γεγονός ότι ο προσφεύγων δεν είχε δεσμούς με κάποια τρομοκρατική οργάνωση και δεν είχε υποστηρίξει μια τρομοκρατική ιδεολογία, δεν μειώνει τη σημασία του προσβλητικού μηνύματος. Στις συγκεκριμένες συνθήκες της υπόθεσης, το  ΕΔΔΑ-σύμφωνα με το οποίο το τρίχρονο παιδί, ως ο ακούσιος φορέας του μηνύματος, είχε χειραγωγηθεί—διαπίστωσε ότι οι λόγοι που δόθηκαν από τα εθνικά δικαστήρια για να καταδικάσουν τον προσφεύγοντα, βασίστηκαν στην ανάγκη να αποτραπεί η προώθηση μαζικής βίας, και ήταν «σχετικοί» αλλά και «επαρκείς» για να δικαιολογήσουν την εν λόγω παρέμβαση. Επισήμανε επίσης ότι η κύρωση που επιβλήθηκε στον προσφεύγοντα  (πρόστιμο και ποινή φυλάκισης με αναστολή) δεν ήταν δυσανάλογη με τον νόμιμο σκοπό που επεδίωκε. Η αμφισβητούμενη παρέμβαση θα μπορούσε επομένως να θεωρηθεί αναγκαία σε μια δημοκρατική κοινωνία.

Μη παραβίαση του άρθρου 10 (ελευθερία έκφρασης) της Ευρωπαϊκής Σύμβασης για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα.

ΔΙΑΤΑΞΗ

Άρθρο 10

ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΑ ΠΕΡΙΣΤΑΤΙΚΑ

Ο προσφεύγων, Z.B., είναι Γάλλος υπήκοος ο οποίος γεννήθηκε το 1983 και ζει στο Sorgues (Γαλλία). Διαμαρτυρήθηκε για την ποινική του καταδίκη του για την προώθηση ανθρωποκτονιών εκ προθέσεως μέσω συνθημάτων που εμφανίζονταν σε ένα μπλουζάκι που είχε κάνει δώρο στον ανιψιό του για τα τρίτα του γενέθλια. Ο προσφεύγων, ο οποίος είχε παραγγείλει το T-shirt, είχε ζητήσει να τυπωθεί η φράση “I am bomb/είμαι μια βόμβα” στο μπροστινό μέρος και “Jihad, born on 11 September/ Τζιχάντ, γεννημένος στις 11 Σεπτεμβρίου» στο πίσω μέρος.

Στις 25 Σεπτεμβρίου 2012 το παιδί φόρεσε το μπλουζάκι στο νηπιαγωγείο. Ο επικεφαλής δάσκαλος και ένας άλλος ενήλικας παρατήρησαν τα συνθήματα όταν το παιδί πήγε στην τουαλέτα. Την ίδια μέρα, ο διευθυντής του σχολείου ενημέρωσε την τοπική εκπαιδευτική αρχή και τον Δήμαρχο. Ο Δήμαρχος κατέθεσε μηνυτήρια αναφορά στην Εισαγγελική Αρχή. Ποινική δίωξη ασκήθηκε κατά του προσφεύγοντος, ο οποίος καταδικάστηκε σε φυλάκιση δύο μηνών με αναστολή και πρόστιμο 4.000 ευρώ.

Στηριζόμενος στο άρθρο 10 (ελευθερία έκφρασης), ο προσφεύγων παραπονέθηκε για την καταδίκη του για ωραιοποίηση ανθρωποκτονιών εκ προθέσεως και διέγερση σε διάπραξη εγκλημάτων.

ΤΟ ΣΤΡΑΒΟΥΡΓΟ ΑΠΟΦΑΣΙΖΕΙ…

Άρθρο 10 (ελευθερία έκφρασης)

Το Δικαστήριο σημείωσε ότι ο προσφεύγων είχε συνειδητά επινοήσει τα συνθήματα, στηριζόμενος στην πολυσημία της λέξης  «βόμβα», η οποία θα μπορούσε επίσης να αναφέρεται, στη καθομιλουμένη, στο φυσικό χαρακτηριστικό ενός ελκυστικού ατόμου, ενώ συσχετίζει αυτήν την περιγραφή με την προσωπικότητα του ανιψιού του. Και ενώπιον του εθνικού δικαστηρίου και του Ευρωπαϊκού  Δικαστηρίου, ο προσφεύγων υποστήριξε ότι τα συνθήματα είχαν χιουμοριστικό τόνο και σκοπό.

Το Δικαστήριο επανέλαβε ότι ο χιουμοριστικός λόγος ή οι μορφές έκφρασης που χρησιμοποιούνται για χιουμοριστικό αποτέλεσμα προστατεύονται από το άρθρο 10 της Σύμβασης, συμπεριλαμβανομένων των περιπτώσεων που προκαλούσαν, ανεξάρτητα από το άτομο που χρησιμοποιεί την εν λόγω γλώσσα. Ενώ ένας τέτοιος λόγος δεν μπορεί να αξιολογηθεί ή να λογοκριθεί μόνο με βάση ποιες αρνητικές ή αγανακτισμένες αντιδράσεις μπορεί να προκαλέσει, δεν εξαιρείται από τα όρια που ορίζονται στο άρθρο 10 της Σύμβασης. Το δικαίωμα στο χιούμορ δεν είναι απεριόριστο και όποιος βασίζεται στην ελευθερία της έκφρασης πρέπει να αναλαμβάνει «καθήκοντα και ευθύνες». Συναφώς, το Δικαστήριο παρατήρησε ότι στην παρούσα υπόθεση, λαμβάνοντας υπόψη την φερόμενη χιουμοριστική πρόθεση του προσφεύγοντος, το Εφετείο της Νιμ είχε την άποψη ότι τα επίμαχα συνθήματα δεν μπορούσαν να νοηθούν ως απλό αστείο αλλά, αντίθετα, αντανακλούσε μια σκόπιμη πρόθεση να προβάλει εγκληματικές πράξεις παρουσιάζοντάς τες με θετικό πρίσμα. Έτσι είχε διαπιστώσει ότι ορισμένα χαρακτηριστικά του παιδιού, όπως το πρώτο του όνομα, η ημερομηνία γέννησης και η χρήση της λέξης «βόμβα», «χρησίμευσε ως πρόσχημα για την προώθηση, κατηγορηματικά και μέσω της σκόπιμης σύνδεσης όρων που αναφέρονται στη μαζική  βία, και την εκ προθέσεως δολοφονία ».

Το Δικαστήριο σημείωσε επίσης ότι ο εισαγγελέας είχε κάνει σύνδεση μεταξύ των γεγονότων της υπόθεσης και των πρόσφατων τρομοκρατικών επιθέσεων στη Γαλλία, τονίζοντας παράλληλα τη σημασία της αποστασιοποίησης της υπόθεσης από αυτό το πλαίσιο. Το ΕΔΔΑ συμφώνησε με αυτήν την προσέγγιση, ένα τέτοιο πλαίσιο, όσο σοβαρό και αν είναι, δεν θα μπορούσε από μόνο του να δικαιολογεί την επίμαχη παρέμβαση στην παρούσα υπόθεση. Ωστόσο, το Δικαστήριο δεν μπορούσε να αγνοήσει τη σημασία και βάρος αυτού του γενικού πλαισίου. Παρόλο που πάνω από έντεκα χρόνια είχαν περάσει από τις επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου 2001 από τα γεγονότα της παρούσας υπόθεσης, το γεγονός παραμένει ότι τα επίμαχα συνθήματα είχαν εμφανιστεί μόνο λίγους μήνες μετά από άλλες τρομοκρατικές επιθέσεις, τα οποία είχαν είχε ως αποτέλεσμα τον θάνατο τριών παιδιών σε σχολείο. Λαμβάνοντας υπόψη την τρομοκρατική ιδεολογία πίσω από αυτές τις δύο επιθέσεις, το πέρασμα του χρόνου δεν θα μπορούσε να θεωρηθεί ότι μείωνε τη σημασία των επίμαχων μηνυμάτων. Το γεγονός ότι ο προσφεύγων δεν είχε δεσμούς με καμία τρομοκρατική  οργάνωση και δεν υποστήριζε κάποια τρομοκρατική ιδεολογία δεν θα μπορούσε ούτε να μειώσει τη σημασία αυτού του μηνύματος. Σημείωσε επίσης ότι, εκτός από το γενικό πλαίσιο της παρούσας υπόθεσης, οι εθνικές αρχές είχαν αξιολογήσει το συγκεκριμένο πλαίσιο μέσα στο οποίο είχαν εμφανιστεί τα συνθήματα. Σε αυτό το πλαίσιο, τόνισε ιδιαίτερα τα πορίσματα του Εφετείου της Νιμ σχετικά με την χειραγώγηση ενός τρίχρονου παιδιού, το οποίο ήταν ο ακούσιος φορέας του προσβλητικού μηνύματος, χωρίς καμία δυνατή επίγνωση του γεγονότος και του συγκεκριμένου πλαισίου μέσα στο οποίο είχε διαδοθεί το μήνυμα, συγκεκριμένα όχι μόνο σε «δημόσιο χώρο» αλλά και «στις εγκαταστάσεις ενός σχολείου» όπου βρίσκονταν μικρά παιδιά.

Το μπλουζάκι που έφερε τα επίμαχα συνθήματα δεν ήταν άμεσα ορατό σε τρίτους αλλά ανακαλύφθηκε όταν ενήλικες έντυσαν το παιδί. Ούτε ήταν προσιτό στο ευρύ κοινό, αφού φορέθηκε μόνο σε σχολικούς χώρους. Το μήνυμα λοιπόν μπορούσε να διαβαστεί μόνο από δύο ενήλικες. Σε αυτό το σημείο το Δικαστήριο είχε τονίσει προηγουμένως τη σημασία της έλλειψης δημοσιότητας κατά την εξέταση της αναλογικότητας μιας παρέμβασης στην άσκηση της ελευθερίας της έκφρασης. Ενώ δεν μπορούσε να εικάσει σχετικά με την ακριβή φύση των προθέσεων του προσφεύγοντος σε αυτό το σημείο, το Δικαστήριο παρατήρησε ότι ο προσφεύγων δεν είχε αρνηθεί ότι είχε ζητήσει συγκεκριμένα από τον ανιψιό του να φορέσει το εν λόγω μπλουζάκι στο σχολείο ή ότι είχε σκοπό να μοιραστεί το μήνυμά του. Αντίθετα, το είχε παρουσιάσει ως χιουμοριστική  χειρονομία.

Κατά την άποψη του Δικαστηρίου, ο προσφεύγων δεν θα μπορούσε να αγνοήσει τη συγκεκριμένη χροιά τέτοιων συνθημάτων στους χώρους του νηπιαγωγείου, λίγο μετά τις επιθέσεις που είχαν στοιχίσει τη ζωή παιδιών σε άλλο σχολείο και εντός του πλαισίου μιας αποδεδειγμένης τρομοκρατικής απειλής. Σχετικά με αυτό, σημείωσε τα επιχειρήματα της  Εισαγγελικής Αρχής σχετικά με το συναίσθημα και τις εντάσεις που προκαλεί το μήνυμα και τον αντίκτυπό του στη κοινωνική ευημερία. Επανέλαβε ότι οι εθνικές αρχές ήταν, κατ’ αρχήν, λόγω της  άμεσης και συνεχής επαφής  με τις πρακτικές των χωρών τους, σε καλύτερη θέση από έναν διεθνή δικαστήριο να γνωμοδοτήσει σχετικά με την «αναγκαιότητα» ενός «περιορισμού» ή «ποινής» που προορίζεται για την εκπλήρωση των νόμιμων στόχων που επιδίωκαν. Ήταν επίσης σε θέση να κατανοήσουν και να εκτιμήσουν τα συγκεκριμένα κοινωνικά προβλήματα σε συγκεκριμένες κοινότητες και πλαίσια. Από αυτή την οπτική γωνία, η στενή γνώση του Εφετείου της Νιμ για το περιφερειακό πλαίσιο στο οποίο είχαν ληφθεί τα πραγματικά περιστατικά της υπόθεσης το τοποθετούσε σε καλή θέση για να εκτιμήσει την ανάγκη καταδίκης και ποινής που επιβλήθηκε.

Υπό το φως όλων των προηγούμενων σκέψεων, το Δικαστήριο διαπίστωσε ότι το Εφετείο της Νιμ, αποφασίζοντας για την καταδίκη του προσφεύγοντος, είχε φροντίσει να εκτιμήσει την ενοχή του με βάση τα κριτήρια αξιολόγησης που ορίζονται στη νομολογία του Δικαστηρίου, λαμβάνοντας υπόψη τις απαιτήσεις του άρθρου 10 της Σύμβασης, αφού στάθμισε τα διάφορα εμπλεκόμενα συμφέροντα. Το Ακυρωτικό Δικαστήριο, αποφασίζοντας ιδίως υπό το πρίσμα της πρότασης του Εισαγγελέα, ο οποίος επίσης την ενσωμάτωσε στα κριτήρια αξιολόγησης, επικύρωσε την απόφαση. Το Δικαστήριο δεν διαπίστωσε κανένα σοβαρό λόγο να  αντικαταστήσει την εκτίμηση των εθνικών δικαστηρίων στην υπόθεση αυτή. Έτσι, έκρινε ότι οι λόγοι στους οποίους βασίστηκε η καταδίκη του προσφεύγοντος, συγκεκριμένα για να αποτραπεί η προώθηση της μαζικής βίας, φάνηκαν στις συγκεκριμένες συνθήκες της παρούσας υπόθεσης να είναι ταυτόχρονα «σχετικοί» και «επαρκείς» για να δικαιολογήσουν την επίμαχη παρέμβαση και υπό αυτή την έννοια είχε συναντήσει μια πιεστική κοινωνική ανάγκη.

Τέλος, το Δικαστήριο επανέλαβε ότι η φύση και η αυστηρότητα των κυρώσεων που επιβλήθηκαν ήταν παράγοντες που έπρεπε να λαμβάνονται υπόψη κατά την αξιολόγηση της αναλογικότητας μιας παρέμβασης στο δικαίωμα στην ελευθερία της έκφρασης. Θεώρησε ότι στις ειδικές περιστάσεις της παρούσας υπόθεσης το ύψος του προστίμου που επιβλήθηκε παρέμεινε ανάλογο. Επιπλέον, λαμβάνοντας ιδιαίτερα υπόψη το γεγονός ότι η εκτέλεση της  ποινής ανεστάλη, το Δικαστήριο συμπέρανε ότι η κύρωση δεν ήταν δυσανάλογη προς τον επιδιωκόμενο νόμιμο σκοπό.

Συνεπώς, η παρέμβαση αυτή θα μπορούσε να θεωρηθεί «απαραίτητη σε μια δημοκρατική κοινωνία» και δεν παραβίασε το άρθρο 10 της Σύμβασης.