Καταδίκη για βίαιη εισβολή διαμαρτυρίας σε Υπουργείο για συνταξιοδοτικά. Μη εξατομίκευση της ευθύνης κάθε κατηγορουμένου και καταδίκη για τα πολιτικά μηνύματα της διαμαρτυρίας! Παραβίαση της ελευθερίας της έκφρασης
ΑΠΟΦΑΣΗ
Yezhov κ.α. κατά Ρωσίας της 29.06.2021 (αρ. προσφ. 22051/05)
ΠΕΡΙΛΗΨΗ
Διαμαρτυρία σε Υπουργείο για νομοσχέδιο συνταξιοδοτικό με βίαιη εισβολή. Ποινική καταδίκη των κατηγορουμένων. Μη εξατομίκευση ποινικής ευθύνης κάθε κατηγορουμένου. Ελευθερία της έκφρασης.
Οι προσφεύγοντες, μέλη αντιπολιτευτικού κόμματος, θέλοντας να διαμαρτυρηθούν για το νέο νομοσχέδιο για τις συντάξεις εισέβαλαν στο Υπουργείο Υγείας, κατέλαβαν τα γραφεία καρφώνοντας τις πόρτες, έδιωξαν τους υπαλλήλους, κυμάτισαν σημαίες του κόμματος και πέταξαν φυλλάδια με αντικυβερνητικά συνθήματα. Συνελήφθησαν και καταδικάστηκαν σε ποινές φυλάκισης μεταξύ δύο έως τριών ετών. Άσκησαν προσφυγή για παραβίαση της ελευθερίας της έκφρασης και της ελευθερίας του συνέρχεσθαι.
Κατά το Στρασβούργο διαπίστωσε ότι η διαμαρτυρία των προσφευγόντων αφορούσε ένα θέμα δημοσίου ενδιαφέροντος, δηλαδή την απονομή των συντάξεων. Τα επίμαχα μέτρα αφορούσαν πιεστική κοινωνική ανάγκη όμως οι προσφεύγοντες δεν είχαν το δικαίωμα να διαταράξουν την λειτουργία της δημόσιας υπηρεσίας και να προκαλέσουν φθορές, συνεπώς η σύλληψη τους ήταν δικαιολογημένη.
Το ΕΔΔΑ διαπίστωσε ότι η καταδίκη των προσφευγόντων έγινε από εγχώριο δικαστήριο χωρίς αυτό να προβεί σε ατομική εκτίμηση των πραγματικών περιστατικών για κάθε έναν από τους κατηγορουμένους. Το εθνικό δικαστήριο δεν προσδιόρισε τον ατομικό ρόλο καθενός από τους προσφεύγοντες κατά τη διάρκεια της διαμαρτυρίας, την έκταση της συμμετοχής του και τις ατομικές πράξεις του. Επίσης το δικαστήριο είχε καταδικάσει όχι μόνο τις εγκληματικές πράξεις που καταλογίστηκαν στους κατηγορουμένους αλλά και το περιεχόμενο και τη μορφή του πολιτικού μηνύματος που επιθυμούσαν να διαδώσουν («αντικυβερνητικά φυλλάδια», «φώναζαν αντικυβερνητικά συνθήματα», «έδειξαν πρόδηλη έλλειψη σεβασμού για … την κρατική εξουσία … ρίχνοντας το πορτρέτο του Προέδρου της Ρωσικής Ομοσπονδίας έξω από το παράθυρο»). Με τον τρόπο αυτό, οι εγχώριες αρχές επέδειξαν, ως ένα βαθμό, εμπάθεια στις πολιτικές απόψεις των προσφευγόντων. Έτσι διαπίστωσε, κατά πλειοψηφία, ότι παραβιάστηκε η ελευθερία της έκφρασης (άρθρο 10) καθόσον η αιτιολογία της καταδίκης των προσφευγόντων δεν ήταν σχετική και επαρκής.
Τέλος το ΕΔΔΑ έκρινε ότι δεν υπήρχε λόγος χωριστής εξέτασης της καταγγελίας για παραβίαση της ελευθερίας του συνέρχεσθαι (άρθρο 11 της ΕΣΔΑ).
Το Δικαστήριο του Στρασβούργου επιδίκασε ποσό 7.500 ευρώ σε καθένα από τους προσφεύγοντες για ηθική βλάβη.
ΔΙΑΤΑΞΕΙΣ
Άρθρο 10
Άρθρο 11
ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΑ ΠΕΡΙΣΤΑΤΙΚΑ
Οι προσφεύγοντες Sergey Aleksandrovich Yezhov, Oleg Aleksandrovich Bespalov και Grigori Anatolyevich Tishin είναι Ρώσοι υπήκοοι οι οποίοι γεννήθηκαν το 1985, το 1977 και το 1986 αντίστοιχα.
Οι προσφεύγοντες- μέλη του Εθνικού Κόμματος Μπολσεβίκων (“NBP”) – συμμετείχαν σε διαμαρτυρία κατά της θέσπισης νόμου σχετικά με τις κοινωνικές παροχές που λάμβαναν διάφορες ομάδες του πληθυσμού. Τα μέλη του NBP ντυμένοι με στολές υπηρεσίας έκτακτης ανάγκης, εισήλθαν με τη βία στο κτίριο του Υπουργείου Υγείας και Κοινωνικής Ανάπτυξης («Υπουργείο») και κατέλαβαν γραφεία, διώχνοντας στους υπαλλήλους. Κάρφωσαν τις πόρτες από το εσωτερικό χρησιμοποιώντας καρφιά και εμπόδισαν την πρόσβαση σε αυτές τοποθετώντας έπιπλα γραφείου. Κυμάτισαν σημαίες του NBP από τα παράθυρα, πέταξαν φυλλάδια και φώναξαν συνθήματα ζητώντας την παραίτηση του Υπουργού. Πέταξαν πυροτεχνήματα και έριξαν ένα πορτρέτο του Προέδρου της Ρωσίας έξω από το παράθυρο. Έμειναν στο γραφείο για περίπου μία ώρα πριν η αστυνομία σπάσει τις πόρτες και τους συλλάβει.
Οι προσφεύγοντες τέθηκαν υπό προσωρινή κράτηση και καταδικάστηκαν από το Επαρχιακό Δικαστήριο για διατάραξη της λειτουργίας δημόσιας υπηρεσίας και για εκ προθέσεως φθορά δημόσιας περιουσίας και καταδικάστηκαν σε ποινή φυλάκισης. Διατάχθηκαν επίσης να καταβάλλουν στο Υπουργείο αποζημίωση για τις υλικές ζημιές που προκάλεσαν. Κατόπιν έφεσης, επικυρώθηκαν οι πρωτόδικες αποφάσεις ως προς την ενοχή αλλά μειώθηκαν οι ποινές τους.
Άσκησαν προσφυγή στο ΕΔΔΑ για παραβίαση για της ελευθερίας της έκφρασης (άρθρο 10) και της ελευθερία του συνέρχεσθαι (άρθρο 11).
ΤΟ ΣΤΡΑΣΒΟΥΡΓΟ ΑΠΟΦΑΣΙΖΕΙ…
Άρθρο 10
Κατά το ΕΔΔΑ η σύλληψη, η προσωρινή κράτηση και η καταδίκη των προσφευγόντων συνιστούσαν παρέμβαση στο δικαίωμα στην ελευθερία της έκφρασης, η οποία «είχε καθοριστεί από το νόμο» και ακολούθησε τους νόμιμους στόχους της πρόληψης της αναταραχής και της προστασίας των δικαιωμάτων τρίτων. Το Δικαστήριο έπρεπε να αποφασίσει εάν η παρέμβαση ήταν «απαραίτητη σε μια δημοκρατική κοινωνία».
Όσον αφορά το εάν τα επίμαχα μέτρα αντιστοιχούσαν σε «πιεστική κοινωνική ανάγκη», η διαμαρτυρία των προσφευγόντων αφορούσε ένα θέμα δημοσίου ενδιαφέροντος, δηλαδή την εκκρεμούσα θέσπιση ενός αμφιλεγόμενου νόμου και επιθυμούσαν να επιστήσουν την προσοχή του συμπολιτών τους και δημοσίων υπαλλήλων για την αποδοκιμασία τους. Δεν είχαν, ωστόσο, το δικαίωμα να εισέλθουν σε δημόσια ιδιοκτησία, όπως το κτίριο στο οποίο στεγάζονταν τα γραφεία του Υπουργείου, με τον τρόπο που το έκαναν, για να εκφράσουν τη γνώμη τους (βλ. όμοια απόφαση Taranenko κατά Ρωσίας). Επομένως, η αστυνομία δικαιολογημένα συνέλαβε τους προσφεύγοντες και τους απομάκρυνε από τις εγκαταστάσεις του Υπουργείου, με σκοπό την προστασία της δημόσιας τάξης και την ανάληψη των καθηκόντων του Υπουργείου, και οι ενέργειες αυτές φαίνονταν ανάλογες προς τον επιδιωκόμενο στόχο. Το κατά πόσον οι ποινικές καταδίκες τους ανταποκρίνονταν επίσης σε μια επιτακτική κοινωνική ανάγκη, εξαρτάται από τους λόγους που δόθηκαν από τα εθνικά δικαστήρια και την αναλογικότητα των ποινών.
Οι προσφεύγοντες είχαν καταδικαστεί για σοβαρή διατάραξη της ομαλής διεξαγωγής της δημόσιας υπηρεσίας ως αποτέλεσμα της συμπεριφοράς τους κατά τη διάρκεια της διαμαρτυρίας. Το Επαρχιακό Δικαστήριο είχε καταδικάσει τις μεθόδους που χρησιμοποίησαν ως απαγορευμένες από το νόμο (χρήση καρφιών για να μπλοκάρουν τις πόρτες, ρίψη κροτίδων στο δρόμο, εξαναγκασμός των υπαλλήλων του υπουργείου να βγουν από τα γραφεία τους, καταστροφή και βανδαλισμός ξένης περιουσίας). Συνεπώς, η δίωξη και η καταδίκη των προσφευγόντων δικαιολογήθηκε από την ανάγκη επίρριψης ευθυνών για τη διάπραξη τέτοιων πράξεων και για την αποτροπή παρόμοιων εγκλημάτων. Ωστόσο, το Επαρχιακό Δικαστήριο δεν είχε επιδιώξει να προσδιορίσει τον ατομικό ρόλο κανενός από τους προσφεύγοντες κατά τη διάρκεια της διαμαρτυρίας, την έκταση της συμμετοχής τους και τις ατομικές πράξεις τους κατά τη διάρκεια της διαμαρτυρίας, στερώντας έτσι την ευκαιρία να αμφισβητήσουν τους συγκεκριμένους λόγους περιορισμού της ελευθερίας έκφρασης. Χωρίς να προβεί σε ατομική εκτίμηση των πραγματικών περιστατικών για κάθε ένα από τους προσφεύγοντες, το Επαρχιακό Δικαστήριο τους απέρριψε σημαντική διαδικαστική εγγύηση έναντι αυθαίρετης παρέμβασης στα δικαιώματα που προστατεύονται βάσει του άρθρου 10.
Επιπλέον, το Επαρχιακό Δικαστήριο είχε καταδικάσει όχι μόνο τις εγκληματικές πράξεις που καταλογίστηκαν στους προσφεύγοντες, αλλά και το περιεχόμενο και τη μορφή του μηνύματος που επιθυμούσαν να διαδώσουν («ετοιμάστηκαν … αντικυβερνητικά φυλλάδια», «φώναζαν αντικυβερνητικά συνθήματα», «έδειξαν πρόδηλη έλλειψη σεβασμού για … την κρατική εξουσία … ρίχνοντας το πορτρέτο του Προέδρου της Ρωσικής Ομοσπονδίας έξω από το παράθυρο») και τους είχε τιμωρήσει για αυτό το πολιτικό μήνυμα. Με αυτόν τον τρόπο, είχε δείξει ως ένα βαθμό εμπάθεια στις πολιτικές απόψεις των προσφευγόντων, γεγονός που ήταν δύσκολο να συμφιλιωθεί με το καθήκον του άρθρου 10 σχετικά με το καθήκον των εθνικών αρχών να παραμείνουν ουδέτερες όσον αφορά τις νόμιμες πολιτικές απόψεις και να μην αποτρέψουν άλλους από το να ασκήσουν εντελώς κριτική στις κυβερνητικές πολιτικές. Το Επαρχιακό Δικαστήριο θεώρησε την αντικυβερνητική προπαγάνδα των προσφευγόντων ως απαράδεκτη ή ακόμη και εγκληματική, υπερβαίνοντας έτσι το στενό περιθώριο εκτίμησης που παρέχεται στις εγχώριες αρχές σύμφωνα με το άρθρο 10 σχετικά με την πολιτική ομιλία, τα θέματα δημοσίου συμφέροντος και την κριτική της κυβέρνησης, τα οποία απολαμβάνουν υψηλό επίπεδο προστασίας από κρατικές παρεμβάσεις.
Συνεπώς, το Δικαστήριο δεν πείστηκε ότι η αιτιολογία που δόθηκε για υποστήριξη της καταδίκης των προσφευγόντων ήταν «σχετική και επαρκής» για τους σκοπούς του άρθρου 10 § 2.
Όσον αφορά την κύρωση που επιβλήθηκε στους προσφεύγοντες, είχαν αρχικά καταδικαστεί σε φυλάκιση πέντε ετών, η οποία μειώθηκε σε δύο χρόνια και έξι μήνες για τον πρώτο και τρίτο προσφεύγοντα και σε φυλάκιση τριών ετών για το δεύτερο προσφεύγοντα.
Το Δικαστήριο επανέλαβε ότι εξετάζει με ιδιαίτερη επιμέλεια τις περιπτώσεις στις οποίες κυρώσεις που επιβάλλονται από τις εθνικές αρχές για συμπεριφορά που σχετίζεται με διαμαρτυρίες συνεπάγεται ποινή φυλάκισης. Δεν θεώρησε ότι η κύρωση που επιβλήθηκε στους προσφεύγοντες στην παρούσα υπόθεση ήταν ανάλογη προς τον σκοπό της τιμωρίας της ποινικής τους συμπεριφοράς, υπό το φως της νομολογίας του επί του θέματος. Ακόμη και αν λάβουμε υπόψη ότι η συμπεριφορά των προσφευγόντων ήταν πιο καταστροφική (κυρίως λόγω των καρφωμάτων των θυρών) από τις ενέργειες του προσφεύγοντος στην περίπτωση του Taranenko, οι κυρώσεις που επιβλήθηκαν στους εν λόγω προσφεύγοντες (τέσσερις μήνες προσωρινή κράτηση που στη συνέχεια υπολογίστηκε ως μέρος της ποινής στερητικής της ελευθερίας μεταξύ δυόμισι και τριών ετών) ήταν ωστόσο πολύ πιο αυστηρή από την ποινή που επιβλήθηκε στην υπόθεση Taranenko (προσωρινή κράτηση για ένα έτος και φυλάκιση τριών ετών, με αναστολή για τρία χρόνια), η οποία υποδείκνυε μια γενικά κατασταλτική στάση των εθνικών αρχών έναντι των μελών αυτού του πολιτικού κινήματος.
Τα παραπάνω αρκούσαν για να συμπεράνει το Δικαστήριο ότι η εν λόγω παρέμβαση δεν ήταν απαραίτητη σε μια δημοκρατική κοινωνία.
Το ΕΔΔΑ διαπίστωσε παραβίαση της ελευθερίας της έκφρασης (έξι ψήφοι έναντι μίας).
Το Δικαστήριο έκρινε επίσης ότι δεν χρειάζονταν να εξεταστεί χωριστά η καταγγελία βάσει του άρθρου 11, λαμβάνοντας υπόψη τα πραγματικά περιστατικά της υπόθεσης, τις παρατηρήσεις των διαδίκων και τις διαπιστώσεις του άρθρου 10.
Δίκαιη ικανοποίηση : Το ΕΔΔΑ επιδίκασε ποσό 7.500 ευρώ σε καθένα από τους προσφεύγοντες για ηθική βλάβη (επιμέλεια echrcaselaw.com).
