Η πρόσβαση σε πληροφορίες που αφορούν εκπαίδευση και εργασία βουλευτών εντάσσεται στην προστατευτική εμβέλεια της ελευθερίας της έκφρασης

ΑΠΟΦΑΣΗ

Κέντρο για τη Δημοκρατία και το Κράτος Δικαίου κατά Ουκρανίας της 26.03.2020 (αριθ. προσφ. 10090/16)

βλ. εδώ

ΠΕΡΙΛΗΨΗ

Χορήγηση πληροφοριών για εκπαίδευση και εργασία εκλεγέντων βουλευτών. Ελευθερία έκφρασης και δικαίωμα στην πρόσβαση στις πληροφορίες.

Η άρνηση πρόσβασης σε ορισμένες πληροφορίες ως παρέμβαση στο δικαίωμα της ελευθερίας έκφρασης. Άρνηση της πρόσβασης σε ΜΚΟ σε πληροφορίες σχετικά με την εκπαίδευση και τις θέσεις εργασίας που περιέχονται σε βιογραφικά σημειώματα πολιτικών ηγετών που ήταν υποψήφιοι σε κοινοβουλευτικές εκλογές. Η Κεντρική Εκλογική Επιτροπή της Ουκρανίας αρνήθηκε να παράσχει στην ΜΚΟ αντίγραφα των πλήρων βιογραφικών σημειωμάτων των πολιτικών αρχηγών, με την αιτιολογία ότι οι αιτούμενες πληροφορίες ήταν εμπιστευτικές και ότι θα μπορούσαν να αποκαλυφθούν πλήρως μόνο με τη συγκατάθεση των ενδιαφερομένων. Η ΜΚΟ έλαβε μόνο ορισμένα δεδομένα από τα αιτούμενα βιογραφικά, τα οποία είχαν αναρτηθεί στην ιστοσελίδα της Επιτροπής. Η ΜΚΟ προσέβαλε ανεπιτυχώς την άρνηση των αρχών.

Το Στρασβούργο έκρινε ότι τα εγχώρια δικαστήρια δεν κατάφεραν να διεξάγουν επαρκή εξισορρόπηση, σταθμίζοντας μεταξύ της βλάβης που θα μπορούσε να έχει η ενδεχόμενη αποκάλυψη στους πολιτικούς που δεν επιθυμούσαν την κοινοποίηση αυτών των πληροφοριών και των συνεπειών στην αποτελεσματική άσκηση της ελευθερίας έκφρασης της προσφεύγουσας ΜΚΟ. Παραβίαση του δικαιώματος στην ελευθερία της έκφρασης  (άρθρο 10 της ΕΣΔΑ).

ΣΧΟΛΙΟ – ΧΡΗΣΙΜΟΤΗΤΑ

Ενδιαφέρουσα απόφαση που παγιοποιεί τη νομολογία του ΕΔΔΑ για ένταξη του δικαιώματος πρόσβασης στις πληροφορίες στην προστατευτική εμβέλεια του θεμελιώδους δικαιώματος της ελευθερίας της έκφρασης (άρθρο 10 της ΕΣΔΑ). Στην απόφαση ορόσημο  Magyar Helsinki Bizottsag κατά Ουγγαρίας της 08.11.2016 το Τμήμα Ευρείας Σύνθεσης του ΕΔΔΑ έκρινε ότι η πρόσβαση σε πληροφορίες σε ΜΚΟ ήταν καθοριστική για την άσκηση του δικαιώματός της  στην ελευθερία της έκφρασης, καθορίζοντας για πρώτη φορά και τα σχετικά κριτήρια.

ΔΙΑΤΑΞΗ

Άρθρο 10

ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΑ ΠΕΡΙΣΤΑΤΙΚΑ

Η προσφεύγουσα οργάνωση, το Κέντρο για τη Δημοκρατία και το Κράτος Δικαίου, είναι μια ουκρανική ΜΚΟ με έδρα το Κίεβο.

Η υπόθεση αφορούσε το αίτημα της προσφεύγουσας ΜΚΟ για αντίγραφα των βιογραφικών σημειωμάτων των πολιτικών ηγετών που εξελέγησαν στις κοινοβουλευτικές εκλογές το 2014.

Τον Νοέμβριο του 2014 η προσφεύγουσα οργάνωση ζήτησε από την Κεντρική Εκλογική Επιτροπή να  της παράσχει αντίγραφα των βιογραφικών σημειωμάτων που υπέβαλαν οι υποψήφιοι στις εκλογές του προηγουμένου μήνα και είχαν έρθει στις έξι πρώτες θέσεις των πολιτικών κομμάτων που κατάφεραν να εκλεγούν στις κοινοβουλευτικές εκλογές.

Πέντε από τους έξι είχαν καταλάβει προηγουμένως δημόσιο αξίωμα, ο Yulia Tymoshenko πρώην Πρωθυπουργός, ο Volodomir Klitschko Δήμαρχος Κιέβου, και ο Arseniy Yatsenyuk, τότε Πρωθυπουργός.

Η Επιτροπή αρνήθηκε να παράσχει τα βιογραφικά σημειώματα, δίνοντας μόνο αποσπάσματα των εγγράφων που είχαν προηγουμένως αναρτηθεί στην ιστοσελίδα της. Η προσφεύγουσα οργάνωση προσέβαλε την απόφαση ενώπιον του δικαστηρίου, αλλά απορρίφθηκε αμετάκλητα.

Το πρωτοβάθμιο δικαστήριο διαπίστωσε, μεταξύ άλλων, ότι, σύμφωνα με το νόμο (νόμος περί πληροφοριών), οι πληροφορίες που περιέχονται στα βιογραφικά  σημειώματα ήταν εμπιστευτικές και θα μπορούσαν να δημοσιοποιηθούν μόνο άμα προβλεπόταν ρητά.

Η προσφεύγουσα οργάνωση δεν απέδειξε ότι οι πληροφορίες που ζήτησε ήταν απαραίτητες ώστε οι ψηφοφόροι να μπορούν  να ασκούν αποτελεσματικά το δικαίωμα ψήφου.

Οι υποψήφιοι είχαν παράσχει τη συγκατάθεσή τους για την αποκάλυψη τέτοιων πληροφοριών όπως και όταν απαιτείται από το νόμο.

Τα ανώτερα δικαστήρια επικύρωσαν την απόφαση του πρωτοβάθμιου δικαστηρίου τον Αύγουστο και τον Σεπτέμβριο του 2015.

Η προσφεύγουσα οργάνωση κατήγγειλε ότι οι αρχές της αρνήθηκαν την πρόσβαση σε πληροφορίες που ήταν αναγκαίες για την αποτελεσματική άσκηση των δικαιωμάτων της δυνάμει του άρθρου 10 (ελευθερία έκφρασης).

ΤΟ ΣΤΡΑΣΒΟΥΡΓΟ ΑΠΟΦΑΣΙΖΕΙ…

Άρθρο 10

Εν προκειμένω, το ζήτημα αν το παράπονο που εξέφρασε η προσφεύγουσα ΜΚΟ εμπίπτει στο πεδίο εφαρμογής του άρθρου 10 συνδέεται στενά με το βάσιμο της καταγγελίας της. Η παρούσα υπόθεση έθεσε επίσης ένα νέο ζήτημα σε εθνικό επίπεδο και ήταν μία από τις πρώτες περιπτώσεις που ακολούθησαν την απόφαση του Τμήματος Ευρείας Σύνθεσης της Magyar Helsinki Bizottsag κατά Ουγγαρίας για να εξετάσει τα ζητήματα της εφαρμογής του άρθρου 10 στο πλαίσιο της πρόσβασης στις πληροφορίες και στις περιστάσεις στις οποίες η άρνηση πρόσβασης σε ορισμένες πληροφορίες μπορεί να θεωρηθεί ως παρέμβαση στο δικαίωμα της ελευθερίας έκφρασης το οποίο εγγυάται η διάταξη αυτή. Κατά συνέπεια, το Δικαστήριο αποφάσισε να εξετάσει το ζήτημα της εφαρμογής του άρθρου 10 στην ουσία της καταγγελίας.  Έτσι έκρινε:

α) Ύπαρξη παρέμβασης, νομιμότητά της και θεμιτός σκοπός:

Η προσφεύγουσα ΜΚΟ είχε ζητήσει, όχι συγκεκριμένες πληροφορίες που περιέχονται στα βιογραφικά σημειώματα, αλλά αντίγραφα των ίδιων των βιογραφικών σημειωμάτων. Ωστόσο, είχε παραδεχθεί ότι οι διευθύνσεις των υποψηφίων και οι αριθμοί τηλεφώνου δεν θα μπορούσαν να αποκαλυφθούν. Όσον αφορά τον κατάλογο των μελών της οικογένειας, η προσφεύγουσα οργάνωση δεν κατόρθωσε να εξηγήσει τους λόγους για τους οποίους δεν θα μπορούσε να τις αποκτήσει από διαθέσιμες εναλλακτικές πηγές. Επομένως  δεν προέκυψε παραβίαση του άρθρου 10 ως προς τον σκοπό αυτό.

Ως εκ τούτου, το ζήτημα που παρέμεινε στο Δικαστήριο για επίλυση ήταν εάν η μη γνωστοποίηση στην προσφεύγουσα οργάνωση των πληροφοριών σχετικά με την εκπαίδευση και τις θέσεις εργασίας  (συμπεριλαμβανόμενης της εργασίας τους σε δημόσια ιδρύματα) που οι πολιτικοί ηγέτες είχαν συμπεριλάβει στα επίσημα βιογραφικά τους σημειώματα που υποβλήθηκαν στην αρμόδια Επιτροπή ως μέρος της εκλογικής διαδικασίας, συνεπάγονταν παρέμβαση και παραβίαση των δικαιωμάτων της προσφεύγουσας οργάνωσης βάσει του άρθρου 10. Το Δικαστήριο εξέτασε την ύπαρξη παρέμβασης σε σχέση με τα τέσσερα κριτήρια που ορίζονται στην απόφαση του Τμήματος Ευρείας Σύνθεσης στη Magyar Helsinki Bizottság κατά Ουγγαρίας [GC].

(i) Σκοπός της αίτησης παροχής πληροφοριών: η προσφεύγουσα οργάνωση ανησυχούσε για την ακεραιότητα των υποψηφίων σε υψηλό αξίωμα υπό το πρίσμα προηγούμενων αμφισβητήσεων σχετικά με τα προσόντα των ανωτέρων υπαλλήλων. Ενώ οι σημαντικές πληροφορίες για την εκπαίδευσή τους και το εργασιακό τους ιστορικό ήταν ήδη κατατεθειμένα στο δημόσιο τομέα, η ΜΚΟ είχε εξηγήσει, μάλλον πειστικά, ότι χρειαζόταν ειδικά τις πληροφορίες αυτές για να συγκρίνει τις πληροφορίες αυτές σχετικά με τα περιουσιακά τους στοιχεία. Δεν υποστηρίχθηκε ότι αυτή η συγκεκριμένη πληροφορία ήταν διαθέσιμη από άλλες πηγές εκείνη τη στιγμή.

(ii) Η φύση των πληροφοριών που ζητήθηκαν: το κοινό είχε ενδιαφέρον για το ιστορικό και την ακεραιότητα των υποψηφίων στις πρόσφατες εκλογές. Κατά συνέπεια, οι ζητούμενες πληροφορίες ανήκαν στο πλαίσιο του δημοσίου συμφέροντος.

(iii) Ο ιδιαίτερος ρόλος των αιτούντων τις πληροφορίες για την «λήψη και μετάδοση»” τους στο κοινό: η προσφεύγουσα οργάνωση είχε διαδραματίσει σημαντικό ρόλο ως «παρατηρητής».

(iv) Το κατά πόσον οι αναζητούμενες πληροφορίες είναι προσβάσιμες και διαθέσιμες: όπως εν προκειμένω.

Οι εθνικές αρχές, αρνούμενες να κοινοποιήσουν στην αιτούσα ΜΚΟ τις πληροφορίες σχετικά με την εκπαίδευση και το επαγγελματικό ιστορικό των κορυφαίων υποψηφίων που περιλαμβάνονταν στα επίσημα βιογραφικά τους σημειώματα που υποβλήθηκαν στην αρμόδια επιτροπή στο πλαίσιο της υποψηφιότητάς τους, είχαν υποβαθμίσει την άσκηση της ελευθερίας της να λαμβάνει και να μεταδίδει πληροφορίες κατά τρόπο που αντίκειται στην ουσία των δικαιωμάτων που εξασφαλίζει το δικαίωμα στην ελευθερία της έκφρασης του άρθρου 10.

Η παρέμβαση είχε προβλεφθεί από το νόμο και είχε επιδιώξει τον θεμιτό σκοπό της προστασίας των δικαιωμάτων ιδιωτικής ζωής των άλλων.

β) «Απαραίτητη σε μια δημοκρατική κοινωνία»: Τα ενδιαφερόμενα άτομα, εξέχοντα δημόσια πρόσωπα, είχαν υποβάλει τα βιογραφικά τους σημειώματα στο πλαίσιο της προώθησης των υποψηφιοτήτων τους σε εθνικές κοινοβουλευτικές εκλογές. Έτσι είχαν αναπόφευκτα εκθέσει τα προσόντα και τις εργασιακές θέσεις τους στο δημόσιο έλεγχο. Επιπλέον, το είχαν πράξει βάσει εσωτερικής νομοθεσίας, σε χρόνο που χαρακτήριζε τις εν λόγω πληροφορίες ως «διαθέσιμες στο κοινό». Παρόλο που οι πληροφορίες αυτές αποτελούν προσωπικά δεδομένα, η αποκάλυψή τους δεν υπέβαλε τους πολιτικούς ηγέτες στην έκθεση του κοινού σε βαθμό υπέρτερο από εκείνον που θα μπορούσαν ενδεχομένως να προβλέψουν κατά την χρόνο που υπέβαλαν αίτημα  υποψηφιότητας και μάλιστα εντασσόμενοι στις πρώτες θέσεις των καταλόγων των κομμάτων στις βουλευτικές εκλογές.

Τα εγχώρια δικαστήρια δεν κατάφεραν να διεξάγουν επαρκή εξισορρόπηση, σταθμίζοντας μεταξύ της βλάβης που θα μπορούσε να έχει η ενδεχόμενη αποκάλυψη στους πολιτικούς που δεν επιθυμούσαν την κοινοποίηση αυτών των πληροφοριών και των συνεπειών στην αποτελεσματική άσκηση της ελευθερίας έκφρασης της προσφεύγουσας οργάνωσης. Τα εθνικά δικαστήρια, κρίνοντας ότι δεν έχει προκύψει ανάγκη αποκάλυψης των πληροφοριών όσον αφορά την αποτελεσματική άσκηση των δικαιωμάτων ψήφου, δεν είχαν επιχειρήσει να αξιολογήσουν το βαθμό πιθανής βλάβης,  εφόσον είχε αρθεί το απόρρητο των στοιχείων των πολιτικών.

Ενώ η οργάνωση δεν είχε αναφέρει τους λόγους στο αρχικό αίτημά της, τους είχε όμως εξηγήσει ενώπιον των εθνικών δικαστηρίων. Δεν υπήρξε καμία ένδειξη ότι τα εθνικά δικαστήρια είχαν παρεμποδιστεί, με οποιονδήποτε εσωτερικό νόμο ή άλλους λόγους, από το να λάβουν υπόψη τις πρόσθετες αυτές πληροφορίες και, ενδεχομένως, να επανεκτιμήσουν τα συμπεράσματα της εκλογικής Επιτροπής υπό το πρίσμα αυτό.

Συνεπώς, η απόφαση να απαγορευθεί στην προσφεύγουσα ΜΚΟ η πρόσβαση στις υπό κρίση πληροφορίες δεν ήταν «αναγκαία σε μια δημοκρατική κοινωνία».

Άρθρο 41

Η διαπίστωση της παραβίασης αποτελεί από μόνη της επαρκή δίκαιη ικανοποίηση για ηθική βλάβη.