Η επιδίκαση υπερβολικής αποζημίωσης σε βουλευτή για σκληρές πολιτικές δηλώσεις, παραβίασε την ελευθερία της έκφρασης. Οι πολιτικές ομιλίες χρήζουν μεγαλύτερης προστασίας
ΑΠΟΦΑΣΗ
Rashkin κατά Ρωσίας της 07.07.2020 (αρ. προσφ. 69575/10)
ΠΕΡΙΛΗΨΗ
Πολιτική και ελευθερία της έκφρασης. Μέλος του Κοινοβουλίου της αντιπολίτευσης θεωρήθηκε υπεύθυνος για δυσφήμιση κυβερνητικού στελέχους σε μια σκληρή πολιτική ομιλία. Μεγάλη επιδικασθείσα αποζημίωση. Παραβίαση της ελευθερίας της έκφρασης του πολιτικού.
Ο προσφεύγων μέλος της αντιπολίτευσης, σε ομιλία του, κατηγόρησε μέλος του κυβερνώντος κόμματος για εγκλήματα που τους βαραίνουν και που η ντροπή τους πρέπει να ξεπλυθεί μόνο με αίμα. Τα εγχώρια δικαστήρια, τον καταδίκασαν να καταβάλει αποζημίωση για ηθική βλάβη στο μέλος της κυβέρνησης που επέκρινε, το ποσό των 25.640 ευρώ περίπου. Άσκησε καταγγελία για παραβίαση του δικαιώματος της ελευθερίας της έκφρασης.
Το ΕΔΔΑ έκρινε κατά πλειοψηφία ότι τα εγχώρια δικαστήρια δεν εξέτασαν το πλαίσιο στο οποίο έγιναν τα επίμαχα σχόλια, ούτε προσπάθησαν να πραγματοποιήσουν μια εξισορρόπηση μεταξύ της ανάγκης προστασίας της φήμης του ενάγοντος και του δικαιώματος του προσφεύγοντος στην ελευθερία της έκφρασης. Κατά συνέπεια δεν εφάρμοσαν πρότυπα που ήταν σύμφωνα με τις αρχές που περιλαμβάνονται στο άρθρο 10 της ΕΣΔΑ και παρέλειψαν να παράσχουν σχετικούς και επαρκείς λόγους για να δικαιολογήσουν την παρέμβαση.
Όσον αφορά την υπερβολική αποζημίωση το ΕΔΔΑ έκρινε κατά πλειοψηφία ότι δεν επιδιώκει «επιτακτική κοινωνική ανάγκη» και δεν ήταν «απαραίτητη σε μια δημοκρατική κοινωνία».
Παραβίαση της ελευθερίας της έκφρασης (άρθρο 10 της ΕΣΔΑ).
Ο προσφεύγων δεν ζήτησε συγκεκριμένο ποσό αποζημίωσης ή ηθικής βλάβης αλλά το άφησε στην διακριτική ευχέρεια του δικαστηρίου. Το ΕΔΔΑ δεν επιδίκασε ποσό αποζημίωσης γιατί δεν υπήρξε συγκεκριμένο αίτημα. Επιδίκασε όμως ποσό 7.800 ευρώ για ηθική βλάβη γιατί αυτή δεν προσφέρεται, από τη φύση της, για ακριβή υπολογισμό και έτσι δικαιούται το Δικαστήριο να χρησιμοποιήσει τη διακριτική του ευχέρεια.
ΣΧΟΛΙΟ – ΧΡΗΣΙΜΟΤΗΤΑ
Σημαντική απόφαση για το εύρος της προστασίας που παρέχεται από την ΕΣΔΑ στην ελευθερία της έκφρασης του πολιτικού λόγου και για την εφαρμογή της αναλογικότητας στις επιδικάσεις ηθικής βλάβης. Κατά την επιδίκαση χρηματικής αποζημίωσης τα εθνικά δικαστήρια πρέπει να εφαρμόζουν την αρχή της αναλογικότητας, σε σχέση με την βλάβη που υφίσταται ο ενάγων και την οικονομική κατάσταση και τα εισοδήματα του εναγομένου.
Πολύ χρήσιμη και σημαντική στην απόφαση αυτή η πρωτοβουλία του ΕΔΔΑ να προσδιορίσει ηθική βλάβη παρά την έλλειψη συγκεκριμένου αιτήματος του προσφεύγοντος. Η μερικώς αυτεπάγγελτη επιδίκαση ηθικής βλάβης θωρακίζει ακόμα περισσότερο τους αμελείς ή μη γνωρίζοντες τη διαδικασία προσφεύγοντες.
ΔΙΑΤΑΞΗ
Άρθρο 10
ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΑ ΠΕΡΙΣΤΑΤΙΚΑ
Ο προσφεύγων Valeriy Fedorovich Rashkin είναι Ρώσος υπήκοος ο οποίος γεννήθηκε το 1955 και ζει στο Saratov.
Η υπόθεση αφορούσε την ενοχή του για συκοφαντική δυσφήμιση για ομιλία που είχε κάνει σε πολιτικό συλλαλητήριο. Τον Νοέμβριο του 2009 ο προσφεύγων, τότε μέλος του Κοινοβουλίου, μέλος του κομμουνιστικού κόμματος της αντιπολίτευσης, έδωσε ομιλία στο Saratov για την 92η επέτειο της Μπολσεβίκικης Επανάστασης.
Κατηγόρησε πολλούς πολιτικούς για εγκλήματα κατά του έθνους, συμπεριλαμβανομένου του κ. Volodin, μέλους του κοινοβουλίου από την περιοχή Saratov, ο οποίος άνηκε στο κυβερνών κόμμα Ενωμένη Ρωσία. Είπε, μεταξύ άλλων, ότι «Όλα αυτά τα εγκλήματα βαρύνουν τις δυνάμεις που ήταν πίσω από το πραξικόπημα του 1991, τους Yeltsins, Volodins, Sliskas, Medvedevs, και Putins. Τα εγκλήματα τους βαραίνουν και μπορεί να ξεπλυθούν μόνο με αίμα. Με αίμα πρέπει να ξεπλύνουν την ντροπή που μας έχουν φέρει».
Ο κ. Volodin άσκησε αγωγή αποζημίωσης για συκοφαντική δυσφήμιση εναντίον του προσφεύγοντος. Το δικαστήριο εξέδωσε απόφαση τον Απρίλιο του 2010 και επιδίκασε αποζημίωση ένα εκατομμύριο ρωσικά ρούβλια (25.640 ευρώ περίπου). Η απόφαση επικυρώθηκε στην κατ’ έφεση δίκη.
Ο προσφεύγων διαμαρτυρήθηκε σύμφωνα με το άρθρο 10 (ελευθερία έκφρασης) για την ευθύνη του λόγω της συκοφαντικής δυσφήμισης άλλου μέλους του Κοινοβουλίου.
ΤΟ ΣΤΡΑΣΒΟΥΡΓΟ ΑΠΟΦΑΣΙΖΕΙ…
Το Δικαστήριο αποδέχεται ότι η διαπίστωση της ευθύνης του προσφεύγοντος και η αποζημίωση εναντίον του συνιστούσε παρέμβαση στο δικαίωμά του στην ελευθερία έκφρασης. Η παρέμβαση είχε νόμιμη βάση, βασιζόμενη στο άρθρο 152 του Αστικού Κώδικα, το οποίο επέτρεπε σε ένα θιγόμενο μέρος να ζητήσει τη δικαστική προστασία της φήμης του και να ζητήσει αποζημίωση για ηθική βλάβη.
Όσον αφορά τη θέση του προσφεύγοντος, το Δικαστήριο σημείωσε ότι ήταν μέλος του κοινοβουλίου από κόμμα της αντιπολίτευσης. Επαναλαμβάνει ότι, ενώ η ελευθερία της έκφρασης είναι σημαντική για όλους, ισχύει ιδιαίτερα για τους εκλεγμένους αντιπροσώπους του λαού. Εκπροσωπούν το εκλογικό σώμα τους, εφιστούν την προσοχή στις ανησυχίες τους και υπερασπίζονται τα συμφέροντά τους. Κατά συνέπεια, η παρέμβαση στην ελευθερία έκφρασης ενός μέλους του κοινοβουλίου της αντιπολίτευσης, όπως ο προσφεύγων, απαιτεί τον στενότερο έλεγχο.
Ο προσφεύγων έκανε ομιλία σε συνάντηση των υποστηρικτών του Κομμουνιστικού Κόμματος. Ονόμασε τον κ. Volodin μεταξύ των πολιτικών του παρελθόντος και του παρόντος, τους οποίους πίστευε ότι ήταν υπεύθυνος για τα δεινά που έπληξαν τη χώρα μετά το πραξικόπημα του 1991, μια απόπειρα κατάχρησης εξουσίας από τον σοβιετικό πρόεδρο Γκορμπατσόφ, ο οποίος ισχυρίστηκε ότι επιτάχυνε την κατάρρευση του Κομμουνιστικού Κόμματος και την κατάρρευση της ΕΣΣΔ. Η δήλωσή του αποτελούσε έτσι μια δήλωση συλλογικής πολιτικής ευθύνης και όχι μια κατηγορία συγκεκριμένων ποινικών αδικημάτων. Ως μορφή πολιτικής έκφρασης, απολάμβανε υψηλό επίπεδο προστασίας σύμφωνα με το άρθρο 10 της Σύμβασης, καθώς απαιτούνται πολύ ισχυροί λόγοι για την αιτιολόγηση περιορισμών στην πολιτική ομιλία. Το Δικαστήριο επανέλαβε επίσης ότι η φύση του πολιτικού λόγου είναι αμφιλεγόμενη και συχνά επικριτική.
Κατά την εξέταση του ισχυρισμού του κ. Volodin, τα εγχώρια δικαστήρια δεν εξέτασαν το πλαίσιο στο οποίο έγιναν τα επίμαχα σχόλια ή το ρόλο των κομμάτων ως πολιτικών παραγόντων. Οι αποφάσεις τους περιορίστηκαν στην εκτίμηση της ζημίας που μπορεί να υπέστη η φήμη του κ. Volodin σε σχέση με τις παρατηρήσεις του προσφεύγοντος και την έλλειψη τεκμηρίωσης για το τι θεωρούσαν ως πραγματικούς ισχυρισμούς για εγκληματική συμπεριφορά. Δεν κατάφεραν να αναγνωρίσουν ότι υπήρχε ελάχιστο πεδίο εφαρμογής σύμφωνα με το άρθρο 10 παράγραφος 2 της Σύμβασης για περιορισμούς στην ομιλία, που εν προκειμένω είχε πολιτικό χαρακτήρα. Ούτε προσπάθησαν να πραγματοποιήσουν μια εξισορρόπηση μεταξύ της ανάγκης προστασίας της φήμης του ενάγοντος και του δικαιώματος του προσφεύγοντος στην ελευθερία έκφρασης. Αυτές οι παραλείψεις οδήγησαν στο συμπέρασμα ότι τα εθνικά δικαστήρια δεν «εφάρμοσαν πρότυπα που ήταν σύμφωνα με τις αρχές που περιλαμβάνονται στο άρθρο 10» και παρέλειψαν να παράσχουν σχετικούς και επαρκείς λόγους για να δικαιολογήσουν την παρέμβαση.
Τέλος, όσον αφορά τη σοβαρότητα της κύρωσης, το Δικαστήριο επανέλαβε ότι απρόβλεπτες μεγάλες αποζημιώσεις σε υποθέσεις συκοφαντικής δυσφήμισης είναι ικανές να έχουν καταλυτική επίδραση στην ελευθερία της έκφρασης και συνεπώς απαιτούν πιο προσεκτικό έλεγχο. Στον κ. Volodin επιδικάστηκε το ποσό των 1.000.000 RUB για ηθική βλάβη, δηλαδή περισσότερα από 25.000 ευρώ κατά τον κρίσιμο χρόνο. Το ποσό αυτό ήταν ασυνήθιστα υψηλό σε απόλυτους όρους, αλλά και πολλές φορές υψηλότερο σε σχέση με τις αποζημιώσεις σε συγκρίσιμες υποθέσεις δυσφήμισης που έχουν υποβληθεί ενώπιον του Δικαστηρίου.
Το Δικαστήριο επανέλαβε ότι οι αποζημιώσεις αυτού του μεγέθους θα προκαλέσουν αυξημένο έλεγχο της αναλογικότητάς τους. Η αποζημίωση πρέπει να φέρει εύλογη σχέση αναλογικότητας με την ζημιά που υπέστη ο παθών. Ωστόσο, κατά την επιδίκαση χρηματικής αποζημίωσης εναντίον του προσφεύγοντος, τα εθνικά δικαστήρια δεν πραγματοποίησαν σοβαρή εκτίμηση της αναλογικότητάς της, σε σχέση με την οικονομική κατάσταση και τα εισοδήματα του προσφεύγοντος. Υπό αυτές τις συνθήκες, το Δικαστήριο διαπίστωσε ότι η επιδίκαση μεγάλης αποζημίωσης δεν επιδίωκε «επιτακτική κοινωνική ανάγκη» και δεν ήταν «απαραίτητη σε μια δημοκρατική κοινωνία».
Λαμβάνοντας υπόψη την παράλειψη των ρωσικών δικαστηρίων να εφαρμόσουν τις αρχές που ορίζονται στο άρθρο 10 της σύμβασης και το υπερβολικό ποσό της αποζημίωσης που καταδικάστηκε ο προσφεύγων να καταβάλει, το Δικαστήριο διαπίστωσε παραβίαση της ελευθερίας της έκφρασης του προσφεύγοντος πολιτικού (άρθρο 10 ΕΣΔΑ)
Δίκαιη ικανοποίηση
Ο προσφεύγων δεν ζήτησε συγκεκριμένο ποσό αποζημίωσης ή ηθικής βλάβης αλλά το άφησε στην διακριτική ευχέρεια του δικαστηρίου. Το ΕΔΔΑ δεν επιδίκασε ποσό αποζημίωσης γιατί δεν υπήρξε συγκεκριμένο αίτημα. Επιδίκασε όμως ποσό 7.800 ευρώ για ηθική βλάβη παρότι δεν υπήρχε συγκεκριμένο αίτημα γιατί η ηθική βλάβη κατά το Στρασβούργο δεν προσφέρεται, από τη φύση της, για ακριβή υπολογισμό και έτσι δεν εμποδίζει το Δικαστήριο να εξετάσει αιτήσεις για ηθική βλάβη που οι προσφέροντες αφήνουν το καθορισμό του ποσού στη διακριτική του ευχέρεια (επιμέλεια echrcaselaw.com).
