Η αποδοχή αποδείξεων που αποκτήθηκαν κατόπιν βασανιστηρίων ή απάνθρωπης μεταχείρισης από ιδιώτες παραβίασε την δίκαιη δίκη! Πρώτη απόφαση του ΕΔΔΑ για αποδείξεις που προήλθαν από κακομεταχείριση από ιδιώτες.

ΑΠΟΦΑΣΗ

Ćwik κατά Πολωνίας της 05.11.2020 (αριθ. προσφ.  31454/10)

βλ. εδώ

ΠΕΡΙΛΗΨΗ

Αποδεικτικά στοιχεία που προήλθαν μετά από κακομεταχείριση του προσφεύγοντος  από ιδιώτες. Δίκαιη δίκη.

Ο προσφεύγων κ. Ćwik προσέφυγε στο ΕΔΔΑ για παραβίαση δίκαιης δίκης στην ποινική διαδικασία σε βάρος του για διακίνηση ναρκωτικών. Παραπονέθηκε συγκεκριμένα ότι τα δικαστήρια δέχτηκαν ως αποδεικτικό στοιχείο κατάθεση διαδίκου, η οποία είχε συλλεχθεί μέσω βασανιστηρίων από μέλη εγκληματικής συμμορίας.

Το Δικαστήριο διαπίστωσε ότι τα εθνικά δικαστήρια που ασχολήθηκαν με την υπόθεση του προσφεύγοντος δεν άφησαν κάποιο περιθώριο αμφιβολίας ότι οι επίμαχες καταθέσεις είχαν ληφθεί ως αποτέλεσμα απάνθρωπης ή εξευτελιστικής μεταχείρισης, κάτι το οποίο σύμφωνα με το άρθρο 3 απαγορεύεται. Ωστόσο, τα δικαστήρια αποδέχθηκαν την χρήση των εν λόγω αποδεικτικών στοιχείων/καταθέσεων για να καταδικάσουν τον προσφεύγοντα, κατά παράβαση της απόλυτης απαγόρευσης που εγγυάται το άρθρο 3 της Σύμβασης, και χωρίς να λάβουν υπόψη την προστασία στην οποία υπάγεται σύμφωνα με το άρθρο 6 § 1 της Σύμβασης.

Το Δικαστήριο επανέλαβε στην υπόθεση Ćwik κατά Πολωνίας την πάγια νομολογία του  ότι η αποδοχή καταθέσεων, ομολογιών ή αποδεικτικών στοιχείων που προήλθαν ως αποτέλεσμα βασανιστηρίων ή απάνθρωπης ή εξευτελιστικής μεταχείρισης απαγορεύεται από το άρθρο 3 της Σύμβασης και οδηγεί σε συνολικά μη δίκαιη δίκη.

Αυτή είναι η πρώτη απόφαση  στη νομολογία του ΕΔΔΑ που εφαρμόστηκε αυτός ο κανόνας όσον αφορά τα αποδεικτικά στοιχεία που αποκτήθηκαν μετά από κακομεταχείριση που προκλήθηκε από ιδιώτες.  Η προγενέστερη νομολογία αφορούσε απαγόρευση αποδεικτικών στοιχείων που ελήφθησαν ως αποτέλεσμα κακομεταχείρισης που προκάλεσαν μόνον κρατικοί υπάλληλοι. Η απόφαση αυτή κατέστη αμετάκλητη στις 05.02.2021.

ΔΙΑΤΑΞΗ

Άρθρο 6

ΣΧΟΛΙΟ – ΧΡΗΣΙΜΟΤΗΤΑ

Σημαντική η απόφαση αυτή που αποτελεί  την  πρώτη απόφαση  στη νομολογία του ΕΔΔΑ που εφαρμόστηκε αυτός ο κανόνας όσον αφορά τα αποδεικτικά στοιχεία που αποκτήθηκαν μετά από κακομεταχείριση που προκλήθηκε από ιδιώτες. Επεκτείνεται δηλαδή ο απόλυτος αυτός απαγορευτικός κανόνας στο σύνολο  των καταθέσεων και αποδεικτικών μέσων που λαμβάνονται μετά από βασανιστήρια, απάνθρωπη ή εξευτελιστική μεταχείριση  από όπου και αν προέρχεται η κακομεταχείριση. Ουσιαστικά το ΕΔΔΑ επαυξάνει την προστατευτική εμβέλεια του άρθρου 3 της ΕΣΔΑ σε κακομεταχείριση χωρίς καμία διάκριση από που αυτή προήλθε (από κρατικό υπάλληλο ή ιδιώτη), δεδομένου ότι  οι προηγούμενες αποφάσεις αφορούσαν αποδεικτικά στοιχεία που ελήφθησαν ως αποτέλεσμα κακομεταχείρισης που προκάλεσαν κρατικοί υπάλληλοι. Έτσι η προστατευτική εμβέλεια επεκτείνεται, πολύ ορθά, παντού.

ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΑ ΠΕΡΙΣΤΑΤΙΚΑ

Ο προσφεύγων κ.  Grzegorz Ćwik, είναι πολωνός υπήκοος ο οποίος γεννήθηκε το 1968.

Ο προσφεύγων ήταν μέλος εγκληματικής οργάνωσης η οποία εμπλέκονταν σε διακίνηση κοκαΐνης στην Πολωνία. Το 1997, όταν ο προσφεύγων και ένα άλλο μέλος της εγκληματικής οργάνωσης ο K.G., προσπάθησαν να δραστηριοποιηθούν ανεξάρτητα από τη συμμορία που διακινούσε τα ναρκωτικά, και διακίνησαν αυτόνομα μια μεγάλη ποσότητα κοκαΐνης. Στη συνέχεια, η συμμορία απήγαγε τον K.G. και τον βασάνισε  για να συλλέξει πληροφορίες σχετικά με την κοκαΐνη και τα χρήματα τα οποία δεν αποδόθηκαν στην συμμορία, καταγράφοντας ορισμένες καταθέσεις σε μια ηχητική κασέτα. Η αστυνομία, η οποία ενημερώθηκε από τον ιδιοκτήτη του σπιτιού όπου ο K.G. κρατούνταν, ελευθέρωσε τον όμηρο και παρέδωσε την κασέτα.

Μερικά χρόνια αργότερα, το 2008, ο προσφεύγων καταδικάστηκε για τρεις κατηγορίες διακίνησης κοκαΐνης και του επιβλήθηκε ποινή κάθειρξης 12 ετών. Το δικαστήριο βασίστηκε κυρίως σε καταθέσεις δύο μελών της πρώην εγκληματικής οργάνωσης του προσφεύγοντος, ο οποίος είχε αποφασίσει να συνεργαστεί με τις αρχές. Επίσης στηρίχθηκε, ως συμπληρωματική απόδειξη, στο αντίγραφο των καταθέσεων του K.G. το οποίο ελήφθη από την ηχογράφηση που έγινε από την συμμορία, κρίνοντας ότι οι εν λόγω καταθέσεις επιβεβαίωσαν τη συμμετοχή του προσφεύγοντος στην επιχείρηση κοκαΐνης.

Στην έφεσή του, ο προσφεύγων αμφισβήτησε, μεταξύ άλλων, τη χρήση του αντιγράφου της ηχητικής κασέτας από το δικαστήριο, υποστηρίζοντας ότι οι δηλώσεις είχαν ληφθεί μετά από βασανιστήρια και, ως εκ τούτου, ήταν απαράδεκτες βάσει του σχετικού κανόνα του Κώδικα Ποινικής Δικονομίας που αποκλείει αποδεικτικά στοιχεία που λαμβάνονται μετά από εξαναγκασμό.

Το Εφετείο απέρριψε την έφεση, κρίνοντας ότι ο κανόνας εφαρμόζεται αποκλειστικά για αποδεικτικά στοιχεία που λαμβάνονται από  τις κρατικές αρχές που διεξάγουν την έρευνα και όχι από ιδιώτες, όπως εν προκειμένω ήταν τα μέλη της συμμορίας διακίνησης ναρκωτικών. Το Ανώτατο Δικαστήριο απέρριψε επίσης  την αναίρεση του προσφεύγοντος το 2009 ως προδήλως αβάσιμη.

Βασιζόμενος στο άρθρο 6 παράγραφος 1 (δικαίωμα σε δίκαιη δίκη), ο προσφεύγων ισχυρίστηκε ότι τα δικαστήρια δεν έπρεπε να δεχτούν ως αποδεικτικό στοιχείο το αντίγραφο των καταθέσεων του K.G. οι οποίες ελήφθησαν ως αποτέλεσμα βασανιστηρίων και απάνθρωπης μεταχείρισης  που προκλήθηκαν  από ιδιώτες μέλη της εγκληματικής οργάνωσης.

ΤΟ ΣΤΡΑΣΒΟΥΡΓΟ ΑΠΟΦΑΣΙΖΕΙ…

Το Δικαστήριο επανέλαβε ότι η απαγόρευση βασανιστηρίων και απάνθρωπης ή εξευτελιστικής μεταχείρισης ή τιμωρίας βάσει του άρθρου 3 της Σύμβασης είναι θεμελιώδης αξία στις δημοκρατικές κοινωνίες. Τέτοια απαγόρευση είναι απόλυτη και δεν επιτρέπεται οιαδήποτε παρέκκλιση από αυτή. Προστατεύει επίσης κάθε άτομο ανεξάρτητα από το αν η κακομεταχείριση προκλήθηκε από δημόσιο υπάλληλο ή ιδιώτη.

Βάσει των αρχών αυτών και της πάγιας νομολογίας του Δικαστηρίου επί του θέματος, το Δικαστήριο διαπίστωσε ότι το άρθρο 3 είχε εφαρμογή στα πραγματικά περιστατικά της υπόθεσης του προσφεύγοντος, όπου τα εθνικά δικαστήρια επανειλημμένα αναφέρονταν στη μεταχείριση του K.G. ως «βασανιστήρια» ή απάνθρωπη μεταχείριση.

Το Δικαστήριο επανέλαβε επίσης ότι μια σειρά υποθέσεων το οδήγησαν να διαμορφώσει τον κανόνα όπου η αποδοχή ως αποδεικτικό στοιχείο δηλώσεων που λαμβάνονται ως αποτέλεσμα βασανιστηρίων,  απάνθρωπης ή εξευτελιστικής μεταχείρισης , είναι αντίθετη από το άρθρο 3 της ΕΣΔΑ και καθιστά τη διαδικασία άδικη στο σύνολό της. Οι προηγούμενες είχαν ως κοινό χαρακτηριστικό ότι  τα  ομοειδή αποδεικτικά στοιχεία είχαν συλλεχθεί από κρατικούς υπαλλήλους.

Το ερώτημα στην υπόθεση του προσφεύγοντος, το οποίο δεν είχε προκύψει προηγουμένως ενώπιον του Δικαστηρίου, ήταν αν ο κανόνας αυτός θα μπορούσε να εφαρμοστεί και για  αποδεικτικά στοιχεία που ελήφθησαν από τρίτους ως αποτέλεσμα κακομεταχείρισης η οποία προκλήθηκε από ιδιώτες.

Το Δικαστήριο έκρινε ότι η ίδια λογική ισχύει και για την υπόθεση του προσφεύγοντος, όπου, όπως προαναφέρθηκε, οι καταθέσεις του K.G. συλλέχθηκαν μετά από κακομεταχείριση για την οποία εφαρμόζεται το άρθρο 3. Ωστόσο, το Εφετείο αποδέχθηκε τις καταθέσεις ως αποδεικτικά στοιχεία κατά παράβαση της απόλυτης απαγόρευσης κακομεταχείρισης που εγγυάται το άρθρο 3, και χωρίς να λαμβάνει υπόψη τα επιχειρήματα του προσφεύγοντος σχετικά με την αναξιοπιστία τέτοιων αποδεικτικών στοιχείων ή τις συνέπειες της αποδοχής των καταθέσεων  αυτών σχετικά με το δικαίωμά του σε δίκαιη δίκη σύμφωνα με το άρθρο 6 § 1 της Σύμβασης.

Το ΕΔΔΑ διαπίστωσε ότι η αποδοχή του ηχητικού αντιγράφου ως αποδεικτικό στοιχείο στην ποινική διαδικασία εναντίον του προσφεύγοντος είχε καταστήσει τις διαδικασίες εντελώς άδικες, κατά παράβαση του δικαιώματος σε δίκαιη δίκη (άρθρο 6 § 1).

Δίκαιη ικανοποίηση (άρθρο 41)

Το Δικαστήριο έκρινε ότι η Πολωνία έπρεπε να καταβάλει στον προσφεύγοντα 8.000 ευρώ για ηθική βλάβη.

Μειοψηφούσα γνώμη

Οι δικαστές Wojtyczek και Pejchal εξέφρασαν κοινή αντίθετη γνώμη, η οποία επισυνάπτεται στην απόφαση (επιμέλεια echrcaselaw.com).