Η απέλαση αιτούντων άσυλο σε χαρακτηριζόμενη ασφαλή τρίτη χώρα, χωρίς τον απαραίτητο έλεγχο, παραβίασε την διαδικαστική πτυχή του άρθρου 3 της ΕΣΔΑ. Η παραμονή τους σε συνοριακή ζώνη δεν αποτελούσε στέρηση ελευθερίας.
ΑΠΟΦΑΣΗ
(ΤΜΗΜΑ ΕΥΡΕΙΑΣ ΣΥΝΘΕΣΗΣ)
Ilias και Ahmed κατά Ουγγαρίας της 21.11.2019 (αριθ. 47287/15)
ΠΕΡΙΛΗΨΗ
Αίτηση ασύλου, επαναπροώθηση και ασφαλής τρίτη χώρα.
Οι προσφεύγοντες αιτήθηκαν άσυλο στην Ουγγαρία, εν αναμονή της εξέτασης των αιτήσεων ασύλου τους, σε ζώνη διέλευσης στα σύνορα Ουγγαρίας – Σερβίας. Πρώτη υπόθεση του ΕΔΔΑ σχετικά με συνοριακή ζώνη διέλευσης μεταξύ δύο κρατών-μελών του Συμβουλίου της Ευρώπης και στην οποία οι αιτούντες άσυλο έπρεπε να παραμείνουν κατά την εξέταση των αιτημάτων ασύλου τους.
Οι αιτήσεις απορρίφθηκαν από τα εθνικά δικαστήρια, διότι το υπεύθυνο κράτος εξέτασης του αιτήματος θεωρήθηκε η Σερβία, η οποία έχει χαρακτηριστεί ως ασφαλής τρίτη χώρα και οι προσφεύγοντες επαναπροωθήθηκαν εκεί. Οι ίδιοι παραπονέθηκαν για τις συνθήκες κράτησης στην ζώνη διέλευσης και την επαναπροώθησή τους στην Σερβία.
Άρθρο 3
Το Δικαστήριο διαπίστωσε ότι οι ουγγρικές αρχές έθεσαν σε κίνδυνο τους προσφεύγοντες, αφού τους επέβαλαν να επιστρέψουν στη Σερβία με παράνομο τρόπο χωρίς να λάβουν εγγυήσεις από τις σερβικές αρχές. Η Ουγγαρία δεν τήρησε τη διαδικαστική υποχρέωσή της να εκτιμήσει τους κινδύνους που θα αντιμετώπιζαν οι προσφεύγοντες πριν την απέλασή τους στη Σερβία, συνεπώς υπήρξε παραβίαση του άρθρου 3 της Σύμβασης.
Αντιθέτως δεν διαπίστωσε παραβίαση του άρθρου 3 όσον αφορά τις συνθήκες κράτησης στην ζώνη διέλευσης καθώς η Ουγγαρία είχε εξασφαλίσει τις απαραίτητες εγγυήσεις ασφάλειας που απαιτούνται από την Σύμβαση.
Άρθρο 5§1 και 4
Το Δικαστήριο σημείωσε ότι οι προσφεύγοντες είχαν εισέλθει στη ζώνη διέλευσης με δική τους πρωτοβουλία για να ζητήσουν άσυλο στην Ουγγαρία και δεν αντιμετώπισαν άμεση απειλή για τη ζωή τους ή την υγεία τους στη Σερβία που θα τους ανάγκαζε να εγκαταλείψουν τη χώρα.
Όσον αφορά τους πραγματικούς περιορισμούς που αντιμετώπισαν στη ζώνη διέλευσης, το Δικαστήριο κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η ελευθερία κινήσεώς τους, δεν είχε περιοριστεί αναιτιολόγητα ή για λόγους που δεν σχετίζονται με τις αιτήσεις ασύλου τους.
Όσον αφορά την επαναπροώθησή τους στη Σερβία, το δικαστήριο διαπίστωσε ότι οι φόβοι τους για εξευτελιστική μεταχείριση που υπαγορεύει το άρθρο 3, δεν θα μπορούσαν να ενταχθούν στο άρθρο 5 γιατί η έννοια της προσωπικής ελευθερίας θα επεκτείνονταν πέρα από το εύρος της Σύμβασης. Απαράδεκτη η προσφυγή αναφορικά με την καταγγελία σύμφωνα με το άρθρο 5 της ΕΣΔΑ.
ΔΙΑΤΑΞΕΙΣ
Άρθρο 3
Άρθρο 5§1 και 4
ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΑ ΠΕΡΙΣΤΑΤΙΚΑ
Οι προσφεύγοντες, ο Ilias Ilias και ο Ali Ahmed, είναι υπήκοοι του Μπαγκλαντές που γεννήθηκαν το 1983 και το 1980.
Οι προσφεύγοντες, άφησαν το Μπαγκλαντές και ταξιδεύοντας μέσω Ελλάδας, πρώην Γιουγκοσλαβίας και Σερβίας, έφθασαν στην Ουγγαρία στις 15 Σεπτεμβρίου 2015. Αμέσως ζήτησαν άσυλο στην Ουγγαρία και παρέμειναν για τις επόμενες 23 ημέρες στη ζώνη διέλευσης Röszke, η οποία βρίσκεται στα σύνορα μεταξύ Ουγγαρίας και Σερβίας. Δεν μπορούσαν να φύγουν προς την Ουγγαρία, καθώς η ζώνη περικλείονταν από φράχτη και φυλασσόταν.
Οι αιτήσεις τους για άσυλο και στα δύο στάδια της διαδικασίας, απορρίφθηκαν και τον Οκτώβριο του 2015 διατάχθηκε η απέλαση τους. Η απόφαση απέλασης αναφερόταν σε κυβερνητικό διάταγμα που εισήχθη το 2015 και χαρακτήριζε τη Σερβία–που ήταν τελευταία χώρα μέσω της οποίας είχαν εισέλθει οι προσφεύγοντες- ως ασφαλή τρίτη χώρα.
Οι αρχές ασύλου διαπίστωσαν ειδικότερα ότι οι ψυχιατρικές εκθέσεις ως πορίσματα των συναντήσεων με τους προσφεύγοντες, δεν είχαν αναφέρει πιεστικές συνθήκες για να τεκμηριώσουν τον ισχυρισμό ότι η Σερβία δεν ήταν ασφαλής χώρα γι ‘αυτούς. Ούτε είχαν αναφερθεί σε κάποιες ιδιαίτερες συνθήκες για να δικαιολογήσουν τον ισχυρισμό τους ότι η Σερβία δεν αποτελεί ασφαλή τρίτη χώρα για αυτούς. Το εθνικό δικαστήριο επικύρωσε την απόφαση αυτή, η οποία επιδόθηκε στους προσφεύγοντες στις 8 Οκτωβρίου 2015.
Οδηγήθηκαν αμέσως στα σύνορα της Σερβίας, εγκαταλείποντας τη ζώνη διέλευσης χωρίς να υποβληθούν σε εξαναγκασμό.
ΤΟ ΣΤΡΑΣΒΟΥΡΓΟ ΑΠΟΦΑΣΙΖΕΙ…
Το Δικαστήριο έκρινε πρώτα ότι η καταγγελία των προσφευγόντων βάσει του άρθρου 13 σε συνδυασμό με το άρθρο 3 σχετικά με μια υποτιθέμενη έλλειψη εσωτερικών ενδίκων μέσων για το ζήτημα των συνθηκών διαβίωσης στη συνοριακή ζώνη έπρεπε να κηρυχθεί απαράδεκτη αφού υποβλήθηκε εκτός της εξάμηνης προθεσμίας.
Άρθρο 3
Απέλαση στη Σερβία
Το Δικαστήριο διαπίστωσε ότι δεν κλήθηκε να εξετάσει την ουσία των αιτήσεων ασύλου των προσφευγόντων στην Ουγγαρία – ότι αντιμετώπισαν κακομεταχείριση στο Μπαγκλαντές – καθώς δεν ήταν καθήκον του να ενεργεί ως πρωτοβάθμιο δικαστήριο όπου ένα εναγόμενο κράτος είχε επιλέξει να μην ασχοληθεί με την ίδια αίτηση ασύλου, αλλά είχε βασιστεί στην αρχή της ασφαλούς χώρας για να εκδιώξει κάποιον σε άλλη χώρα.
Επομένως, το Δικαστήριο έπρεπε να εξετάσει αν οι ουγγρικές αρχές είχαν εκπληρώσει το διαδικαστικό τους καθήκον σύμφωνα με το άρθρο 3, να αξιολογήσει σωστά τις συνθήκες για τους αιτούντες άσυλο στη Σερβία. Αυτό περιελάμβανε πρόσβαση σε αποτελεσματικές διαδικασίες ασύλου και στον κίνδυνο αλυσιδωτής επαναπροώθησης στην Ελλάδα, όπου οι συνθήκες στα κέντρα φιλοξενίας προσφύγων είχαν ήδη διαπιστωθεί ότι παραβιάζουν το άρθρο 3.
Σημείωσε ότι η Ουγγαρία είχε αρχίσει να χαρακτηρίζει τη Σερβία ως ασφαλή τρίτη χώρα από τον Ιούλιο του 2015. Η ουγγρική κυβέρνηση φαίνεται να επιβεβαιώνει στις παρατηρήσεις της ενώπιον του τμήματος ευρείας συνθέσεως ότι η αλλαγή στον χαρακτηρισμό οφειλόταν στο γεγονός ότι η Σερβία δεσμεύονταν από διεθνείς Συμβάσεις, ότι ως υποψήφια χώρα για ένταξη στην Ευρωπαϊκή Ένωσης είχε λάβει βοήθεια για να βελτιώσει το σύστημα ασύλου της και ότι υπήρξε ένα πρωτοφανές κύμα μετανάστευσης κατά το χρόνο και έπρεπε να ληφθούν τα αντίστοιχα μέτρα. Ωστόσο, η κυβέρνηση δεν είχε παράσχει στοιχεία που να αποδεικνύουν ότι οι αρχές της είχαν εξετάσει τον κίνδυνο έλλειψης αποτελεσματικής πρόσβασης στις διαδικασίες ασύλου ή του κινδύνου επαναπροώθησης.
Όσον αφορά τις ατομικές περιστάσεις των προσφευγόντων, το Δικαστήριο επεσήμανε ότι οι αρχές είχαν πρόσβαση στις εκθέσεις των αρχών για τις συνθήκες στη Σερβία, ιδίως εκείνων που συντάχθηκαν από την UNHCR. Ωστόσο, οι αρχές δεν έδιναν τη δέουσα προσοχή σε τέτοιες εκθέσεις, όπως για παράδειγμα στους ανθρώπους στους οποίους δεν επετράπη η πρόσβαση στις διαδικασίες ασύλου στη Σερβία, οι οποίοι επαναπροωθούνται συνοπτικά και τελικά φθάνουν στην Ελλάδα.
Οι ουγγρικές αρχές συνέβαλαν στους κινδύνους που αντιμετώπιζαν οι προσφεύγοντες, επιβάλλοντας σε αυτούς να επιστρέψουν στη Σερβία με παράνομο τρόπο χωρίς να λάβουν εγγυήσεις από τις σερβικές αρχές. Έτσι, το Δικαστήριο διαπίστωσε ότι η Ουγγαρία δεν τήρησε τη διαδικαστική υποχρέωσή της να εκτιμήσει τους κινδύνους που θα αντιμετώπιζαν οι προσφεύγοντες πριν την απέλασή τους στη Σερβία και υπήρξε παραβίαση του άρθρου 3 της Σύμβασης.
Δεδομένου του συμπεράσματος παραβίασης του άρθρου 3 σε σχέση με τις διαδικασίες για τις απελάσεις των προσφευγόντων, το Δικαστήριο δεν θεώρησε αναγκαίο να προβεί σε χωριστή εξέταση των σχετικών εγχώριων ένδικων μέσων βάσει του άρθρου 13 σε συνδυασμό με το άρθρο 3.
Συνθήκες στη ζώνη διέλευσης
Το Τμήμα Ευρείας Σύνθεσης, επικυρώνοντας τα ευρήματα του Τμήματος, έκρινε ότι οι συνθήκες διαβίωσης στη συνοριακή ζώνη, η διάρκεια της διαμονής των προσφευγόντων εκεί και τις δυνατότητες επικοινωνίας με άλλους αιτούντες άσυλο, με τους εκπροσώπους της Ύπατης Αρμοστείας των Ηνωμένων Εθνών για τους Πρόσφυγες (UNHCR), τις ΜΚΟ και δικηγόρους, σήμαινε ότι η κατάστασή τους δεν έφτανε στο ελάχιστο βαθμό βαρύτητας που απαιτείται για να θεωρηθεί ως απάνθρωπη μεταχείριση εντός της έννοιας του άρθρου 3. Κατά συνέπεια, δεν υπήρξε παραβίαση της διάταξης αυτής.
Άρθρο 5 §§ 1 και 4
Το βασικό ζήτημα ήταν αν υπήρξε de facto στέρηση της ελευθερίας, ακόμη και αν οι ουγγρικές αρχές δεν θεώρησαν ότι οι προσφεύγοντες είχαν συλληφθεί στη ζώνη διέλευσης.
Το Δικαστήριο παρατήρησε επίσης ότι αυτή ήταν προφανώς η πρώτη φορά που εξέταζε υπόθεση σχετικά με ζώνη διέλευσης των χερσαίων συνόρων μεταξύ δύο κρατών που ήταν μέλη του Συμβουλίου της Ευρώπης και όπου οι αιτούντες άσυλο έπρεπε να παραμείνουν κατά την εξέταση των αιτημάτων ασύλου τους.
Το Δικαστήριο έλαβε υπόψη τα ακόλουθα στοιχεία: την ατομική κατάσταση και τις επιλογές των προσφευγόντων, το εφαρμοστέο νομικό καθεστώς και τον σκοπό του · τη διάρκεια του μέτρου και τη διαδικαστική προστασία · και τη φύση και το βαθμό των πραγματικών περιορισμών.
Όσον αφορά το πρώτο σημείο, το Δικαστήριο σημείωσε ότι οι προσφεύγοντες είχαν εισέλθει στη ζώνη διέλευσης με δική τους πρωτοβουλία για να ζητήσουν άσυλο στην Ουγγαρία και δεν αντιμετώπισαν άμεση απειλή για τη ζωή τους ή την υγεία τους στη Σερβία που θα τους ανάγκαζε να εγκαταλείψουν τη χώρα.
Λαμβάνοντας υπόψη το νομικό καθεστώς, το Δικαστήριο παρατήρησε ότι ο ρητός στόχος της ζώνης διέλευσης ήταν να χρησιμεύσει ως χώρος αναμονής κατά τη διεκπεραίωση των αιτήσεων ασύλου και την υποχρέωση των αιτούντων να σταθμεύσουν εκεί μέχρι να ολοκληρωθεί η εξέταση του αιτήματός τους. Η αναμονή για ένα μικρό χρονικό διάστημα κατά τη διάρκεια μιας τέτοιας διαδικασίας δεν θα μπορούσε να θεωρηθεί ως στέρηση της ελευθερίας. Ο εσωτερικός νόμος διέθετε επίσης διαδικαστικές εγγυήσεις σχετικά με τους χρόνους αναμονής, οι οποίες είχαν εφαρμοστεί στην υπόθεση των προσφευγόντων. Είχε χρειαστεί 23 ημέρες για να εξετάσει τις αξιώσεις τους, σε μια εποχή μαζικής εισροής αιτούντων άσυλου και μεταναστών, και το Δικαστήριο διαπίστωσε ότι η κατάσταση των προσφευγόντων δεν επηρεάστηκε από οποιαδήποτε επίσημη αδράνεια ή από πράξεις που δεν είχαν συνδεθεί με τις αιτήσεις ασύλου τους.
Όσον αφορά τους πραγματικούς περιορισμούς που αντιμετώπισαν οι προσφεύγοντες στη ζώνη διέλευσης, το Δικαστήριο κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η ελευθερία κινήσεώς τους περιορίστηκε σε πολύ σημαντικό βαθμό λόγω της μικρής έκτασης της περιοχής της ζώνης και το γεγονός ότι ήταν πολύ φρουρημένο. Ωστόσο, δεν είχε περιοριστεί άσκοπα ή για λόγους που δεν σχετίζονται με τις αιτήσεις ασύλου τους.
Το τελευταίο ερώτημα ήταν αν οι προσφεύγοντες είχαν τη δυνατότητα να εγκαταλείψουν τη ζώνη για οποιαδήποτε άλλη χώρα από την Ουγγαρία.
Το Δικαστήριο διαπίστωσε πρώτα ότι άλλα άτομα σε παρόμοιες καταστάσεις είχαν επιστρέψει στη Σερβία μέσα από την παραμεθόρια ζώνη. Μια άλλη σημαντική σκέψη ήταν ότι, σε αντίθεση με τους ανθρώπους που περιορίστηκαν σε μια διέλευση διέλευσης αεροδρομίου, οι άνθρωποι βρισκόμενοι σε χερσαία ζώνη, όπως οι προσφεύγοντες , δεν έπρεπε να επιβιβαστούν σε αεροπλάνο για να γυρίσουν στην χώρα από την οποία είχαν έρθει. Η Σερβία ήταν δίπλα στη ζώνη Röszke και η δυνατότητα για τους προσφεύγοντες να φύγουν προς την εν λόγω χώρα δεν ήταν μόνο θεωρητική αλλά ρεαλιστική.
Το Δικαστήριο επανέλαβε τα συμπεράσματά του στην υπόθεση Amuur κατά Γαλλίας, σύμφωνα με την οποία οι αιτούντες άσυλο είναι σε θέση να εγκαταλείψουν εθελοντικά μια χώρα στην οποία επιθυμούσαν να καταφύγουν, δεν απέκλειε τον περιορισμό της ελευθερίας.
Εντούτοις, διαφοροποιούσε την εν λόγω υπόθεση από αυτή του κ. Ilias και κ. Ahmed καθώς οι προσφεύγοντες στο Amuur είχαν περιοριστεί σε μια ζώνη διέλευσης του αεροδρομίου, την οποία δεν κατάφεραν να εγκαταλείψουν με δική τους βούληση και θα έπρεπε να επιστρέψουν στη Συρία, η οποία δεν δεσμεύεται από τη Σύμβαση της Γενεύης που αφορούσε το καθεστώς των προσφύγων. Η Σερβία δεσμεύτηκε από αυτή τη σύμβαση και είχε ο ίδιος ο κ. Ilias και ο κ. Ahmed είχαν πραγματική δυνατότητα να μπορέσουν να επιστρέψουν εκεί με δική τους βούληση.
Το Δικαστήριο σημείωσε τους φόβους των προσφευγόντων, όπως ορίζονται στο άρθρο 3, για την έλλειψη πρόσβασης στις διαδικασίες ασύλου στη Σερβία και περαιτέρω απομάκρυνσή τους σε άλλες χώρες. Ωστόσο, διαπίστωσε ότι τέτοιοι φόβοι δεν μπορούσαν υπαχθούν στο άρθρο 5, όπου όλες οι άλλες περιστάσεις διέφεραν από εκείνης αναφορικά με τη ζώνη διέλευσης αερολιμένα. Τέτοια ερμηνεία σχετικά με την εφαρμογή του άρθρου 5 θα επεκτείνει την έννοια της στέρησης της ελευθερίας πέρα από το νόημα που προβλέπει η Σύμβαση.
Το Δικαστήριο διαπίστωσε ότι, όταν όλοι οι άλλοι σχετικοί παράγοντες δεν έδειχναν de facto στέρηση της ελευθερίας, και όπου οι αιτούντες άσυλο μπορούν να επιστρέψουν σε μια τρίτη χώρα χωρίς κίνδυνο για τη ζωή ή την υγεία τους, η έλλειψη συμμόρφωσης με τα καθήκοντα ενός κράτους βάσει του άρθρου 3 δεν θα μπορούσε να εφαρμοστεί το άρθρο 5 σε μια κατάσταση, η οποία έλαβε χώρα σε χερσαία συνοριακή ζώνη, όπου οι άνθρωποι περιμένουν την έκδοση απόφασης ασύλου.
Η Σύμβαση δεν μπορεί να θεωρηθεί ότι συνδέει με τον τρόπο αυτό τη δυνατότητα εφαρμογής του άρθρου 5 σε ξεχωριστό ζήτημα σχετικά με τη συμμόρφωση των αρχών με το άρθρο 3.
Αυτό συνέβαινε ακόμη και αν οι προσφεύγοντες είχαν διακινδυνεύσει να χάσουν το δικαίωμα να εξεταστούν οι αιτήσεις ασύλου τους στην Ουγγαρία εάν επέστρεφαν στη Σερβία. Αυτός ο παράγοντας, μαζί με τους άλλους φόβους τους, δεν είχε καταστήσει τη δυνατότητα να εγκαταλείψει κάποιος τη ζώνη διέλευσης προς τη Σερβία απλώς θεωρητική.
Το Δικαστήριο κατέληξε στο συμπέρασμα ότι οι προσφεύγοντες δεν είχαν στερηθεί την ελευθερία τους κατά την έννοια του άρθρου 5, το οποίο επομένως δεν εφαρμόζεται στην περίπτωσή τους και η καταγγελία τους βάσει της διάταξης αυτής, έπρεπε να απορριφθεί ως απαράδεκτη. Οι προσφεύγοντες δεν είχαν εξαναγκαστεί να παραμείνουν στη ζώνη διέλευσης και επομένως δεν μπορεί να εφαρμοστεί η διάταξη του άρθρου 5 της ΕΣΔΑ.
Δίκαιη ικανοποίηση (άρθρο 41)
Το Δικαστήριο αποφάνθηκε με 16 ψήφους έναντι 1 ότι η Ουγγαρία έπρεπε να καταβάλει στους προσφεύγοντες 5.000 ευρώ έκαστος για ηθική βλάβη. Ομόφωνα έκρινε ότι η Ουγγαρία έπρεπε να καταβάλει στους προσφεύγοντες από κοινού 18.000 ευρώ για όλα τα έξοδα και τις δαπάνες.
Μειοψηφούσα γνώμη
Ο δικαστής Bianku, μαζί με τον δικαστή κ. Vučinić, εξέφρασαν μια εν μέρει αντίθετη άποψη, η οποία προσαρτάται στην απόφαση Σύμβασης (επιμέλεια echrcaselaw.com).
