Η απαγόρευση θρησκευτικών βιβλίων μαρτύρων του Ιεχωβά παραβίασε την ελευθερία της έκφρασης
ΑΠΟΦΑΣΗ
Θρησκευτική Κοινότητα Μαρτύρων του Ιεχωβά κατά Αζερμπαϊτζάν της 20.02.2020 (αρ.προσφ. 52884/09)
ΠΕΡΙΛΗΨΗ
Ελευθερία σκέψης, θρησκείας και έκφρασης.
Η προσφεύγουσα θρησκευτική κοινότητα των Μαρτύρων του Ιεχωβά στο Αζερμπαϊτζάν παραπονέθηκε γιατί το κράτος απαγόρευσε την εισαγωγή συγκεκριμένης θρησκευτικής λογοτεχνίας με την αιτιολογία ότι θα δημιουργηθούν θρησκευτικές εντάσεις. Τα εγχώρια Δικαστήρια απέρριψαν αμετάκλητα την προσφυγή, κρίνοντας τα εν λόγω βιβλία ακατάλληλα για υπονόμευση του αμοιβαίου σεβασμού μεταξύ των θρησκειών.
Το Στρασβούργο τονίζει ότι η παρέμβαση στο άρθρο 10 της ελευθερίας της έκφρασης, πρέπει να εξεταστεί με βάση την αναλογικότητα αυτής σε μία δημοκρατική κοινωνία και υπενθυμίζει ότι οι εθνικές αρχές πρέπει να προβάλλουν σχετικούς και επαρκείς λόγους για να δικαιολογήσουν την παρέμβαση.
Το ΕΔΔΑ διαπίστωσε ότι τα εγχώρια Δικαστήρια δεν προέβησαν σε εκτενή εκτίμηση των ιδεών που παρουσιάζονταν στα βιβλία, ούτε έλαβαν υπόψη τους ότι πρόκειται για θρησκευτική ιδεολογία, ούτε ανέφεραν συγκεκριμένα γεγονότα που να αποδεικνύουν ευαίσθητο υπόβαθρο κατά τον κρίσιμο χρόνο, όπως η ύπαρξη διαθρησκευτικών εντάσεων.
Το ΕΔΔΑ έκρινε ομόφωνα ότι τα εθνικά δικαστήρια δεν προέβησαν σε προσεκτική εξισορρόπηση και δεν παρείχαν «σχετικούς και επαρκείς λόγους» για την παρέμβαση. Παραβίαση της ελευθερίας της έκφρασης (άρθρο 10 της ΕΣΔΑ).
ΔΙΑΤΑΞΗ
Άρθρο 10
ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΑ ΠΕΡΙΣΤΑΤΙΚΑ
Η προσφεύγουσα θρησκευτική κοινότητα των Μαρτύρων του Ιεχωβά, καταχωρήθηκε επισήμως από το Υπουργείο Δικαιοσύνης του Αζερμπαϊτζάν στις 22 Δεκεμβρίου 1999.
Η υπόθεση αφορούσε την απαγόρευση εισαγωγής βιβλίων των Μαρτύρων του Ιεχωβά. Τον Ιούνιο του 2008 η Κρατική Επιτροπή για την Εργασία με Θρησκευτικούς Συλλόγους απαγόρευσε την εισαγωγή ορισμένων θρησκευτικών βιβλίων της προσφεύγουσας κοινότητας, υποστηρίζοντας ότι οι εν λόγω τίτλοι περιείχαν αποσπάσματα που ήταν εχθρικά προς άλλες θρησκείες και πεποιθήσεις.
Η προσφεύγουσα κοινότητα, στηριζόμενη στις διατάξεις του Συντάγματος και της Σύμβασης για την ελευθερία της θρησκευτικής λατρείας και της έκφρασης προσέφυγε εναντίον της Επιτροπής ώστε η απόφασή της να κηρυχθεί παράνομη και να ακυρωθεί.
Ωστόσο, το πρωτοβάθμιο δικαστήριο επικύρωσε την απόφαση της Επιτροπής, στηρίζοντας τα συμπεράσματά της σε πραγματογνωμοσύνη η οποία εξέτασε τρία βιβλία: «Λατρέψτε τον μόνο αληθινό Θεό», «Τι πραγματικά διδάσκει η Αγία Γραφή» και «Ποιος είναι ο σκοπός της ζωής;». Το εθνικό δικαστήριο διαπίστωσε ότι το περιεχόμενο των βιβλίων υπονόμευσε την αμοιβαία κατανόηση, την ανοχή και τον αμοιβαίο σεβασμό μεταξύ κοινοτήτων διαφόρων θρησκειών.
Τα ασκηθέντα ένδικα μέσα της προσφεύγουσας κοινότητας απορρίφθηκαν, ενώ το Ανώτατο Δικαστήριο εξέδωσε την αμετάκλητη απόφασή του τον Ιούνιο του 2009.
Η προσφεύγουσα κοινότητα διαμαρτυρήθηκε για την άρνηση του κράτους να επιτρέψει την εισαγωγή θρησκευτικής λογοτεχνίας ιδίως βάσει του άρθρου 10 (ελευθερία έκφρασης).
ΤΟ ΣΤΡΑΣΒΟΥΡΓΟ ΑΠΟΦΑΣΙΖΕΙ…
Το Δικαστήριο επισημαίνει ότι, εν προκειμένω, μπορεί να υπάρξει σοβαρή ερώτηση ως προς το αν η επέμβαση έχει προβλεφθεί από νόμο, κατά την έννοια του άρθρου 10, ιδίως επειδή ο σχετικός νόμος δεν διευκρινίζει τους λόγους για τους οποίους δεν επιτρέπεται η εισαγωγή της θρησκευτικής λογοτεχνίας Εντούτοις, το Δικαστήριο θεωρεί ότι τα παράπονα της προσφεύγουσας κοινότητας πρέπει κατ΄ αρχήν να εξεταστούν από την άποψη της αναλογικότητας της παρέμβασης. Επομένως, το Δικαστήριο θα αφήσει ανοιχτό το ζήτημα αν η παρέμβαση στο δικαίωμα της κοινότητας στην ελευθερία έκφρασης μπορεί να θεωρηθεί ως «νόμιμη» κατά την έννοια του άρθρου 10 § 2 της ΕΣΔΑ.
Το Δικαστήριο επισημαίνει εξ αρχής ότι η απόφαση να μην επιτραπεί η εισαγωγή των εν λόγω βιβλίων οδήγησε σε απαγόρευση της διανομής τους στο υπεύθυνο κράτος. Το Δικαστήριο υπενθυμίζει εν προκειμένω ότι υπάρχει ευρύ περιθώριο εκτίμησης στα συμβαλλόμενα κράτη όταν ρυθμίζουν την ελευθερία έκφρασης σε θέματα που ενδέχεται να προσβάλλουν οικείες προσωπικές πεποιθήσεις στο πλαίσιο της θρησκείας ή υποκινούν θρησκευτικό μίσος ή μισαλλοδοξία. Το περιθώριο εκτίμησης των αρχών, ωστόσο, δεν είναι απεριόριστο. Όμως εναπόκειται στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο να αποφανθεί οριστικά για τη συμβατότητα του περιορισμού με τη Σύμβαση και θα το πράξει αξιολογώντας, υπό τις συγκεκριμένες περιστάσεις, μεταξύ άλλων εάν η παρέμβαση αντιστοιχεί σε μια «πιεστική κοινωνική ανάγκη» και εάν ήταν «ανάλογη προς τον επιδιωκόμενο νόμιμο στόχο». Πράγματι, μια τέτοια εποπτεία μπορεί να θεωρηθεί ότι είναι ακόμη περισσότερο αναγκαία δεδομένης της μάλλον ανοιχτής θέσης του σεβασμού των θρησκευτικών πεποιθήσεων των άλλων και των κινδύνων υπερβολικής παρέμβασης στην ελευθερία έκφρασης υπό τη μορφή της δράσης που κινείται κατά του φερόμενου προσβλητικού υλικού.
Το Δικαστήριο υπενθυμίζει ότι εναπόκειται αρχικά στις εθνικές αρχές να προβούν σε συνολική εκτίμηση των αμφισβητούμενων παρατηρήσεων στο πλαίσιο αυτό, προβάλλοντας σχετικούς και επαρκείς λόγους για να δικαιολογήσουν την παρέμβαση και να σταθμίσουν προσεκτικά το δικαίωμα της προσφεύγουσας κοινότητας στην ελευθερία της έκφρασης με την προστασία του δικαιώματος των θρησκευόμενων ατόμων να μην προσβάλλονται οι πεποιθήσεις τους.
Στην προκειμένη περίπτωση, το Δικαστήριο σημειώνει ότι η απόφαση του πρωτοβάθμιου δικαστηρίου στηρίχθηκε ουσιαστικά στην έκθεση εμπειρογνωμόνων και το δικαστήριο περιορίστηκε στην ανάλυση του ώστε να συνοψίσει τα επιχειρήματα των μερών, το συμπέρασμα της έκθεσης πραγματογνωμοσύνης και τις εφαρμοστέες νομικές διατάξεις. Συγκεκριμένα, δεν προέβη σε εκτενή εκτίμηση των επίμαχων παρατηρήσεων, εξετάζοντάς αυτές στο γενικό πλαίσιο των βιβλίων. Αντιθέτως, αξιολόγησε τις εν λόγω δηλώσεις όταν απομονώθηκαν από το άμεσο κείμενο τους και δεν εξέτασαν τις ιδέες που επιδίωξαν να μεταδώσουν. Επιπλέον, το πρωτοβάθμιο δικαστήριο δεν έλαβε υπόψη το γεγονός ότι αποτελούν μέρος θρησκευτικού κειμένου. Συνεπώς, το Δικαστήριο δεν μπορεί να δεχθεί τους λόγους που παρέσχε το πρωτοβάθμιο δικαστήριο ως σχετικούς και επαρκείς για να δικαιολογήσουν την παρέμβαση.
Επιπλέον, μολονότι το πρωτοβάθμιο δικαστήριο θεώρησε ότι οι εν λόγω εκφράσεις ήταν ικανές να οδηγήσουν σε αανστάτωση του κοινού, τα εθνικά δικαστήρια δεν ανέφεραν συγκεκριμένες περιστάσεις που να αποδεικνύουν ευαίσθητο υπόβαθρο κατά τον κρίσιμο χρόνο, όπως η ύπαρξη διαθρησκευτικών εντάσεων ή ατμόσφαιρας εχθρότητας και μίσους μεταξύ των θρησκευτικών κοινοτήτων στο Αζερμπαϊτζάν, όπου οι αμφισβητούμενες δηλώσεις ενδέχεται να έχουν προκαλέσει βία, σοβαρές διαθρησκευτικές τριβές ή να έχουν οδηγήσουν σε παρόμοιες βλαβερές συνέπειες.
Εξάλλου, το πρωτοβάθμιο δικαστήριο δεν ανέφερε ούτε καν την επίδραση της απαγόρευσης στα δικαιώματα της προσφεύγουσας κοινότητας βάσει των άρθρων 9 και 10 της Σύμβασης ή του ισότιμου εσωτερικού δικαίου της και δεν προσπάθησε να εξισορροπήσει το δικαίωμα της κοινότητας στην ελευθερία της έκφρασης και τα δικαιώματα των άλλων ώστε να μην προσβάλλονται οι πεποιθήσεις τους. Αυτό δεν συμβαίνει στην προκειμένη περίπτωση, όπου, εξάλλου, η προηγούμενη πτυχή περιορισμού απαιτεί αυστηρό έλεγχο και όταν προκύπτουν σοβαρά ερωτήματα σχετικά με το αν η επέμβαση προβλέπεται από το νόμο.
Τέλος, το Δικαστήριο σημειώνει ότι το Εφετείο του Μπακού και το Ανώτατο Δικαστήριο δεν αντιμετώπισαν τις ελλείψεις της απόφασης του Επαρχιακού Δικαστηρίου Sabail, καταφεύγοντας σε συνοπτικά συμπεράσματα ότι η θρησκευτική μισαλλοδοξία που περιέχεται στα εν λόγω βιβλία ήταν ένας βάσιμος λόγος για να απαγορευτούν .
Λαμβανομένων υπόψη των ανωτέρω σκέψεων και της νομολογίας του επί του θέματος, το Δικαστήριο διαπιστώνει ότι τα εθνικά δικαστήρια δεν προέβησαν σε προσεκτική εξισορρόπηση σύμφωνα με τα κριτήρια που ορίζει η νομολογία του και δεν παρείχαν «σχετικούς και επαρκείς» λόγους για την παρέμβαση.
Παραβίαση της ελευθερίας της έκφρασης (άρθρο 10).
Δίκαιη ικανοποίηση: 3.000 ευρώ για ηθική βλάβη (επιμέλεια echrcaselaw.com).
