Δικαστικά έξοδα δυσανάλογα με το εισόδημα του προσφεύγοντος. Παραβίαση δικαιώματος πρόσβασης στο δικαστήριο!
ΑΠΟΦΑΣΗ
Dragan Kovačević κατά Κροατίας της 12.05.2022 (αρ. προσφ. 49281/15)
ΠΕΡΙΛΗΨΗ
Ο προσφεύγων Dragan Kovačević, είναι Κροάτης υπήκοος ο οποίος γεννήθηκε το 1988 και ζει στη Slatina (Κροατία).
Η υπόθεση αφορά τα δικαστικά έξοδα ενώπιον του Συνταγματικού Δικαστηρίου το 2014-15 στην οποία ο προσφεύγων προσέβαλε τις αποφάσεις των πολιτικών δικαστηρίων που του στερούσαν τη δικαιοπρακτική του ικανότητα. Tον Νοέμβριο του 2012 το Κέντρο Κοινωνικής Πρόνοιας όρισε αυτεπαγγέλτως τη μητέρα του να ενεργεί ως κηδεμόνας του ad litem στις διαδικασίες ενώπιον των δικαστηρίων. Το Συνταγματικό δικαστήριο ακύρωσε αυτές τις αποφάσεις, αλλά απέρριψε την αγωγή του για επιστροφή των εξόδων του. Η απόφαση για τα έξοδα βασίστηκε σε διάταξη του εσωτερικού δικαίου που προβλέπει ότι κάθε συμμετέχων στη διαδικασία ενώπιον του Συνταγματικού Δικαστηρίου φέρει τα δικαστικά του έξοδα, εκτός εάν το δικαστήριο αποφασίσει διαφορετικά.
Επικαλούμενος το άρθρο 6 § 1 της ΕΣΔΑ, ο προσφεύγων παραπονέθηκε ότι παρόλο που το Συνταγματικό Δικαστήριο έκανε δεκτή τη συνταγματική του προσφυγή, δεν του επιδίκασε τα έξοδα νομικής εκπροσώπησης, ισχυριζόμενος ότι αυτό παραβίαζε το δικαίωμά του πρόσβασης στο δικαστήριο βάσει του άρθρου 6 § 1.
Το Δικαστήριο του Στρασβούργου σημείωσε ότι το κόστος σύνταξης συνταγματικής καταγγελίας (περίπου 815 ευρώ) ήταν μεγαλύτερο από τον μέσο μισθό στην Κροατία την εποχή εκείνη. Ως εκ τούτου, αποτελούσε σημαντική οικονομική επιβάρυνση ακόμη και για τον μέσο πολίτη, πόσο μάλλον για τον προσφεύγοντα του οποίου το μηνιαίο εισόδημα αντιστοιχούσε σε επίδομα αναπηρίας ύψους 164 ευρώ.
Μάλιστα έκρινε ότι ο περιορισμός του δικαιώματος πρόσβασης του προσφεύγοντος σε δικαστήριο δεν είχε αντισταθμιστεί από τους θεμιτούς σκοπούς που επιδιώκονται, ώστε να μπορεί να δικαιολογηθεί. Άλλωστε το Συνταγματικό Δικαστήριο δεν είχε αιτιολογήσει ουσιαστικά και επαρκώς την απόφασή του.
Το ΕΔΔΑ διαπίστωσε παραβίαση του άρθρου 6 § 1 της ΕΣΔΑ και επιδίκασε στον προσφεύγοντα 815 ευρώ για αποζημίωση, 3.000 ευρώ για ηθική βλάβη και 2.500 ευρώ για έξοδα.
ΔΙΑΤΑΞΗ
Άρθρο 6
ΤΟ ΣΤΡΑΣΒΟΥΡΓΟ ΑΠΟΦΑΣΙΖΕΙ…
Άρθρο 6 § 1
(α) Ως προς το εάν υπήρχε περιορισμός του δικαιώματος πρόσβασης του προσφεύγοντος σε δικαστήριο
Ο Κανόνας σύμφωνα με τον οποίο ένας συμμετέχων στη διαδικασία ενώπιον του δικαστηρίου πρέπει να φέρει τα δικαστικά του έξοδα, εκτός εάν το δικαστήριο αποφασίσει διαφορετικά, δεν θα μπορούσε να θεωρηθεί ως ασυμβίβαστος με το άρθρο 6 § 1 της ΕΣΔΑ. Το Δικαστήριο έπρεπε να εξακριβώσει στην παρούσα υπόθεση εάν τα αποτελέσματα της εφαρμογής του εν λόγω κανόνα ήταν συμβατά με το άρθρο 6 § 1.
Το κόστος σύνταξης μια συνταγματικής προσφυγής (περίπου 815 ευρώ) ήταν μεγαλύτερο από τον μέσο μισθό στην Κροατία εκείνη την εποχή. Ως εκ τούτου, αποτελούσε σημαντική οικονομική επιβάρυνση ακόμη και για τον μέσο πολίτη, πόσο μάλλον για τον προσφεύγοντα του οποίου το μηνιαίο εισόδημα αντιστοιχούσε σε επιδόματα αναπηρίας ύψους 164 ευρώ.
Λαμβάνοντας υπόψη τη νομολογία του Δικαστηρίου και την ιδιαίτερη κατάσταση του προσφεύγοντος, η άρνηση του Συνταγματικού Δικαστηρίου να επιδικάσει στον προσφεύγοντα τα έξοδα της συνταγματικής του προσφυγής ισοδυναμούσε, ως εκ τούτου, με περιορισμό του δικαιώματός του πρόσβασης στο δικαστήριο.
(β) Ως προς το εάν ο περιορισμός επιδίωκε θεμιτό σκοπό
Αν και συνταγματικά δικαιώματα είναι εκείνα που έχουν τα φυσικά και ιδιωτικά νομικά πρόσωπα έναντι του κράτους και άλλων δημόσιων οντοτήτων, οι διαδικασίες ενώπιον του Κροατικού Συνταγματικού Δικαστηρίου που κινήθηκαν με συνταγματική καταγγελία ήταν τυπικά μονομερείς διαδικασίες. Επομένως, όσοι σκόπευαν να υποβάλουν συνταγματικές προσφυγές δεν διέτρεχαν τον κίνδυνο, που συνήθως υφίστανται στις αστικές διαδικασίες, ότι, σε περίπτωση αποτυχίας, θα έπρεπε να φέρουν όχι μόνο τα δικά τους έξοδα αλλά και να επωμιστούν τα έξοδα του αντιδίκου. Αυτή η απουσία τέτοιου κινδύνου, σε συνδυασμό με την απουσία υποχρέωσης καταβολής δικαστικών εξόδων σε διαδικασίες ενώπιον του Συνταγματικού Δικαστηρίου, ενδέχεται να έχει ως αποτέλεσμα το δικαστήριο αυτό να επιβαρυνθεί υπερβολικά με μεγάλο αριθμό αβάσιμων συνταγματικών προσφυγών, οι οποίες θα μπορούσαν να θέσουν σε κίνδυνο την εύρυθμη λειτουργία του.
Έτσι, το Δικαστήριο ήταν πρόθυμο να δεχθεί ότι ο σκοπός πίσω από τον κανόνα, στον οποίο στηρίχθηκε η απόφαση για τα έξοδα στην παρούσα υπόθεση, ήταν η διασφάλιση της ομαλής λειτουργίας του εν λόγω δικαστηρίου και η προστασία του κρατικού προϋπολογισμού.
Ωστόσο, η επίμαχη διάταξη επέτρεψε στο Συνταγματικό Δικαστήριο να προβεί σε εξαίρεση. Αυτή η εξαίρεση όχι μόνο παρείχε την απαραίτητη ευελιξία, αλλά υποστήριξε επίσης ότι, σε ορισμένες περιπτώσεις, η εφαρμογή του κανόνα προεπιλογής ενδέχεται να μην δικαιολογείται από τους καθορισμένους θεμιτούς στόχους.
(γ) Ως προς το αν ο περιορισμός ήταν αναλογικός
Η διαδικασία ενώπιον του Συνταγματικού Δικαστηρίου είχε υπαρξιακή σημασία για τον προσφεύγοντα, καθώς οι προσβαλλόμενες αποφάσεις των πολιτικών δικαστηρίων του είχαν στερήσει τη δικαιοπρακτική του ικανότητα. Από την άποψη αυτή, ο προσφεύγων ήταν άτομο που έπασχε από ψυχική αναπηρία και ως εκ τούτου έπρεπε να εκπροσωπείται νομικά για την αποτελεσματική προστασία των δικαιωμάτων του, εννοείται ότι η συνδρομή δικηγόρου ενώπιον του Συνταγματικού Δικαστηρίου δεν θα μπορούσε να θεωρηθεί περιττή ακόμη και για μη ευάλωτα άτομα, επειδή το δικαστήριο αυτό αποφάσισε για περίπλοκα ζητήματα τα οποία, για κάθε ιδιώτη, μπορεί να είναι δύσκολο να τα κατανοήσει (Bibić κατά Κροατίας).
Το Δικαστήριο αναφέρθηκε επίσης στο πόρισμά του ότι το κόστος της συνταγματικής καταγγελίας είχε αποτελέσει σημαντική οικονομική επιβάρυνση ακόμη και για έναν μέσο πολίτη, πόσο μάλλον για ένα άτομο χαμηλού εισοδήματος, όπως ο προσφεύγων.
Επιπλέον, η εσωτερική νομοθεσία δεν είχε προβλέψει τη δυνατότητα παροχής νομικής συνδρομής σε διαδικασίες ενώπιον του Συνταγματικού Δικαστηρίου. Σε κάθε περίπτωση, το ευεργέτημα πενίας δεν ήταν ατομικό δικαίωμα και υποχρέωση που έπρεπε να ασκηθεί και δεν θα έπρεπε να εμποδίζει τους προσφεύγοντες να επιλέξουν να εκπροσωπηθούν από δικηγόρο (βλ. Černius και Rinkevičius κατά Λιθουανίας). Τέλος, λαμβανομένων υπόψη των προσδιορισθέντων θεμιτών σκοπών, δεν υπήρχε διαφορά μεταξύ του κράτους να επιβαρυνθεί τα έξοδα της νομικής εκπροσώπησης του προσφεύγοντος μέσω ενός συστήματος νομικής αρωγής ή να τα αποζημιώσει εκ των υστέρων επειδή έγινε δεκτή η συνταγματική του προσφυγή.
Το Δικαστήριο του Στρασβούργου είχε επίγνωση του ότι οι κοινωνικές υπηρεσίες αντιμετώπιζαν συχνά δύσκολες και λεπτές αποφάσεις, ιδίως όταν, όπως στην παρούσα περίπτωση, έπρεπε να αποφασίσουν εάν θα κινούσαν τη σχετική διαδικασία για να στερήσουν την ικανότητα δράσης από ένα άτομο με διανοητική αναπηρία. Θα μπορούσαν να υιοθετήσουν μια πιο αμυντική προσέγγιση στα καθήκοντά τους εάν, κάθε φορά που οι δικαστικές αρχές δεν συμφωνούσαν με την πρωτοβουλία τους, έπρεπε να καταβάλλουν τα έξοδα της διαδικασίας στον αντισυμβαλλόμενο. Ωστόσο, όπως αναφέρθηκε, οι διαδικασίες ενώπιον του Συνταγματικού Δικαστηρίου της Κροατίας που κινήθηκαν μετά από συνταγματική προσφυγή ήταν τυπικά μονομερείς διαδικασίες. Επομένως, τυχόν επιδικαζόμενα έξοδα δεν θα είχαν καταβληθεί από τις κοινωνικές υπηρεσίες, οι οποίες δεν είχαν συμμετάσχει στη διαδικασία. Στην παρούσα περίπτωση, επομένως, δεν υπήρχε κίνδυνος η επιδίκαση των δαπανών να είχε αποτρεπτικό αποτέλεσμα στις κοινωνικές υπηρεσίες κατά την εκτέλεση των καθηκόντων τους.
Τέλος, υπό τις συνθήκες της παρούσας υπόθεσης, το Συνταγματικό Δικαστήριο κλήθηκε να αιτιολογήσει την απόφασή του σχετικά με τα έξοδα αντί να χρησιμοποιεί απλώς την ίδια διατύπωση με τη σχετική διάταξη του εσωτερικού δικαίου. Ωστόσο, δεν είχε αιτιολογήσει ουσιαστικά την απόφασή του.
Συνολικά, υπό τις συγκεκριμένες περιστάσεις της παρούσας υπόθεσης, ο περιορισμός του δικαιώματος πρόσβασης του προσφεύγοντος σε δικαστήριο δεν είχε αντισταθμιστεί από τους θεμιτούς σκοπούς που επιδιώκονται.
Το ΕΔΔΑ έκρινε ότι υπήρξε παραβίαση του άρθρου 6 § 1 της ΕΣΔΑ.
Δίκαιη Ικανοποίηση (άρθρο 41):
Το Δικαστήριο επιδίκασε στον προσφεύγοντα 815 ευρώ ως αποζημίωση, 3.000 ευρώ για ηθική βλάβη και 2.500 ευρώ για έξοδα (επιμέλεια: echrcaselaw.com).
