Αναποτελεσματική έρευνα για το θάνατο οδηγού μοτοσικλέτας. Παραβίαση του διαδικαστικού σκέλους του δικαιώματος στη ζωή

ΑΠΟΦΑΣΗ

Budayeva κατά Ουκρανίας της 09.03.2023 (αρ. προσφ 75485/12)

ΠΕΡΙΛΗΨΗ

Στις 28 Μαΐου 1993, ο γιος της προσφεύγουσας, ο οποίος οδηγούσε μοτοσικλέτα με δύο επιβάτες, συγκρούστηκε με αστυνομικό αυτοκίνητο σε δρόμο της Οδησσού. Την επόμενη μέρα πέθανε σε νοσοκομείο από τα τραύματα που υπέστη.

Η προσφεύγουσα κατήγγειλε, βάσει του άρθρου 2 και του άρθρου 13 της ΕΣΔΑ, ότι η έρευνα και οι επακόλουθες δικαστικές διαδικασίες σχετικά με τις συνθήκες θανάτου του γιου της δεν ήταν αποτελεσματικές. Η προσφεύγουσα παραπονέθηκε επίσης σύμφωνα με το άρθρο 6 § 1 της Σύμβασης ότι η αστική της αξίωση για αποζημίωση είχε παραμείνει εκκρεμής για μεγάλο χρονικό διάστημα.

Το Δικαστήριο, το οποίο ήταν το κύριο όργανο του νομικού χαρακτηρισμού των πραγματικών περιστατικών της υποθέσεως, έκρινε ότι οι επίμαχες αιτιάσεις έπρεπε να εξεταστούν μόνον βάσει του άρθρου 2 της Συμβάσεως

Επιπλέον, το Δικαστήριο έλαβε υπόψη κρίσιμα πραγματικά περιστατικά προγενέστερα της ημερομηνίας ενάρξεως ισχύος της Συμβάσεως όσον αφορά την Ουκρανία.

Το ΕΔΔΑ παρατήρησε ότι η υπό κρίση υπόθεση έπρεπε να εξεταστεί υπό το πρίσμα της υποχρεώσεως του κράτους να διεξαγάγει αποτελεσματική έρευνα βάσει του άρθρου 2 της Συμβάσεως.

Όσον αφορά τις περιστάσεις της υπό κρίση υποθέσεως, το Δικαστήριο επισήμανε καταρχάς ότι η ποινική έρευνα για τον θάνατο του γιου της προσφεύγουσα ξεκίνησε στις 4 Ιουνίου 1993, αρκετές ημέρες μετά το συμβάν, και συνεχίστηκε.

Επιπλέον, το Δικαστήριο παρατήρησε ότι η έρευνα χαρακτηρίστηκε από ελλείψεις ενώ κατέληξε στο συμπέρασμα ότι, εν προκειμένω, η έρευνα σχετικά με τις περιστάσεις θανάτου του γιου της προσφεύγουσας δεν πληρούσε την απαίτηση αποτελεσματικότητας.

Το ΕΔΔΑ διαπίστωσε παραβίαση του διαδικαστικού σκέλους του δικαιώματος στη ζωή (άρθρο 2 της ΕΣΔΑ) και επιδίκασε στην προσφεύγουσα 6.000 ευρώ για ηθική βλάβη.

ΔΙΑΤΑΞΗ

Άρθρο 2

ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΑ ΠΕΡΙΣΤΑΤΙΚΑ

Στις 4 Ιουνίου 1993, η τοπική εισαγγελία άσκησε ποινική δίωξη για το θάνατο του γιου της προσφεύγουσας.

Στις 22 Δεκεμβρίου 1993 χορηγήθηκε στην προσφεύγουσα η ιδιότητα του θύματος.

Στις 25 Δεκεμβρίου 1993, ο G., αστυνομικός που οδηγούσε το περιπολικό, έλαβε έγγραφη υποχρέωση μη διαφυγής. Στις 3 Ιανουαρίου 1994, το προληπτικό αυτό μέτρο καταργήθηκε.

Στις 17 Ιουλίου 1994, ο επικεφαλής της έρευνας περάτωσε την ποινική δίωξη κατά του G. λόγω ελλείψεως corpus delicti στις πράξεις του. Η απόφαση αυτή ακυρώθηκε τον Δεκέμβριο του 1994.

Στις 5 Ιανουαρίου 1995 ο G. αναγνωρίστηκε ως κατηγορούμενος. Στις 16 Απριλίου 1996 η έρευνα περατώθηκε και στις 8 Μαΐου 1996 η ποινική υπόθεση παραπέμφθηκε σε δίκη.

Στις 19 Αυγούστου 1996, ο G. εγγράφηκε στον κατάλογο καταζητούμενων γιατί δεν εμφανίστηκε στις ακροαματικές διαδικασίες και διατάχθηκε η σύλληψη και κράτησή του.

Στις 24 Οκτωβρίου 2005 και στις 11 Νοεμβρίου 2008, η προσφεύγουσα ενημερώθηκε ότι η αστυνομία εξακολουθούσε να αναζητεί τον G. και ότι, κατόπιν εσωτερικής αστυνομικής έρευνας, διαπιστώθηκε ότι τα μέτρα έρευνας δεν ήταν κατάλληλα και ότι οι υπεύθυνοι αστυνομικοί τιμωρήθηκαν πειθαρχικά. Στις 24 Σεπτεμβρίου 2009 συνελήφθη ο G.

Στις 14 Απριλίου 2010, το περιφερειακό δικαστήριο εξέδωσε απόφαση, κρίνοντας ότι ο G. είχε παραβιάσει τους κανόνες οδικής ασφάλειας, υπερέβη τις εξουσίες, άφησε τον γιο της προσφεύγουσας σε κίνδυνο και ότι όλες αυτές οι ενέργειες είχαν ως αποτέλεσμα τον θάνατο του τελευταίου. Το δικαστήριο καταδίκασε τον G. σε φυλάκιση οκτώ ετών με τριετή απαγόρευση οδήγησης και πενταετή απαγόρευση κατοχής οποιασδήποτε θέσης στην αστυνομία.

Στις 2 Δεκεμβρίου 2010, το περιφερειακό εφετείο της Οδησσού ακύρωσε την προαναφερθείσα απόφαση ως αβάσιμη και παρέπεμψε την υπόθεση στον εισαγγελέα για συμπληρωματική έρευνα. Το δευτεροβάθμιο δικαστήριο σημείωσε ότι τα διαθέσιμα αποδεικτικά στοιχεία προς στήριξη της εκδοχής του προσφεύγουσα για τα γεγονότα έδειξαν ότι ο G. μπορεί να ενήργησε σκόπιμα για να σταματήσει τη μοτοσικλέτα και οι ενέργειές του ενδέχεται να μην είχαν κατηγοριοποιηθεί σωστά βάσει του ποινικού δικαίου. Έκρινε επίσης ότι τα μέτρα που ελήφθησαν για τον εντοπισμό του G. ήταν ακατάλληλα, λαμβανομένων υπόψη των μη αμφισβητούμενων δηλώσεών του ότι ζούσε πάντα στο διαμέρισμά του στη Ρωσία και δεν γνώριζε πως καταζητείτο από την αστυνομία στην Ουκρανία.

Στις 23 Αυγούστου 2011, μετά την ολοκλήρωση της συμπληρωματικής έρευνας, το περιφερειακό δικαστήριο της Οδησσού καταδίκασε τον G. για παραβίαση των κανόνων οδικής ασφάλειας και για κατάχρηση εξουσίας γιατί οι ενέργειές του συνέτειναν στο θάνατο του γιου της προσφεύγουσας. Στη συνέχεια, το δικαστήριο απάλλαξε τον G. από την ποινική τιμωρία επειδή είχε παρέλθει η προθεσμία παραγραφής και αφέθηκε ελεύθερος.

Στις 24 Ιανουαρίου 2012, το περιφερειακό εφετείο της Οδησσού ακύρωσε την απόφαση της 23 Αυγούστου 2011 και παρέπεμψε την υπόθεση στο πρωτοβάθμιο δικαστήριο για νέα συζήτηση.

Στις 8 Οκτωβρίου 2014, το περιφερειακό δικαστήριο Prymorskyy της Οδησσού παρέπεμψε την υπόθεση στον εισαγγελέα για συμπληρωματική έρευνα, προκειμένου να διαπιστώσει τις περιστάσεις υπό τις οποίες οι ενέργειες του G. θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν εσφαλμένα.

Στις 10 Νοεμβρίου 2015, ο εισαγγελέας ενέκρινε κατηγορητήριο κατά του G. και παρέπεμψε την υπόθεση σε δίκη. Στις 16 Νοεμβρίου 2016, το περιφερειακό δικαστήριο της Οδησσού επέστρεψε το κατηγορητήριο στον εισαγγελέα για την εξάλειψη των διαδικαστικών πλημμελειών.

Από τον Φεβρουάριο του 2017, η πρόσθετη έρευνα βρισκόταν σε εξέλιξη. Οι διάδικοι δεν ενημέρωσαν το Δικαστήριο για τυχόν περαιτέρω εξελίξεις στο πλαίσιο αυτό. Η προσφεύγουσα κατήγγειλε, βάσει του άρθρου 2 και του άρθρου 13 της Συμβάσεως, ότι η έρευνα και οι επακόλουθες δικαστικές διαδικασίες σχετικά με τις συνθήκες θανάτου του γιου της δεν ήταν αποτελεσματικές. Η προσφεύγουσα παραπονέθηκε επίσης σύμφωνα με το άρθρο 6 § 1 της Σύμβασης ότι η αστική της αξίωση για αποζημίωση είχε παραμείνει εκκρεμής για μεγάλο χρονικό διάστημα.

ΤΟ ΣΤΡΑΣΒΟΥΡΓΟ ΑΠΟΦΑΣΙΖΕΙ…

Το Δικαστήριο, έκρινε ότι οι επίμαχες αιτιάσεις έπρεπε να εξεταστούν μόνον βάσει του άρθρου 2 της ΕΣΔΑ.

Η Κυβέρνηση υποστήριξε ότι η περίοδος της έρευνας πριν από την 11η Σεπτεμβρίου 1997 (ημερομηνία έναρξης ισχύος της ΕΣΔΑ για την Ουκρανία) δεν ενέπιπτε ratione temporis στην αρμοδιότητα του Δικαστηρίου, αλλά έπρεπε να ληφθούν υπόψη κρίσιμα γεγονότα που έλαβαν χώρα πριν από την ημερομηνία αυτή. Σημείωσε επίσης ότι οι αρμόδιες ανακριτικές αρχές είχαν επιδείξει προθυμία να διεξαγάγουν ενδελεχή έρευνα και είχαν ενεργήσει με την απαιτούμενη επιμέλεια προκειμένου να εξακριβώσουν τις συνθήκες θανάτου του γιου της προσφεύγουσας και την ταυτότητα των προσώπων που εμπλέκονταν στο έγκλημα.

Η προσφεύγουσα διαφώνησε και επέμεινε στις αιτιάσεις της.

Το Δικαστήριο επισήμανε εκ προοιμίου ότι η αρχική έρευνα για το περιστατικό που οδήγησε στο θάνατο του γιου της προσφεύγουσας ξεκίνησε στις 4 Ιουνίου 1993 και ολοκληρώθηκε πριν από τις 11 Σεπτεμβρίου 1997, οπότε η περίοδος αυτή δεν εμπίπτει ratione temporis στην αρμοδιότητα του Δικαστηρίου, συνεπώς το αντίστοιχο μέρος της προσφυγής έπρεπε να κηρυχθεί απαράδεκτο βάσει του άρθρου 35 παράγραφος 3 στοιχείο α) και του άρθρου 4 της Σύμβασης. Εντούτοις, προκειμένου να εκτιμήσει το πλαίσιο και την προσαπτόμενη κατάσταση στο σύνολό της, το Δικαστήριο έλαβε υπόψη κρίσιμα πραγματικά περιστατικά προγενέστερα της ημερομηνίας έναρξης ισχύος της ΕΣΔΑ όσον αφορά την Ουκρανία (βλ. mutatis mutandis, Milanović κατά Σερβίας της 14.12.2010, αριθ. προσφ. 44614/07 § 78).

Όσον αφορά την προθεσμία που αρχίζει από τις 11 Σεπτεμβρίου 1997, το Δικαστήριο επισήμανε ότι η δικονομική πτυχή του άρθρου 2 μπορεί να θεωρηθεί ως αποσπώμενη υποχρέωση, ιδίως σε περιπτώσεις όπου σημαντικό μέρος της διαδικασίας διεξήχθη ή έπρεπε να είχε διεξαχθεί μετά την κρίσιμη ημερομηνία (βλ. Šilih κατά Σλοβενίας της 09.04.2009 αρ. προσφ. 71463/01 § 159). Κατά συνέπεια, αυτό το μέρος της προσφυγής δεν ήταν προδήλως αβάσιμο κατά την έννοια του άρθρου 35 παρ. 3 στ. α ή απαράδεκτο για οποιονδήποτε άλλο λόγο. Επομένως, η προσφυγή κρίθηκε παραδεκτή.

Το Δικαστήριο παρατήρησε ότι η υπό κρίση υπόθεση έπρεπε να εξεταστεί υπό το πρίσμα της υποχρέωσης του κράτους να διεξαγάγει αποτελεσματική έρευνα βάσει του άρθρου 2 της ΕΣΔΑ. Οι σχετικές γενικές αρχές σχετικά με την αποτελεσματικότητα μιας έρευνας κατά την έννοια του άρθρου 2 συνοψίστηκαν στην απόφαση Mustafa Tunç και Fecire Tunç κατά Τουρκίας της 14.04.2015, αριθ. προσφ. 24014/05 §§ 169-82). Ειδικότερα, μετά την ενεργοποίηση της υποχρέωσης έρευνας, η συμμόρφωση με τη διαδικαστική απαίτηση του άρθρου 2 αξιολογήθηκε με βάση διάφορες ουσιώδεις παραμέτρους: την επάρκεια των ερευνητικών μέτρων, την ταχύτητα της έρευνας, την συμμετοχή της οικογένειας του θανόντος και την ανεξαρτησία της έρευνας. Τα στοιχεία αυτά ήταν αλληλένδετα και καθένα από αυτά, εξεταζόμενο χωριστά, δεν αποτελούσε αυτοσκοπό (βλ. Mustafa Tunç και Fecire Tunç § 225).

Επιπλέον, η υποχρέωση διεξαγωγής αποτελεσματικής έρευνας δεν αποτελούσε υποχρέωση επίτευξης αποτελεσμάτων, αλλά χρήσης μέσων. Το Δικαστήριο δέχθηκε ότι δεν ήταν απαραίτητο κάθε έρευνα να καταλήγει σε επιτυχία ή να καταλήγει σε συμπέρασμα που συμπίπτει με την αφήγηση των γεγονότων του μηνυτή. Ωστόσο, θα πρέπει, κατ’ αρχήν, να είναι σε θέση να οδηγήσει στη διαπίστωση των πραγματικών περιστατικών της υπόθεσης και, εάν οι ισχυρισμοί αποδειχθούν αληθείς, στον εντοπισμό και την τιμωρία των υπευθύνων (βλ. Paul και Audrey Edwards κατά Ηνωμένου Βασιλείου, αριθ. προσφ. 46477/99 § 71).

Όσον αφορά τις περιστάσεις της υπό κρίση υπόθεσης, το Δικαστήριο επισήμανε καταρχήν ότι η ποινική έρευνα για τον θάνατο ξεκίνησε στις 4 Ιουνίου 1993, αρκετές ημέρες μετά το συμβάν, και συνεχίστηκε.

Επιπλέον, το Δικαστήριο παρατήρησε ότι η έρευνα χαρακτηρίστηκε από τις ακόλουθες ουσιώδεις ελλείψεις:

i) οι ίδιες οι εθνικές αρχές αναγνώρισαν ως ακατάλληλα τα μέτρα που ελήφθησαν για να διαπιστωθεί ο τόπος στον οποίο βρισκόταν ο G., αστυνομικός που ενεπλάκη στον θάνατο του γιου της προσφεύγουσας, και ότι ο G. περιλαμβανόταν στον κατάλογο καταζητούμενων για 13 περίπου έτη,
ii) η εκδοχή της προσφεύγουσας για τα γεγονότα σύμφωνα με τα οποία η G. ενδέχεται να ενήργησε εσκεμμένα προκειμένου να σταματήσει τη μοτοσικλέτα που οδηγούσε ο γιος της δεν διερευνήθηκε ποτέ δεόντως (βλ. Yuriy Slyusar κατά Ουκρανίας της 17.01.2013, αριθ. προσφ. 39797/05§ 86-87),

iii) η έρευνα επικρίθηκε από τα εθνικά δικαστήρια για τη μη διαπίστωση των πραγματικών περιστατικών, και αυτό θα μπορούσε να οδηγήσει σε εσφαλμένο χαρακτηρισμό των ενεργειών του G. (βλ. Prynda κατά Ουκρανίας της 31.07.2012, αριθ. προσφ. 10904/05 § 56),

iv) η ποινική υπόθεση παραπέμφθηκε επανειλημμένα για συμπληρωματική έρευνα λόγω της ανεπάρκειας των μέτρων που έλαβαν οι ανακριτές (βλ. Antonov κατά Ουκρανίας της 03.11.2011, αριθ. προσφ. 28096/04 50),
v) υπήρξε έλλειψη πληρότητας και ταχύτητας που υπονόμευσε την ικανότητα των αρχών να αποδείξουν τις περιστάσεις της υπόθεσης.

Λαμβανομένης υπόψη της πάγιας νομολογίας του επί του θέματος (βλ. Pozhyvotko κατά Ουκρανίας της 17.10.2013, αριθ. προσφ. 42752/08), το Δικαστήριο κατέληξε στο συμπέρασμα ότι, εν προκειμένω, η έρευνα σχετικά με τις περιστάσεις θανάτου του γιου της προσφεύγουσας δεν πληρούσε την απαίτηση αποτελεσματικότητας.

Το ΕΔΔΑ διαπίστωσε παραβίαση του άρθρου 2 της ΕΣΔΑ στο πλαίσιο του διαδικαστικού σκέλους του.

Δίκαιη ικανοποίηση (άρθρο 41)

Το ΕΔΔΑ επιδίκασε 6.000 ευρώ για ηθική βλάβη (επιμέλεια: echrcaselaw.com).