Ο Ερντογάν ως σκύλος του Μπους σε κολάζ σε δημόσια έκθεση. Σύλληψη, προφυλάκιση και καταδίκη του καλλιτέχνη! Παραβίαση ελευθερίας της έκφρασης
ΑΠΟΦΑΣΗ
Dickinson κατά Τουρκίας της 02.02.2021 (αρ. προσφ. 25200/11)
ΠΕΡΙΛΗΨΗ
Έκθεση κολάζ σε δημόσιους χώρους σε βάρος του Ερντογάν. Ελευθερία της έκφρασης, πολιτική κριτική και αναλογικότητα παρέμβασης.
Ο προσφεύγων βρετανός υπήκοος, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Κωνσταντινούπολης για περισσότερο από 20 χρόνια, εξέθεσε σε δημόσια εκδήλωση αλλά και σε αίθουσα Δικαστηρίου ένα έργο του κολάζ που παρίστανε τον Τούρκο Πρωθυπουργό Ερντογάν ως σκυλάκι του Μπους, θέλοντας να κατακρίνει την πολιτική της Τουρκίας σε σχέση με το Ιράκ. Συνελήφθη, κρατήθηκε προσωρινά για 3 μέρες και ασκήθηκε ποινική δίωξη εναντίον του για προσβολή του πρωθυπουργού. Καταδικάστηκε σε πρόστιμο 3.043 ευρώ με αναστολή. Άσκησε προσφυγή στο ΕΔΔΑ για παραβίαση της ελευθερίας της έκφρασης.
Σύμφωνα με την πάγια νομολογία του Δικαστηρίου του Στρασβούργου το άρθρο 10 της Σύμβασης περιλαμβάνει την ελευθερία και της καλλιτεχνικής έκφρασης.
Το ΕΔΔΑ λαμβάνοντας υπόψη το αντικείμενο του καλλιτεχνικού έργου του προσφεύγοντος, το πλαίσιο της δημόσιας έκθεσής του την πραγματική του βάση, το ύφος και το περιεχόμενο δεν το θεώρησε ως προσβλητικό στο πλαίσιο της δημόσιας συζήτησης στην οποία πραγματοποιήθηκε. Το ΕΔΔΑ έκρινε ότι η άσκηση ποινικής δίωξης εναντίον του προσφεύγοντα, η καταδίκη του σε πρόστιμο και η προσωρινή του κράτηση παραβίασαν το δικαίωμα του στην ελευθερία της έκφρασης και ότι οι εγχώριες αρχές δεν πέτυχαν δίκαιη εξισορρόπηση των αντικρουόμενων συμφερόντων της προστασίας της ιδιωτικής ζωής κατά το άρθρο 8 του θιγόμενου πολιτικού και της ελευθερίας της έκφρασης του προσφεύγοντος. Έκρινε ότι υπήρχε παραβίαση του άρθρου 10 της ΕΣΔΑ και καταδίκασε την Τουρκία σε 2.000 ευρώ για ηθική βλάβη.
ΔΙΑΤΑΞΗ
Άρθρο 10
ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΑ ΠΕΡΙΣΤΑΤΙΚΑ
Ο προσφεύγων Michael Dickinson είναι Βρετανός υπήκοος που γεννήθηκε το 1950. Την συγκεκριμένη περίοδο ζούσε στη Τουρκία για περίπου 20 χρόνια και δίδασκε σε δύο πανεπιστήμια στην Κωνσταντινούπολη. Είναι επίσης καλλιτέχνης κολάζ.
Ο προσφεύγων καταδικάστηκε ποινικά για προσβολή του Πρωθυπουργού Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, μέσω ενός κολάζ που εξέθεσε ο ίδιος, ο οποίος επέκρινε την πολιτική υποστήριξη του πρωθυπουργού για την κατοχή του Ιράκ.
Το έργο του προσφεύγοντος απεικόνιζε το κεφάλι του πρωθυπουργού κολλημένο στο σώμα ενός σκύλου, το οποίο κρατούσε σε ένα λουρί διακοσμημένο με τα χρώματα της αμερικανικής σημαίας και είχε την ακόλουθη φράση: «Δεν θα είμαστε σκύλος του Μπους». Το εξέθεσε το Μάρτιο του 2006 σε μια έκθεση που ονομάστηκε «Έκθεση Ειρήνης», μια εκδήλωση διαμαρτυρίας που διοργανώθηκε κατά μήκος της προκυμαίας Beşiktaş στο Kadıköy της Κωνσταντινούπολης. Μετά την έκθεση αυτή, οι δικαστικές αρχές άσκησαν ποινική δίωξη εναντίον του υπευθύνου της διαδήλωσης, με την κατηγορία της προσβολής του πρωθυπουργού.
Πριν από την επ΄ακροατηρίω συζήτηση που διεξήχθη στις 12 Σεπτεμβρίου 2006, ο προσφεύγων τοποθέτησε το έργο του στους διαδρόμους του κτιρίου του δικαστηρίου και στη συνέχεια έξω από το κτίριο, μπροστά στην κάμερα δύο δημοσιογράφων και άλλων ανθρώπων που ήταν παρόντες στο δρόμο. Ο προσφεύγων συνελήφθη την ίδια ημέρα και μετά τέθηκε σε προσωρινή κράτηση. Αφέθηκε ελεύθερος στις 15 Σεπτεμβρίου 2006.
Την επομένη μέρα ασκήθηκε ποινική δίωξη εναντίον του για προσβολή του Πρωθυπουργού, κατ’ εφαρμογή του άρθρου 125 του Ποινικού Κώδικα. Τον Μάρτιο του 2010 ο προσφεύγων καταδικάστηκε αμετάκλητα να καταβάλει πρόστιμο περίπου 3.043 ευρώ για το ότι έδειξε το κολάζ του στους διαδρόμους του κτιρίου του δικαστηρίου και στο δρόμο. Το δικαστήριο θεώρησε ότι το έργο του είχε σκοπό να ταπεινώσει και να προσβάλει τον Πρωθυπουργό και αντιπροσώπευε επίθεση στη τιμή και στη φήμη του. Ωστόσο, το δικαστήριο αποφάσισε να αναστείλει την έκδοση της απόφασής του για πέντε χρόνια.
Βασιζόμενος στο άρθρο 10 (ελευθερία έκφρασης) της Σύμβασης, ο προσφεύγων διαμαρτυρήθηκε για την ποινική δίωξη που ασκήθηκε εναντίον του για το καλλιτεχνικό του έργο και για την καταδίκη του με την αιτιολογία ότι με το έργο του είχε προσβάλλει τον πρωθυπουργό.
ΤΟ ΣΤΡΑΣΒΡΟΥΓΟ ΑΠΟΦΑΣΙΖΕΙ…
Tο Δικαστήριο υπενθύμισε ότι το άρθρο 10 της ΕΣΔΑ περιλαμβάνει την ελευθερία της καλλιτεχνικής έκφρασης που καθιστά δυνατή τη συμμετοχή στη δημόσια ανταλλαγή πληροφοριών και ιδεών πολιτιστικών, πολιτικών και κοινωνικών όλων των ειδών.
Επιπλέον, το Δικαστήριο υπογράμμισε ότι, όταν καλείται να αποφανθεί για μια σύγκρουση μεταξύ δύο δικαιωμάτων που προστατεύονται επίσης από τη Σύμβαση, πρέπει να σταθμίσει τα διακυβευόμενα συμφέροντα. Το αποτέλεσμα της σύγκρουσης δεν μπορεί καταρχήν να συναφθεί. Διαφέρει ανάλογα με το εάν το Δικαστήριο έχει ενώπιον του, σύμφωνα με το άρθρο 8 της Σύμβασης, το πρόσωπο που αποτελεί υποκείμενο του επίμαχου άρθρου ή, σύμφωνα με το άρθρο 10, τον συντάκτη αυτού του άρθρου.
Στην παρούσα υπόθεση, το Δικαστήριο σημείωσε ότι ο προσφεύγων κατήγγειλε την ποινική του καταδίκη σε πρόστιμο για την προσβολή του Πρωθυπουργού λόγω της δημόσιας έκθεσης ενός έργου κολάζ. Το επιδικασθέν πρόστιμο ανεστάλη. Το Δικαστήριο παρατήρησε ότι ο προσφεύγων είναι ακαδημαϊκός καθηγητής βρετανικής καταγωγής που είχε ζήσει στην Τουρκία και είχε διδάξει σε τουρκικά πανεπιστήμια για 20 χρόνια κατά τον κρίσιμο χρόνο. Στη συνέχεια, επισήμανε ότι ο προσφεύγων υπέδειξε στις αρχές ότι ήταν καλλιτέχνης κολάζ που εργαζόταν στο τομέα αυτό για αρκετά χρόνια, κάτι που δεν αμφισβήτησε το Δικαστήριο. Σημείωσε επίσης ότι, εν προκειμένω, εναντίον του προσφεύγοντος είχε ασκηθεί ποινική δίωξη για προσβολή του πρωθυπουργού επειδή είχε εκθέσει ένα από τα κολάζ μέσα στο κτίριο αλλά και έξω από το κτίριο του εγχώριου δικαστηρίου κατά τη διάρκεια δίκης σχετικά με δίωξη που είχε προηγουμένως ασκηθεί εναντίον άλλου προσώπου λόγω της έκθεσης από αυτόν του ίδιου κολάζ κατά τη διάρκεια μιας εκδήλωσης.
Το Δικαστήριο θεώρησε ότι, στο πλαίσιο της έκθεσής του, το έργο κολάζ του προσφεύγοντος αποσκοπούσε ουσιαστικά στη διαμόρφωση μιας πολιτικής κριτικής με αντικείμενο μεταξύ άλλων, τον Τούρκο πρωθυπουργό για τις πολιτικές του επιλογές στη διεθνή σκηνή όσον αφορά ιδίως τον στρατό των ΗΠΑ και δραστηριότητες, συμπεριλαμβανομένων εκείνων που πραγματοποιούνται στο Ιράκ. Εκτίμησε ότι το έργο αυτό ήταν αναμφίβολα μέρος μιας συζήτησης δημοσίου ενδιαφέροντος σχετικά με την εξωτερική πολιτική της χώρας. Υπενθύμισε εν προκειμένω ότι το άρθρο 10 παρ. 2 της Σύμβασης δεν αφήνει περιθώρια περιορισμών στην ελευθερία έκφρασης στον τομέα του πολιτικού λόγου ή σε θέματα δημοσίου ενδιαφέροντος.
Το ΕΔΔΑ υπενθύμισε επίσης ότι, όσον αφορά την εκτίμηση των ορίων της παραδεκτής κριτικής, πρέπει να γίνει διάκριση μεταξύ ιδιωτών και δημοσίων προσώπων.
Το Δικαστήριο θεώρησε ότι αυτό το έργο κολάζ ανέλαβε τον χαρακτήρα μιας πολιτικής κριτικής. Επιπλέον, το Δικαστήριο συμμερίστηκε τον ισχυρισμό των εθνικών αρχών ότι η απεικόνιση του πρωθυπουργού ως σκύλου σε ένα κολάζ ήταν πιθανό να θεωρηθεί εξευτελιστικό και ταπεινωτικό από ένα μέρος ή την πλειοψηφία της τουρκικής κοινωνίας και να δημιουργήσει μια συγκεκριμένη ανησυχία μεταξύ των πολιτών. Υπενθύμισε επίσης ότι οι προσβλητικές παρατηρήσεις ενδέχεται να μην εμπίπτουν στο πεδίο της προστασίας της ελευθερίας της έκφρασης όταν ισοδυναμούν με δυσφήμιση, για παράδειγμα αν η προσβολή είναι ο μόνος στόχος τους και ότι, από την άλλη, η χρήση χυδαίων χαρακτηρισμών δεν είναι από μόνοι τους καθοριστικοί για την εκτίμηση μιας προσβλητικής δήλωσης, διότι μπορεί πολύ καλά να έχουν έναν αυστηρά ενημερωτικό σκοπό.
Το ΕΔΔΑ θεώρησε ότι, λαμβάνοντας υπόψη το αντικείμενο του καλλιτεχνικού έργου του προσφεύγοντος, το πλαίσιο της δημόσιας έκθεσής του και την πραγματική του βάση, το ύφος και το περιεχόμενο, δεν μπορούσε να θεωρηθεί ως προσβλητικό στο πλαίσιο της δημόσιας συζήτησης στην οποία πραγματοποιήθηκε. Όσον αφορά την ποινική κύρωση που επιβλήθηκε στο πλαίσιο της ποινικής διαδικασίας που κινήθηκε για προσβολή του πρωθυπουργού, το Δικαστήριο θεώρησε ότι, μολονότι είναι απολύτως νόμιμο για τα πρόσωπα που εκπροσωπούν τα κρατικά όργανα να προστατεύονται από τις αρμόδιες αρχές υπό την ιδιότητά τους ως εγγυητές της θεσμικής δημόσιας τάξης, η δεσπόζουσα θέση που κατέχουν αυτά τα όργανα απαιτεί από τις αρχές να ασκούν έλεγχο και να περιορίζουν τη χρήση ποινικών διαδικασιών.
Λαμβάνοντας υπόψη τα ανωτέρω, το Δικαστήριο θεώρησε ότι τίποτα στις περιστάσεις της παρούσας υπόθεσης δεν ήταν ικανό να δικαιολογήσει την σύλληψη και την προσωρινή κράτηση του προσφεύγοντα ή την επιβολή ποινικής κύρωσης, ακόμη και αν, όπως στην παρούσα υπόθεση, ήταν μόνο ένα πρόστιμο. Από τη φύση του, μια τέτοια κύρωση παράγει αναπόφευκτα ένα αποτρεπτικό αποτέλεσμα, ασχέτως του μεγέθους του προστίμου που επιβλήθηκε, λαμβάνοντας ιδίως υπόψη τα αποτελέσματα της καταδίκης.
Το Δικαστήριο επισήμανε σχετικά ότι αρχικά το ποινικό δικαστήριο αθώωσε τον προσφεύγοντα, κρίνοντας ότι υπερίσχυε η ελευθερία της έκφρασης, θεωρώντας ότι τα συγκλονιστικά, προσβλητικά και οδυνηρά στοιχεία που περιέχονταν στο καλλιτεχνικό έργο του, είχαν ως στόχο να μεταφέρουν κριτική για μια πολιτική προσωπικότητα. Από την άλλη πλευρά, το ίδιο εγχώριο ποινικό δικαστήριο, στην μεταγενέστερη καταδικαστική απόφαση που εκδόθηκε μετά την αναίρεση της απόφασης από το Ακυρωτικό Δικαστήριο, έκρινε ότι η παρουσίαση στο έργο του προσφεύγοντος δεν είχε πραγματική βάση, ότι το απεικονιζόμενο μέρος, ο Τούρκος πρωθυπουργός με τον σκύλο του Μπους, είχε γίνει προσπάθεια να ταπεινωθεί ως πολιτικός ηγέτης και υπερέβη το μέτρο και ότι η πράξη του ήταν επιθετική και πιθανόν να προκαλούσε διχόνοια, και είχε δημιουργήσει σαφή και επικείμενο κίνδυνο.
Το Δικαστήριο του Στρασβούργου, ενώ σημείωσε με ενδιαφέρον τις παραπομπές που έγιναν στην τελευταία καταδικαστική απόφαση στις αρχές που ορίζονται στη νομολογία του, καθώς και στην αρκετά εκτεταμένη επιχειρηματολογία και συλλογιστική που ανέπτυξε το ποινικό δικαστήριο, δεν μπορούσε ωστόσο να προσυπογράψει τις εκτιμήσεις και τα συμπεράσματα από αυτήν την απόφαση για τους παραπάνω λόγους. Επισήμανε ότι η απόφαση αυτή στερούνταν κυρίως της αναλογικότητας της ποινικής κύρωσης που επιβλήθηκε στον προσφεύγοντα, καθώς και της εξέτασης του αποτρεπτικού αποτελέσματος που θα μπορούσε να δημιουργήσει αυτή η κύρωση στην ελευθερία της έκφρασης του ενδιαφερομένου.
Βάσει όλων των ανωτέρω, το Δικαστήριο κατέληξε στο συμπέρασμα ότι, με τα συγκεκριμένα δεδομένα της υπόθεσης, οι εθνικές αρχές δεν είχαν πραγματοποιήσει επαρκή εξισορρόπηση που να πληροί τα κριτήρια που καθορίζει η νομολογία του μεταξύ της ελευθερίας της έκφρασης και του δικαιώματος του αντιπάλου μέρους για σεβασμό της ιδιωτικής του ζωής. Θεώρησε ότι σε κάθε περίπτωση δεν υπήρξε εύλογη σχέση αναλογικότητας μεταξύ της παρέμβασης στην άσκηση του δικαιώματος της ελευθερίας της έκφρασης του προσφεύγοντος και του νόμιμου στόχου της προστασίας της φήμης του θιγομένου πολιτικού.
Έκρινε κατά πλειοψηφία με 6 ψήφους υπέρ και 1 κατά (μειοψήφησε η δικαστής από την Τουρκία) ότι υπήρξε παραβίαση της ελευθερίας της έκφρασης (άρθρο 10 της Σύμβασης).
Δίκαιη ικανοποίηση: Το ΕΔΔΑ επιδίκασε ποσό 2000 ευρώ για ηθική βλάβη (επιμέλεια echrcaselaw.com).
