Η επιδίκαση των συνολικών δικαστικών εξόδων του Δημοσίου συνιστά δυσανάλογη επιβάρυνση για τις προσφεύγουσες. Παραβίαση του δικαιώματος σεβασμού της περιουσίας

ΑΠΟΦΑΣΗ 

Bursać κ.α. κατά Κροατίας της 28.04.2022 (αρ. προσφ. 78836/16) 

Βλ. εδώ  

ΠΕΡΙΛΗΨΗ  

Οι προσφεύγουσες, Bosiljka Bursać, Đuka Damjanović, Nena Damjanović, Danica Dubajić και Milica Vasiljević, είναι υπήκοοι Κροατίας που γεννήθηκαν μεταξύ 1940 και 1953 και ζουν στο Apatin, Gračac, Srb και Ζάγκρεμπ. 

Το 1995 ο πατέρας των προσφευγουσών σκοτώθηκε από Κροάτες στρατιώτες κατά τη διάρκεια της μάχης για την ανάκτηση του ελέγχου της Κράϊνα στον πόλεμο μετά τη διάλυση της Γιουγκοσλαβίας. Το 2005 στράφηκαν κατά του Δημοσίου ζητώντας αποζημίωση.  

Το Δημοτικό Αστικό Δικαστήριο του Ζάγκρεμπ επιδίκασε στις προσφεύγουσες να καταβάλουν στο Δημόσιο 60.000 HRK για δικαστικά έξοδα. 

Βασιζόμενες στο άρθρο 2 (δικαίωμα στη ζωή) και στο άρθρο 6 § 1 (δικαίωμα σε δίκαιη δίκη) της ΕΣΔΑ και στο άρθρο 1 του Πρώτου Πρόσθετου Πρωτοκόλλου (προστασία της περιουσίας), οι προσφεύγουσες κατήγγειλαν, ειδικότερα, ότι η έρευνα ήταν ανεπαρκής και ότι το υπερβολικά δικαστικά έξοδα που κατέβαλαν παραβίασαν την ειρηνική απόλαυση της περιουσίας τους.  

Το Δικαστήριο του Στρασβούργου έκρινε ότι δεν χρειάζεται να εξετάσει όλες τις αντιρρήσεις που προβλήθηκαν, αλλά να επικεντρωθεί στην ένσταση της κυβέρνησης περί μη εξάντλησης των εσωτερικών ένδικων μέσων. Στη βάση αυτή και δεδομένου ότι οι καταγγελίες των προσφευγουσών δεν εξετάστηκαν από το Συνταγματικό Δικαστήριο, δέχτηκε την ένσταση της Κυβέρνησης. Επομένως, η καταγγελία των προσφευγουσών βάσει του άρθρου 2 της Σύμβασης πρέπει να απορριφθεί βάσει του άρθρου 35 §§ 1 και 4 λόγω της μη εξάντλησης των εσωτερικών ένδικων μέσων. 

Όσον αφορά τη φερόμενη παραβίαση του άρθρου 1 ΠΠΠ, το Δικαστήριο έκρινε ότι το να υποχρεωθούν οι προσφεύγουσες να επωμιστούν το συνολικό κόστος των δικαστικών εξόδων του Δημοσίου στην πολιτική δίκη συνιστούσε δυσανάλογη επιβάρυνση για αυτές.  

Το ΕΔΔΑ διαπίστωσε παραβίαση του δικαιώματος σεβασμού της περιουσίας  και επιδίκασε από κοινού στις προσφεύγουσες 5.000 ευρώ για ηθική βλάβη και 2.000 ευρώ για έξοδα.  

ΔΙΑΤΑΞΕΙΣ 

Άρθρο 2 

Άρθρο 6 παρ. 1 

Άρθρο 1 ΠΠΠ 

ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΑ ΠΕΡΙΣΤΑΤΙΚΑ 

Οι προσφεύγουσες, Bosiljka Bursać, Đuka Damjanović, Nena Damjanović, Danica Dubajić και Milica Vasiljević, είναι υπήκοοι Κροατίας που γεννήθηκαν μεταξύ 1940 και 1953 και ζουν στο Apatin, Gračac, Srb και Ζάγκρεμπ. 

Ο πατέρας των προσφευγουσών ήταν Σέρβος που φέρεται να σκοτώθηκε το 1995 από Κροάτες στρατιώτες κατά τη διάρκεια της μάχης για την ανάκτηση του ελέγχου της Κράινα στον πόλεμο μετά τη διάλυση της Γιουγκοσλαβίας. Συγκεκριμένα, σύμφωνα με τις καταθέσεις που δόθηκαν από τη μητέρα και τη θεία των προσφευγουσών -που ζούσα στο ίδιο σπίτι- όταν οι Κροάτες στρατιώτες είχαν μπει στο χωριό, οι τρεις τους κρύφτηκαν σε ένα περιβόλι κοντά στο σπίτι. Κάποια στιγμή ο πατέρας πήγε να ταΐσει τις αγελάδες. Η μητέρα και η θεία τον είδαν να μιλά με Κροάτες στρατιώτες και στη συνέχεια άκουσαν πυροβολισμούς. Όταν οι στρατιώτες έφυγαν, οι γυναίκες πήγαν στο σπίτι και βρήκαν το σώμα του.  

Κατόπιν αυτού, οι προσφεύγουσες στράφηκαν το 2005 κατά του Δημοσίου ζητώντας αποζημίωση. Η υπόθεση αφορούσε την έρευνα σχετικά με τον θάνατο του πατέρα καθώς επίσης και την καταβολή εξόδων υπέρ του Δημοσίου εκ μέρους των προσφευγουσών στο πλαίσιο της διαδικασίας στα αστικά δικαστήρια. Το Δημοτικό Αστικό Δικαστήριο του Ζάγκρεμπ διέταξε επίσης τις προσφεύγουσες να καταβάλουν στο Δημόσιο 60.000 HRK ως έξοδα, τα οποία περιλαμβάνουν τα έξοδα που καταβάλλονται για την εκπροσώπηση του κράτους. Τα έξοδα αυτά αφορούσαν, ιδίως, την προετοιμασία απάντησης στην αγωγή των προσφευγουσών και τη συμμετοχή στις ακροάσεις της 19ης Σεπτεμβρίου 2007 και της 10ης Μαρτίου 2010.  

Στην έφεσή τους, οι προσφεύγουσες υποστήριξαν ότι από τη δικογραφία προέκυπτε ξεκάθαρα ότι ο πατέρας τους ήταν θύμα εγκλήματος πολέμου. Υποστήριξαν ότι η αξίωση αποζημίωσης για ζημία που προκλήθηκε από έγκλημα πολέμου δεν μπορούσε να παραγραφεί και ότι, εφόσον δεν είχε εκδοθεί απόφαση ποινικού δικαστηρίου κατά των δραστών, το πολιτικό δικαστήριο έπρεπε να εξετάσει το θέμα προκαταρκτικά. Αμφισβήτησαν επίσης την απόφαση που τις καλούσε να καταβάλουν τα δικαστικά έξοδα του Δημοσίου στην πολιτική δίκη, υποστηρίζοντας ότι ήταν αντίθετη με απόφαση της κυβέρνησης της 28 Μαΐου 2009 σχετικά με τη διαγραφή αξιώσεων για τα έξοδα της πολιτικής δίκης που επιδικάστηκαν στη Δημοκρατία της Κροατίας σε ορισμένες διαδικασίες. 

Βασιζόμενες στο άρθρο 2 (δικαίωμα στη ζωή) και στο άρθρο 6 § 1 (δικαίωμα σε δίκαιη δίκη) της ΕΣΔΑ και στο άρθρο 1 του Πρώτου Πρόσθετου Πρωτοκόλλου (προστασία της περιουσίας), οι προσφεύγουσες κατήγγειλαν, ειδικότερα, ότι η έρευνα ήταν ανεπαρκής και ότι το υπερβολικά δικαστικά έξοδα που κατέβαλαν παραβίασαν την ειρηνική απόλαυση της ιδιοκτησίας τους. 

ΤΟ ΣΤΡΑΣΒΟΥΡΓΟ ΑΠΟΦΑΣΙΖΕΙ… 

ΑΡΘΡΟ 2 

Το Δικαστήριο του Στρασβούργου έκρινε ότι δεν χρειάζεται να εξετάσει όλες τις αντιρρήσεις που προβλήθηκαν, αλλά να επικεντρωθεί στην ένσταση της κυβέρνησης περί μη εξάντλησης των εσωτερικών ένδικων μέσων. 

Το Δικαστήριο σημείωσε ότι το 2017 οι προσφεύγουσες υπέβαλαν καταγγελία σύμφωνα με την οποία η έρευνα για τη δολοφονία του πατέρα τους ήταν αναποτελεσματική, αλλά το Συνταγματικό Δικαστήριο δεν εξέτασε αυτήν την καταγγελία. Ωστόσο, η εν λόγω απόφαση του Συνταγματικού Δικαστηρίου εκδόθηκε το 2017, δηλαδή δύο χρόνια πριν μια συνταγματική καταγγελία καταστεί αποτελεσματικό ένδικο μέσο για τέτοιες καταγγελίες.  

Σύμφωνα με την αρχή της επικουρικότητας, μια από τις θεμελιώδεις αρχές στις οποίες βασίζεται το σύστημα της Σύμβασης, θα πρέπει να δοθεί στο εναγόμενο κράτος η ευκαιρία να διορθώσει την κατάσταση μέσω του δικού του εθνικού νομικού συστήματος πριν απαντήσει ενώπιον ενός διεθνούς οργανισμού για πράξεις ή παραλείψεις. 

Το Δικαστήριο τόνισε ότι εξακολουθεί να υφίσταται για τις προσφεύγουσες, μετά την περάτωση της διαδικασίας ενώπιον του Συνταγματικού Δικαστηρίου ή εάν οι διαδικασίες αυτές παρατείνονται αδικαιολόγητα, να υποβάλουν τις καταγγελίες τους ενώπιον του ΕΔΔΑ εάν εξακολουθούν να θεωρούν ότι είναι θύματα παραβίασης δικαιωμάτων που απορρέουν από τη Σύμβαση. 

Στο πλαίσιο αυτό, το Δικαστήριο δέχτηκε την ένσταση της Κυβέρνησης. Επομένως, η καταγγελία των προσφευγουσών βάσει του άρθρου 2 της Σύμβασης πρέπει να απορριφθεί βάσει του άρθρου 35 §§ 1 και 4 λόγω της μη εξάντλησης των εσωτερικών ένδικων μέσων. 

ΑΡΘΡΟ 1 ΠΡΩΤΟΥ ΠΡΟΣΘΕΤΟΥ ΠΡΩΤΟΚΟΛΛΟΥ 

Υπό τις ιδιαίτερες περιστάσεις της παρούσας υπόθεσης, το Δικαστήριο έκρινε ότι το να υποχρεωθούν οι προσφεύγουσες να επωμιστούν το πλήρες κόστος των δικαστικών εξόδων του Δημοσίου στην πολιτική δίκη συνιστούσε δυσανάλογη επιβάρυνση για αυτές. 

Το ΕΔΔΑ διαπίστωσε παραβίαση του άρθρου 1 ΠΠΠ της Σύμβασης. 

Το Δικαστήριο σημείωσε ότι, αν και στην παρούσα υπόθεση τα εθνικά δικαστήρια παρέλειψαν να εξετάσουν κατά πόσον, υπό τις ιδιαίτερες περιστάσεις, η εφαρμογή του κανόνα «ο χαμένος πληρώνει» χωρίς καμία ευελιξία, επέφερε υπερβολική ατομική επιβάρυνση στις προσφεύγουσες. Το 2021 το Ανώτατο Δικαστήριο, σε υπόθεση που αφορούσε παρόμοιο θέμα, διεξήγαγε μια τέτοια εκτίμηση και τελικά διέταξε κάθε διάδικο να φέρει τα δικά του δικαστικά έξοδα. Ως παρατήρηση, το Δικαστήριο επισήμανε ότι σε περιπτώσεις όπως η παρούσα, το κράτος έχει ορισμένες πρόσθετες δυνατότητες για να επιτύχει την απαραίτητη ευελιξία. Το Δικαστήριο παραπέμπει καταρχάς στην απόφαση και το διάταγμα της κυβέρνησης της Κροατίας του 2009 και του 2013 αντίστοιχα. Επιπλέον, ακριβώς επειδή το Δημόσιο είναι διάδικος στην πολιτική δίκη σε τέτοιες υποθέσεις, ο Εισαγγελέας μπορεί να επιλέξει να μην απαιτήσει δικαστικά έξοδα ή, εάν εκδοθεί η απόφαση, να μην ζητήσει την πληρωμή αυτών των εξόδων. 

ΑΡΘΡΟ 6 ΠΑΡ. 1 

Οι προσφεύγουσες υπέβαλαν την ίδια καταγγελία βασιζόμενες στο άρθρο 6 § 1 της Σύμβασης. 

Έχοντας υπόψη τα πορίσματά του βάσει του άρθρου 1 του Πρώτου Πρωτοκόλλου, το Δικαστήριο θεώρησε ότι δεν ήταν απαραίτητο να αποφανθεί χωριστά για την καταγγελία βάσει του άρθρου 6 § 1 της Σύμβασης. 

Δίκαιη ικανοποίηση (άρθρο 41) 

Το ΕΔΔΑ επιδίκασε από κοινού στις προσφεύγουσες 5.000 ευρώ για ηθική βλάβη και 2.000 ευρώ για έξοδα και δαπάνες (επιμέλεια: echrcaselaw.com).