Η άρνηση αναγνώρισης φύλου τρανσέξουαλ ατόμων λόγω έλλειψης σαφούς εθνικού νομικού πλαισίου παραβίασε την προστασία της ιδιωτικής ζωής
ΑΠΟΦΑΣΗ
A.D. κ.α. κατά Γεωργίας της 1.12.2022 (αρ. προσφ. 57864/17)
ΠΕΡΙΛΗΨΗ
Οι προσφεύγοντες είναι τρανσέξουαλ άντρες (γεννήθηκαν γυναίκες). Η υπόθεση αφορούσε τις καταγγελίες τους ότι δεν μπόρεσαν να επιτύχουν νομική αναγνώριση του φύλου τους επειδή δεν είχαν υποβληθεί σε χειρουργική επέμβαση αλλαγής φύλου.
Αρχικά άλλαξαν τα ονόματά τους στα μητρώα από γυναικεία σε αντρικά. Στη συνέχεια, κατόπιν ψυχολογικής διάγνωσης ότι πάσχουν από «διαταραχή της ταυτότητας του φύλου (τρανσεξουαλισμός)», ζήτησαν τη νόμιμη αναγνώριση φύλου – δηλαδή να αλλάξουν το φύλο τους στα μητρώα από θηλυκό σε αρσενικό. Πριν από αυτό, είχαν υποβληθεί σε ορμονική θεραπεία με σκοπό να αυξηθούν τα επίπεδα τεστοστερόνης. Τα αιτήματά τους απορρίφθηκαν με το σκεπτικό ότι δεν είχαν αποδείξει ότι είχαν υποβληθεί σε χειρουργική αλλαγή φύλου.
Επικαλούμενοι το άρθρο 8 (προστασία της ιδιωτικής ζωής) της ΕΣΔΑ, οι προσφεύγοντες παραπονέθηκαν για τη μη δυνατότητα αλλαγής φύλου στα μητρώα, εξαιτίας του ότι το νομικό πλαίσιο ήταν ασαφές.
Το Δικαστήριο διαπίστωσε ειδικότερα ότι, παρά το γεγονός ότι το δικαίωμα αλλαγής φύλου υπήρχε στη Γεωργία από το 1998, δεν υπήρξε προφανώς ούτε μία περίπτωση επιτυχούς νομικής αναγνώρισης φύλου. Η ανακρίβεια της ισχύουσας εσωτερικής νομοθεσίας υπονόμευσε την διαθεσιμότητα της νομικής αναγνώρισης του φύλου στην πράξη και η έλλειψη σαφούς νομικού πλαισίου άφηνε στις εγχώριες αρχές υπερβολικές διακριτικές εξουσίες, οι οποίες θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε αυθαίρετες αποφάσεις κατά την εξέταση των αιτήσεων. Μια τέτοια κατάσταση ερχόταν ουσιαστικά σε αντίθεση με την υποχρέωση του κράτους να παρέχει γρήγορες, διαφανείς και προσιτές διαδικασίες για τη νόμιμη αναγνώριση φύλου.
Συνεπώς, το ΕΔΔΑ διαπίστωσε ότι υπήρξε παραβίαση του άρθρου 8 της Σύμβασης και επιδίκασε σε καθέναν από τους προσφεύγοντες 2.000 ευρώ για ηθική βλάβη και 9.812,86 ευρώ στον τρίτο προσφεύγοντα για έξοδα.
ΔΙΑΤΑΞΗ
Άρθρο 8
ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΑ ΠΕΡΙΣΤΑΤΙΚΑ
Οι προσφεύγοντες, Α.D., Α.Κ. και ο Nikolo Ghviniashvili («ο τρίτος προσφεύγων»), είναι Γεωργιανοί υπήκοοι οι οποίοι γεννήθηκαν το 1979, το 1988 και το 1973 αντίστοιχα. Είναι τρανσέξουαλ άντρες (που έχουν οριστεί ως γυναίκες κατά τη γέννησή τους ).
Μετά από επιτυχείς αιτήσεις στον Οργανισμό Πολιτικής Κατάστασης μεταξύ 2011 και 2015, τα ονόματα τους άλλαξαν από παραδοσιακά γυναικεία ονόματα σε παραδοσιακά αντρικά στα μητρώα. Έλαβαν επίσης ιατρικά πιστοποιητικά από ψυχολόγους που τους διέγνωσαν με «διαταραχή της ταυτότητας του φύλου (τρανσεξουαλισμός)».
Βασιζόμενοι σε αυτά τα πιστοποιητικά, μεταξύ Δεκεμβρίου 2014 και Απριλίου 2015 καθένας από τους τρεις προσφεύγοντες ζήτησαν τη νόμιμη αναγνώριση φύλου – δηλαδή να αλλάξουν το φύλο τους στα μητρώα από θηλυκό σε αρσενικό. Πριν από αυτό, ο δεύτερος και ο τρίτος προσφεύγων είχαν υποβληθεί σε ορμονική θεραπεία με σκοπό να αυξηθούν τα επίπεδα τεστοστερόνης και ο Α.Κ. υπεβλήθη σε μαστεκτομή. Τα αιτήματά τους απορρίφθηκαν με το σκεπτικό ότι δεν είχαν αποδείξει ότι είχαν υποβληθεί σε χειρουργική αλλαγή φύλου.
Οι προσφεύγοντες υπέβαλαν καταγγελίες στα δικαστήρια. Κατά τη διάρκεια της δικαστικής διαδικασίας, τα εθνικά δικαστήρια αναγνώρισαν ότι το εθνικό δίκαιο δεν όριζε ποιες ακριβείς ιατρικές διαδικασίες ήταν απαραίτητες ή τι είδους ιατρική απόδειξη απαιτούνταν για να πραγματοποιηθεί «αλλαγή φύλου» εντός της έννοια του νόμου περί Πολιτικής Κατάστασης της 20ής Δεκεμβρίου 2011. Ωστόσο, υποστήριξαν ότι ιατρικό πιστοποιητικό που αποδεικνύει ότι τα βιολογικά ή/και φυσιολογικά χαρακτηριστικά του φύλου τους έχουν αλλάξει ήταν απαραίτητο.
Το δημοτικό δικαστήριο της Τιφλίδας απέρριψε τις καταγγελίες τους, με το σκεπτικό ότι ο αυτοπροσδιορισμός φύλου δεν ήταν επαρκής, αφού προϋπόθεση για την αλλαγή του φύλου στα μητρώα ήταν, σύμφωνα με τον νόμο περί Πολιτικής Κατάστασης της 20ής Δεκεμβρίου 2011, η αλλαγή φύλου. Καθώς κανένας από τους προσφεύγοντες δεν είχε υποβληθεί σε οποιαδήποτε από τις υπάρχουσες διαδικασίες αλλαγής φύλου, τα αιτήματά τους για αναγνώριση του νέου φύλου δεν μπορούσαν να γίνουν δεκτά. Ενώ το δικαστήριο όρισε ότι το φύλο του προσφεύγοντος θα μπορούσε να αλλάξει μέσω ιατρικών διαδικασιών, δεν διευκρίνισε ακριβώς ποιες ήταν αυτές οι διαδικασίες. Ωστόσο, κατέληξε στο συμπέρασμα ότι μόνο μετεγχειρητικά διεμφυλικά άτομα δικαιούνταν, μετά την αλλαγή φύλου, να αποκτήσουν νόμιμη αναγνώριση του νέου φύλου.
Αναιρέσεις που κατέθεσαν οι δύο πρώτοι προσφεύγοντες απορρίφθηκαν από το Ανώτατο Δικαστήριο στα τέλη του 2016 και αρχές του 2017. Κατά την κύρια ακρόαση, τον Ιούλιο του 2017, προς εξέταση της έφεσης που κατέθεσε ο τρίτος προσφεύγων στο Εφετείο της Τιφλίδας, ένας από τους δικαστές ρώτησε την αρμόδια ημεδαπή αρχή σε ποιες ακριβείς ιατρικές διαδικασίες θα έπρεπε να υποβληθούν για να μπορέσουν να αποδείξουν μια αλλαγή φύλου, είτε αυτό θα μπορούσε να πραγματοποιείται με χειρουργική επέμβαση ή με άλλες, λιγότερο παρεμβατικές μεθόδους και εάν, σε σχέση με αυτό, χρειαζόταν περαιτέρω ακρίβεια στο εσωτερικό δίκαιο. Η απάντηση που δόθηκε ήταν ότι το εσωτερικό δίκαιο ήταν ήδη σαφές σχετικά με το τι αποτελούσε αλλαγή φύλου και ότι μπορούσε να επιτευχθεί με «χειρουργικές επεμβάσεις».
Τον Οκτώβριο του 2017, η έφεση απορρίφθηκε. Το δικαστήριο έγραψε ότι, αν και αρκετές ευρωπαϊκές χώρες είχαν επιλέξει να επιτρέπουν την αλλαγή φύλου στα μητρώα με βάση τον αυτοπροσδιορισμό ενός ατόμου, η γεωργιανή νομοθεσία ήταν σαφής όταν το θέμα εξαρτάται αποκλειστικά από την αλλαγή φύλου «μέσω χειρουργικής επέμβασης». Συνέχισε διευκρινίζοντας ότι ήταν σημαντικό «για όλες τις ιατρικές διαδικασίες που αναλαμβάνονται με στόχο την αλλαγή φύλου να έχουν μη αναστρέψιμο αντίκτυπο και αυτή η μη αναστρεψιμότητα δεν μπορεί να επιτευχθεί μόνο με ορμονική θεραπεία. … Η αλλαγή του δευτερεύοντος χαρακτηριστικού του φύλου δεν μπορεί από μόνη της να αποτελεί αλλαγή φύλου».
Η αναίρεση του τρίτου προσφεύγοντος απορρίφθηκε από το Ανώτατο Δικαστήριο ουσιαστικά γιατί δεν είχε προσκομίσει καμία ιατρική βεβαίωση που να πιστοποιεί ότι η ορμονική θεραπεία στην οποία είχε υποβληθεί ήταν μη αναστρέψιμη. Ένας άλλος λόγος που δόθηκε ήταν ότι το Σύνταγμα δεν αναγνώριζε τους γάμους μεταξύ ατόμων του ίδιου φύλου και εάν επιτρεπόταν στα διεμφυλικά άτομα να αλλάξουν το φύλο τους ανάλογα με την ταυτότητά τους αποκλειστικά με βάση τον αυτοπροσδιορισμό του φύλου τους, κάτι που θα μπορούσε ενδεχομένως να άφηνε περιθώρια να παντρευτούν τα ομόφυλα ζευγάρια, γεγονός που θα συνιστούσε παραβίαση του Συντάγματος.
ΤΟ ΣΤΡΑΣΒΟΥΡΓΟ ΑΠΟΦΑΣΙΖΕΙ…
Σύμφωνα με το άρθρο 8 της Σύμβασης, η νομολογία του Δικαστηρίου σχετικά με τη νομική αναγνώριση του φύλου είχε ήδη διαπιστώσει ότι τα κράτη μέλη αναμενόταν να παρέχουν γρήγορες, διαφανείς και προσβάσιμες διαδικασίες για την αλλαγή του εγγεγραμμένου φύλου των τρανσέξουαλ ατόμων.
Το Δικαστήριο παρατήρησε ότι όχι μόνο το δικαίωμα αλλαγής του φύλου κάποιου στα μητρώα κατοχυρώθηκε με νόμο στη Γεωργία, αλλά ερμηνεύτηκε επίσης ότι αποτελεί μέρος του συνταγματικού δικαιώματος στην ελεύθερη ανάπτυξη της προσωπικότητας σύμφωνα με το άρθρο 12 του Συντάγματος. Ωστόσο, παρά το γεγονός ότι τέτοιο δικαίωμα υπήρχε στη χώρα από το 1998, δεν είχε προφανώς υπάρξει ούτε μία περίπτωση επιτυχούς νομικής αναγνώρισης αλλαγής φύλου.
Το Δικαστήριο δέχθηκε ότι η νόμιμη αναγνώριση φύλου έπρεπε να ρυθμιστεί προκειμένου να διαφυλαχθεί η αρχή της προσωπικής κατάστασης, η συνέπεια και η αξιοπιστία των μητρώων και, ευρύτερα, η ανάγκη για ασφάλεια δικαίου. Ωστόσο, ενώ το δικαίωμα αλλαγής του φύλου στα μητρώα υπήρχε στη Γεωργία, ο νόμος δεν υποδείκνυε με σαφήνεια τους όρους και τις προϋποθέσεις που πρέπει να πληρούνται για τη νομιμότητα αναγνώρισης αλλαγής φύλου. Η κυβέρνηση είχε επίσης παραλείψει να αντιμετωπίσει την συγκεκριμένη ερώτηση του Δικαστηρίου σχετικά με τις ακριβείς ιατρικές διαδικασίες που απαιτούνται για τους σκοπούς της νομικής αλλαγής και αναγνώρισης του φύλου. Ως εκ τούτου, το Δικαστήριο έκρινε ότι η εσωτερική νομοθεσία και πρακτική δεν παρείχαν καμία ένδειξη για την ακριβή φύση των ιατρικών διαδικασιών που πρέπει να ακολουθηθούν.
Παρατήρησε επίσης ότι η Κυβέρνηση πρόβαλε ότι η έκφραση «αλλαγή φύλου» στο Μητρώο αστικής κατάστασης έπρεπε να αξιολογηθεί με βάση «βιολογικά, φυσιολογικά και/ή ανατομικά κριτήρια». Ωστόσο, απαιτούνταν μέγιστη προσοχή και ακρίβεια όταν χρησιμοποιούνται τόσο διαφορετικοί όροι διαζευκτικά, επειδή καθένας από αυτούς τους όρους είχε τη δική του ιδιαίτερη σημασία και συνεπαγόταν διακριτές νομικές συνέπειες. Για παράδειγμα, εάν η «αλλαγή φύλου» επρόκειτο να οριστεί με βάση βιολογικά κριτήρια, τότε δεν θα είναι δυνατή η νομική αναγνώριση φύλου, καθώς τα χρωμοσώματα δεν μπορούσαν να αλλάξουν μέσω ιατρικής παρέμβασης.
Το Δικαστήριο σημείωσε επίσης ότι υπήρχε σαφής αντίφαση στον τρόπο με τον οποίο χειρίστηκαν τα εθνικά δικαστήρια την υπόθεση του τρίτου προσφεύγοντος. Ενώ το Εφετείο είχε δηλώσει ότι η ολοκλήρωση της ορμονικής θεραπείας ορμονών με την επακόλουθη αλλαγή στα δευτερεύοντα χαρακτηριστικά του φύλου, δεν ήταν επαρκής για νομική αναγνώριση φύλου, το Ανώτατο Δικαστήριο είχε προτείνει το αντίθετο, ιδίως ότι ένα ιατρικό έγγραφο που πιστοποιούσε το «μη αναστρέψιμο» της ορμονικής θεραπείας ήταν επαρκές.
Το Δικαστήριο του Στρασβούργου διαπίστωσε ότι οι ασυνέπειες στην ανάγνωση του εσωτερικού δικαίου από τα εθνικά δικαστήρια εξαρτήθηκαν, τουλάχιστον εν μέρει, από το γεγονός ότι ο ίδιος ο νόμος δεν ήταν επαρκώς λεπτομερής και ακριβής. Η ανακρίβεια της ισχύουσας νομοθεσίας υπονόμευσε τη δυνατότητα της νομικής αναγνώρισης της αλλαγής του φύλου στην πράξη και η έλλειψη σαφούς νομικού πλαισίου άφησε στις εγχώριες αρχές υπερβολικές διακριτικές εξουσίες, που θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε αυθαίρετες αποφάσεις. Μια τέτοια κατάσταση ήταν ουσιαστικά σε αντίθεση με το καθήκον του κράτους να παρέχει γρήγορες, διαφανείς και προσβάσιμες διαδικασίες για νομική αναγνώριση φύλου.
Συνεπώς, το ΕΔΔΑ διαπίστωσε ότι υπήρξε παραβίαση του άρθρου 8 της ΕΣΔΑ.
Δίκαιη ικανοποίηση (άρθρο 41)
Το Δικαστήριο επιδίκασε σε καθέναν από τους προσφεύγοντες 2.000 ευρώ για ηθική βλάβη και 9.812,86 ευρώ στον τρίτο προσφεύγοντα για έξοδα. (επιμέλεια: echrcaselaw.com)
