Αποτυχία εξισορρόπησης μεταξύ των συμφερόντων των παιδιών και της κοινωνίας για τον περιορισμό του εμπορικού χαρακτήρα της υιοθεσίας. Παραβίαση της ιδιωτικής ζωής των παιδιών
ΑΠΟΦΑΣΗ
Κ.Κ. κ.α. κατά Δανίας της 06.12.2022 (αρ. προσφ. 25212/21)
ΠΕΡΙΛΗΨΗ
Άρνηση των εθνικών αρχών να υιοθετήσει η πρώτη προσφεύγουσα τα δίδυμα τέκνα (δεύτερο και τρίτο προσφεύγοντα) που απέκτησε μέσω παρένθετης μητρότητας. Τα παιδιά γεννήθηκαν από παρένθετη μητέρα στην Ουκρανία, η οποία πληρώθηκε για την υπηρεσία της αυτή βάσει συμφωνίας η οποία συνήφθη με την πρώτη προσφεύγουσα και τον σύντροφό της, βιολογικό πατέρα των παιδιών. Σύμφωνα με την εθνική νομοθεσία, η υιοθεσία δεν επιτρεπόταν σε περιπτώσεις που είχε καταβληθεί χρηματικό ποσό ως πληρωμή στο άτομο που έπρεπε να συναινέσει στην υιοθεσία, δηλαδή στη βιολογική μητέρα.
Επικαλούμενοι το άρθρο 8 (προστασία της οικογενειακής και ιδιωτικής ζωής), οι προσφεύγοντες παραπονέθηκαν ότι η απόφαση του Ανωτάτου Δικαστηρίου είχε παραβιάσει τα δικαιώματά τους που απορρέουν από αυτή τη διάταξη.
Το Δικαστήριο διαπίστωσε ότι οι τρεις προσφεύγοντες και ο πατέρας των παιδιών είχαν ζήσει μαζί από τότε που ήρθαν στην Δανία και είναι Δανοί πολίτες. Ως εκ τούτου, δεν αντιμετώπισαν πρακτικές δυσκολίες στην απόλαυση της κοινής οικογενειακής τους ζωής.
Ακόμη, σε μία προσπάθεια στάθμισης των αντικρουόμενων συμφερόντων, το ΕΔΔΑ έκρινε ότι το δικαίωμα της πρώτης προσφεύγουσας στην ιδιωτική της ζωή – το δικαίωμά της για προσωπική ανάπτυξη μέσω της σχέσης της με τα παιδιά και για συνέχιση της σχέσης αυτής μαζί τους – αντισταθμίστηκε από τα διακυβευόμενα δημόσια συμφέροντα. Επομένως, δεν παραβιάστηκε το δικαίωμά της στην προστασία της ιδιωτικής ζωής.
Κατά το Δικαστήριο του Στρασβούργου η πρόθεση της εθνικής νομοθεσίας, που απαγόρευε την υιοθεσία σε περιπτώσεις που είχε καταβληθεί χρηματικό ποσό ως πληρωμή στο άτομο που έπρεπε να συναινέσει στην υιοθεσία, ήταν να τερματιστεί η εμπορευματοποίηση των παιδιών. Επαναλαμβάνοντας ότι τα συμφέροντα των παιδιών ήταν πρωταρχικής σημασίας σε τέτοιες περιπτώσεις, το Δικαστήριο έκρινε ότι οι εγχώριες αρχές δεν κατάφεραν να επιτύχουν ισορροπία μεταξύ των συμφερόντων των παιδιών και των κοινωνικών συμφερόντων για τον περιορισμό των αρνητικών επιπτώσεων του εμπορικού χαρακτήρα της διαδικασίας υιοθεσίας μέσω παρένθετης μητρότητας.
Το ΕΔΔΑ διαπίστωσε παραβίαση του σεβασμού της ιδιωτικής ζωής των παιδιών (άρθρο 8) και
επιδίκασε στους δεύτερο και τρίτο προσφεύγοντα 5.000 ευρώ για ηθική βλάβη.
ΔΙΑΤΑΞΗ
Άρθρο 8
ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΑ ΠΕΡΙΣΤΑΤΙΚΑ
Οι προσφεύγοντες, K.K., C1 και C2, είναι Δανοί υπήκοοι οι οποίοι γεννήθηκαν το 1967, το 2013 και το 2013 αντίστοιχα και ζουν στην Κοπεγχάγη. Η πρώτη είναι η μητέρα των άλλων δύο προσφευγόντων, οι οποίοι είναι δίδυμοι. Τον Δεκέμβριο του 2013 μια παρένθετη μητέρα στην Ουκρανία γέννησε τους C1 και C2 μετά από συμφωνία με τους προβλεπόμενους γονείς των παιδιών, την Κ.Κ. και τον σύζυγό της, που ήταν ο βιολογικός πατέρας. Τα πιστοποιητικά γέννησης εγγράφουν τους Κ.Κ. και τον σύζυγο ως γονείς των παιδιών. Τον Φεβρουάριο του 2014 τα παιδιά μεταφέρθηκαν στη Δανία. Αν και η Κ.Κ. δεν αναγνωρίστηκε ως η μητέρα σύμφωνα με τη νομοθεσία της Δανίας, της ανατέθηκε από κοινού η επιμέλεια των παιδιών. Στα παιδιά δόθηκε η υπηκοότητα της Δανίας λόγω της ίδιας υπηκοότητας του βιολογικού πατέρα τους. Η Κ.Κ. υπέβαλε αίτηση και για την υιοθεσία των παιδιών. Η αίτηση απορρίφθηκε τον Φεβρουάριο του 2014 για τον λόγο ότι είχε ζήσει στη Δανία με τα παιδιά μόνο τέσσερις μέρες. Η απόφαση αυτή επικυρώθηκε το 2016 από το Εθνικό Συμβούλιο Κοινωνικών Προσφυγών. Η Κ.Κ. προσέφυγε στα δικαστήρια κατά της απόφασης αυτής.
Τον Νοέμβριο του 2020 το Ανώτατο Δικαστήριο απεφάνθη κατά της προσφεύγουσας. Σημείωσε ότι είχε γίνει καταβολή 32.265 ευρώ στην κλινική στην Ουκρανία και υπήρχε συγκατάθεση της παρένθετης μητέρας για την υιοθεσία, και ως εκ τούτου, έκρινε ότι η υιοθεσία αντίκειται στο άρθρο 15 του νόμου περί υιοθεσίας (αυτή η διάταξη απαγόρευε την υιοθεσία σε περιπτώσεις όπου έπρεπε να δοθεί συγκατάθεση από κάποιον που είχε πληρωθεί). Το δικαστήριο έκρινε επιπλέον – με αναφορά στη νομολογία του Δικαστηρίου – ότι η άρνηση δεν αντίκεινται στο άρθρο 8 της ΕΣΔΑ. Αναφέρθηκε στη διαπίστωση του Δικαστηρίου σε σχετικά παρόμοια απαγόρευση η οποία είχε σκοπό να αποτρέψει τους υπηκόους της από το να μεταβούν στο εξωτερικό για να κάνουν χρήση υποβοηθούμενης αναπαραγωγικής μεθόδου που ήταν απαγορευμένη στο κράτος. Μεταξύ πολλών άλλων, παρατήρησε ότι το Δικαστήριο είχε υποστηρίξει ότι «το βέλτιστο συμφέρον του παιδιού δεν περιλαμβάνει απλώς το σεβασμό του δικαιώματός του στην ιδιωτική ζωή, αλλά και άλλες συνιστώσες που δεν βαραίνουν απαραίτητα υπέρ της αναγνώρισης νόμιμης σχέσης γονέα-παιδιού μεταξύ του παιδιού και της προοριζόμενης μητέρας … συμπεριλαμβανομένης της προστασίας ενάντια στους κινδύνους κατάχρησης που συνεπάγονται οι ρυθμίσεις παρένθετης μητρότητας».
Η μειοψηφούσα άποψη στην υπόθεση ανέφερε ότι «ο αποκλεισμός των παιδιών από το να αναγνωριστεί το άτομο που θεωρούσαν μητέρα για όλη τους τη ζωή ήταν και η μητέρα τους από νομική άποψη» θα παραβίαζε τα δικαιώματα των παιδιών σύμφωνα με το άρθρο 8.
ΤΟ ΣΤΡΑΣΒΟΥΡΓΟ ΑΠΟΦΑΣΙΖΕΙ…
Άρθρο 8 σχετικά με το δικαίωμα σεβασμού της οικογενειακής ζωής
Ήταν σαφές ότι οι τρεις προσφεύγοντες και ο πατέρας των παιδιών είχαν ζήσει μαζί από τότε που ήρθαν στην Δανία και είναι υπήκοοι αυτής της χώρας. Ως εκ τούτου, δεν είχαν πρακτικές δυσκολίες στην απόλαυση της οικογενειακής ζωής μαζί, και δεν υπήρξε παραβίαση του άρθρου 8 της ΕΣΔΑ ως προς αυτό.
Άρθρο 8 σχετικά με το δικαίωμα σεβασμού της ιδιωτικής ζωής της Κ.Κ.
Στην απόφασή του το Ανώτατο Δικαστήριο επικεντρώθηκε στο δικαίωμα σεβασμού της ιδιωτικής ζωής σε σχέση με τους C1 και C2. Το Ανώτατο Δικαστήριο φαίνεται να θεωρούσε δεδομένο ότι το δικαίωμα της Κ.Κ στην ιδιωτική της ζωή (το δικαίωμά της για προσωπική ανάπτυξη μέσω της σχέσης της με τα παιδιά και η συνέχιση αυτής της σχέσης μαζί τους) αντισταθμίστηκε από τα διακυβευόμενα δημόσια συμφέροντα. Αυτό ήταν σύμφωνο με το σκεπτικό του Δικαστηρίου στη σχετική συμβουλευτική γνώμη (P16-2018-001) και στην απόφαση Mennesson κατά Γαλλίας (αρ. προσφ. 65192/11). Έτσι, το Δικαστήριο δεν είδε κανένα λόγο να κρίνει διαφορετικά.
Το Δικαστήριο του Στρασβούργου δεν διαπίστωσε παραβίαση του άρθρου 8 της ΕΑΔΑ όσον αφορά το δικαίωμα της πρώτης προσφεύγουσας σχετικά με τον σεβασμό της ιδιωτικής της ζωής.
Άρθρο 8 σχετικά με το δικαίωμα σεβασμού της ιδιωτικής ζωής των παιδιών
Το ΕΔΔΑ παρατήρησε ότι το Ανώτατο Δικαστήριο είχε κρίνει ότι η απαγόρευση της υιοθεσίας σε περίπτωση που είχε προηγηθεί πληρωμή του ατόμου που συναινούσε σε αυτήν, προέκυπτε από το άρθρο 15 του νόμου περί υιοθεσίας. Η πρόθεση ήταν να τερματιστεί η πρακτική τα παιδιά να γίνονται εμπόρευμα.
Αναγνώρισε τις απαιτήσεις της Σύμβασης και την καλή πίστη του Δανού νομοθέτη κατά την ψήφιση της σχετικής νομοθεσίας. Ωστόσο, επανέλαβε ότι ο σεβασμός της ιδιωτικής ζωής του παιδιού, αν και δεν απαιτεί εγγραφή της μητέρας στο πιστοποιητικό γέννησης, μπορεί να απαιτήσει κάποιο άλλο μέτρο βάσει του οποίου να επιτρέπεται η νομική αναγνώριση, όπως η υιοθεσία.
Στην προκειμένη περίπτωση, οι αρχές είχαν αρνηθεί να επιτρέψουν την υιοθεσία, παρά μόνο την κοινή επιμέλεια. Δεν ήταν επομένως νομικά αναγνωρισμένη σχέση γονέα-παιδιού. Αυτό είχε τοποθετήσει τα παιδιά σε μια αβέβαιη νομική θέση όσον αφορά, για παράδειγμα, την κληρονομιά.
Επαναλαμβάνοντας ότι τα συμφέροντα των παιδιών είναι πρωταρχικής σημασίας σε τέτοιες περιπτώσεις, το Δικαστήριο έκρινε ότι οι εγχώριες αρχές δεν κατάφεραν να επιτύχουν ισορροπία μεταξύ των συμφερόντων των παιδιών και των κοινωνικών συμφερόντων για τον περιορισμό των αρνητικών επιπτώσεων του εμπορικού χαρακτήρα της διαδικασίας της παρένθετης μητρότητας. Συνεπώς, το ΕΔΔΑ διαπίστωσε παραβίαση του άρθρου 8 όσον αφορά τον σεβασμό της ιδιωτικής ζωής των παιδιών.
Δίκαιη ικανοποίηση (άρθρο 41)
Το Δικαστήριο επιδίκασε σε καθένα από τους δεύτερο και τρίτο προσφεύγοντα 5.000 ευρώ για ηθική βλάβη (επιμέλεια: echrcaselaw.com).
