Αναποτελεσματική έρευνα δολοφονίας ηγέτη αντιπολίτευσης. Παραβίαση του διαδικαστικού σκέλους του άρθρου 2 της ΕΣΔΑ
ΑΠΟΦΑΣΗ
Nemtsova κατά Ρωσίας της 11.07.2023 (αρ. προσφ. 43146/15)
ΠΕΡΙΛΗΨΗ
Αναποτελεσματική έρευνα της δολοφονίας του πατέρα της προσφεύγουσας, επιφανούς πολιτικού και ηγέτη της αντιπολίτευσης, η οποία πιθανώς είχε πολιτικά και εκδικητικά κίνητρα. Αδυναμία των εγχώριων αρχών να εξακριβώσουν με άμεσο και αποτελεσματικό τρόπο την ταυτότητα των προσώπων που θα μπορούσαν να ζητήσουν τη δολοφονία και να προσφέρουν αμοιβή στους εκτελεστές.
Επικαλούμενη τα άρθρα 2 και 13 της ΕΣΔΑ, η προσφεύγουσα κατήγγειλε ότι η έρευνα για τη δολοφονία του πατέρα της ήταν αναποτελεσματική.
Το Δικαστήριο έκρινε ότι οι ρωσικές αρχές είχαν υποχρέωση να διερευνήσουν ποιος είχε αναθέσει και οργανώσει τη δολοφονία και διαπίστωσε ειδικότερα ότι οι αρχές δεν είχαν διερευνήσει επαρκώς την υπόθεση της οργανωμένης δολοφονίας.Η έρευνα είχε αποτύχει να διερευνήσει το πολιτικό κίνητρο της δολοφονίας με ιδιαίτερη επιμέλεια καθώς και να καταλήξει σε άλλη εύλογη εξήγηση για τα κίνητρα πίσω από τη δολοφονία, δηλαδή να αποδείξει το πλαίσιο εντός του οποίου είχαν δράσει οι δολοφόνοι και τον λόγο για τον οποίο είχε προσφερθεί ανταμοιβή.
Δεδομένου ότι οι ελλείψεις της έρευνας δεν είχαν διορθωθεί ούτε μεταγενέστερα από τα εθνικά δικαστήρια, το ΕΔΔΑ κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η έρευνα για τον θάνατο του Nemtsov ήταν ανεπαρκής και ατελέσφορη.
Το ΕΔΔΑ διαπίστωσε παραβίαση του δικαιώματος στη ζωή (άρθρο 2 της ΕΣΔΑ) ως προς το διαδικαστικό του σκέλος και επιδίκασε στην προσφεύγουσα 20.000 ευρώ για ψυχική οδύνη.
ΔΙΑΤΑΞΕΙΣ
Άρθρο 2,
Άρθρο 13
ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΑ ΠΕΡΙΣΤΑΤΙΚΑ
Η προσφεύγουσα, ZhannaBorisovnaNemtsova, είναι υπήκοος Ρωσίας, η οποία γεννήθηκε το 1984 και ζούσε στην Μόσχα την επίδικη περίοδο. Είναι η κόρη του BorisNemtsov, ο οποίος ήταν, μεταξύ άλλων, αναπληρωτής πρωθυπουργός της Ρωσίας, συνιδρυτής της Ένωσης του πολιτικού κόμματος «Δεξιές Δυνάμεις», μετέπειτα συναρχηγός του Ρεπουμπλικανικού Κόμματος της Ρωσίας – Κόμμα Λαϊκής Ελευθερίας και ένας από τους ηγέτες της ρωσικής αντιπολίτευσης. Ήταν μέλος της Περιφερειακής Δούμα Γιαροσλάβλ την ώρα των επίμαχων γεγονότων.Στις 27 Φεβρουαρίου 2015 ο πατέρας της προσφεύγουσας πυροβολήθηκε και σκοτώθηκε στη γέφυρα BolshoyMoskvoretskiyη οποία γειτνιάζει με το Κρεμλίνο στη Μόσχα.
Η έρευνα για τη δολοφονία ξεκίνησε στις 28 Φεβρουαρίου 2015. Τα βασικά ανακριτικά στάδια τα οποία ξεκίνησαν άμεσα, όπως εξέταση του τόπου του εγκλήματος, εξασφάλιση αποδεικτικών στοιχείων, λήψη βιντεοληπτικού υλικού κλειστού κυκλώματος τηλεόρασης από κάμερες που βρίσκονταν κατά μήκος της διαδρομής που ακολούθησε το θύμα το βράδυ της δολοφονίας και στις γύρω περιοχές (σύμφωνα με την προσφεύγουσα, οι ερευνητές δεν κατάφεραν να λάβουν βίντεο από κάμερες οι οποίες έδειχναν το τμήμα της γέφυρας όπου είχε δολοφονηθεί ο πατέρας της) και τέλοςεξέταση μαρτύρων. Η προσφεύγουσα έλαβε αργότερα το καθεστώς θύματος στην υπόθεση και της παραχωρήθηκε πρόσβαση στη δικογραφία.
Τον Μάρτιο του 2015 συνελήφθησαν πέντε ύποπτοι, ενώ ο έκτος αποβίωσε κατά τη σύλληψή του. Ένας από τους συλληφθέντες ομολόγησε, εμπλέκοντας τους άλλους υπόπτους, και δήλωσε ότι η δολοφονία έγινε ως εκδικητική απάντηση στην υποστήριξη που εξέφρασε ο Nemtsov για την δημοσίευση των γελοιογραφιών του προφήτη Μωάμεθ στο γαλλικό σατιρικό περιοδικό CharlieHebdo. Ωστόσο, η ομολογία αυτή ανακλήθηκε αργότερα, με τον ύποπτο να ισχυρίζεται ότι είχε πιεστεί να καταθέσει έτσι μετά από εκβιασμό. Ένας άλλος ύποπτος ομολόγησε επίσης και αργότερα ανακάλεσε την ομολογία του. Οι υπόλοιποι ύποπτοι αρνήθηκαν κάθε ανάμειξη.
Ο RamzanKadyrov, Πρόεδρος της Δημοκρατίας της Τσετσενίας, εξέφρασε την υποστήριξή του σε έναν από τους υπόπτους μέσω πλατφόρμας κοινωνικής δικτύωσης, δηλώνοντας ότι τον αναγνώριζε ως «αληθινό πατριώτη» και «θαρραλέο στρατιώτη». Κατά τη διάρκεια της έρευνας, φίλοι και συνάδελφοι του Nemtsov οι οποίοι ανακρίθηκαν σχετικά με τις δραστηριότητες και τις δηλώσεις του προς το Ισλάμ ανέφεραν ότι μεταξύ πολλών άλλων είχε επικρίνει συστηματικά και ανοιχτά τόσο τις ομοσπονδιακές όσο και τις τσετσενικές αρχές. Το έπραξε, ιδίως λόγω της διαφθοράς σε όλα τα επίπεδα της κυβέρνησης και αναφερόμενος στο αυταρχικό «Κράτος εν κράτει» που χτίστηκε στην Τσετσενία από τον Ramzan, καθώς καιστην τελευταία αποστολή στρατιωτικού προσωπικού της Τσετσενίας στην Ουκρανία το 2014.
Ανάμεσα στα εκτενή στοιχεία που αφορούσαν τους πέντε υπόπτους που συγκέντρωσε η έρευνα, πολλά αποδεικτικά στοιχεία, συμπεριλαμβανομένων καταθέσεων μαρτύρων, εγγράφων και λήψεων από κάμερα, αρχεία πτήσης καθώς και αρχεία καταγραφής κλήσεων, έδειχναν τηναλληλεπίδραση μεταξύ ορισμένων ατόμων, συμπεριλαμβανομένων των αξιωματικών του Υπουργείου Εσωτερικών της Δημοκρατίας της Τσετσενίας και των υπόπτων τόσο πριν όσο και μετά τη δολοφονία. Τον Οκτώβριο του 2015 οι ανακριτές προσπάθησαν να παραδώσουν κλήσεις σε ορισμένα από τα άτομα αυτά στις διευθύνσεις που είχαν δηλώσει αλλά δεν τα κατάφεραν.
Διαπιστώθηκε επίσης ότι οι ύποπτοι είχαν αρχίσει να προετοιμάζονται για τη δολοφονία το φθινόπωρο του 2014. Τον Οκτώβριο του 2015 κάποιος R.M. κατηγορήθηκε για το έγκλημα καθώς φέρεται ότι αυτός, μαζί με «άλλα άγνωστα πρόσωπα», είχαν διατάξει τη δολοφονία και είχε προσφέρει αμοιβή 15 εκατομμυρίων ρωσικών ρουβλίων (RUB) στους φερόμενους δράστες. Αυτό το μέρος της έρευνας αποκόπηκε από την υπόθεση εναντίον των άλλων πέντε υπόπτων τον Ιανουάριο του 2016, παρά τις αντιρρήσεις της προσφεύγουσας.
Τον Ιανουάριο του 2016 η έρευνα ολοκληρώθηκε και οι πέντε ύποπτοι κατηγορήθηκαν τον Ιούνιο του ίδιου έτους για το αδίκημα της ανθρωποκτονίας που διαπράχθηκε από ομάδα που είχε προσληφθεί ή υποκινηθεί μετά από προσφορά αμοιβής. Οι ανακριτές υποστήριξαν, μεταξύ άλλων, ότι ο R.M.. και «άλλα αγνώστων στοιχείων πρόσωπα» είχαν υποκινήσει και χρηματοδοτήσει την δολοφονία του Nemtsov. Εκτενείς μαρτυρίες καθώς και άλλα αποδεικτικά στοιχεία εξετάστηκαν σε δικαστήριο ενόρκων. Ο Πρόεδρος του δικαστηρίου απέρριψε ορισμένες ερωτήσεις σε μάρτυρες για πιθανούς πολιτικούς λόγους της δολοφονίας και απέρριψε αιτήματα να κληθούν ως μάρτυρες ομοσπονδιακοί αξιωματούχοι και αξιωματούχοι της Δημοκρατίας της Τσετσενίας κρίνονταςάσχετα τα αντίστοιχα ερωτήματα και τις μαρτυρίες. Επίσης, αρνήθηκε αίτημα προσαγωγήςορισμένων μη εμφανισθέντων μαρτύρων, για δικονομικούς λόγους. Οι πέντε ύποπτοι κρίθηκαν ένοχοι, σύμφωνα με το κατηγορητήριο, και τους επιβλήθηκαν ποινές κάθειρξης μεταξύ 11 και 20 ετών. Η προσφεύγουσα άσκησε έφεση, υποστηρίζοντας ότι οι ενέργειες των πέντε συγκατηγορούμενων έπρεπε να είχαν χαρακτηριστεί ως δολοφονία δημοσίου προσώπου με σκοπό τον τερματισμό των πολιτικών του δραστηριοτήτων ή για εκδίκηση. Η έφεσή της απορρίφθηκε τον Οκτώβριο του 2017. Σύμφωνα με τις τελευταίες πληροφορίες που ελήφθησαν από τα μέρη το 2021, η έρευνα σχετικά με την οργάνωση της δολοφονίας παρέμενε σε εξέλιξη.
ΤΟ ΣΤΡΑΣΒΟΥΡΓΟ ΑΠΟΦΑΣΙΖΕΙ…
Το Δικαστήριο διαπίστωσε ότι ήταν αρμόδιο να εξετάσει την υπόθεση, καθώς τα γεγονότα που προκάλεσαν τις εικαζόμενες παραβιάσεις της Σύμβασης είχαν λάβει χώρα πριν από τις 16 Σεπτεμβρίου 2022, ημερομηνία κατά την οποία η Ρωσία έπαψε να είναι συμβαλλόμενο μέρος στην Ευρωπαϊκή Σύμβαση.
Μεταξύ άλλων γεγονότων, το Δικαστήριο σημείωσε ότι η έρευνα είχε ξεκινήσει αμέσως. Επείγονταανακριτικά μέτρα είχαν ληφθεί και είχαν συγκεντρωθεί εκτενείς αποδείξεις, και η υπόθεση εναντίον των φερόμενων δραστών είχε παραπεμφθεί σε δίκη και εξετάστηκε από τα δικαστήρια.
Ωστόσο, παρά τις πέντε καταδίκες, οι ρωσικές αρχές είχαν υποχρέωση να διερευνήσουν ποιος είχε αναθέσει και οργανώσει την δολοφονία. Το Δικαστήριο επισήμανε ότι δεν είχε λάβει σχεδόν καμία πληροφορία από την Κυβέρνηση σχετικά με την εν λόγω υπόθεση και σίγουρα όχι αρκετά για να διαπιστωθεί με σαφήνεια η εμπεριστατωμένη έρευνα αναφορικά με το ποιος είχε διατάξει και οργανώσει την δολοφονία. Κατά το ΕΔΔΑη αποτυχία της Κυβέρνησης να αποστείλει υλικό το οποίο είχε στα χέρια της χωρίς να δοθεί ικανοποιητική εξήγηση, θα μπορούσε να προκαλέσει την εξαγωγή συμπερασμάτων ως προς το βάσιμο των ισχυρισμών του εκάστοτε προσφεύγοντος. Σημείωσε ότι η έρευνα για τα πρόσωπα πίσω από τη δολοφονία είχε αποκοπεί από την κύρια ποινική διαδικασία το 2016, παρά τις αντιρρήσεις της προσφεύγουσας. Αυτή η ξεχωριστή έρευνα δεν είχε προχωρήσει εδώ και πέντε έτη από τη στιγμή της παραλαβής των τελευταίων παρατηρήσεων των μερών το 2021.
Η παρατεταμένη διάρκεια των διαδικασιών ήταν μια ισχυρή ένδειξη ότι ήταν σοβαρά ελαττωματικές και δεδομένου ότι η Κυβέρνηση δεν είχε δώσει καμία διευκρίνιση σχετικά με αυτό, το Δικαστήριο συμπέρανε ότι αυτή η αδράνεια είχε επηρεάσει σοβαρά τις πιθανότητες εξακρίβωσης των γεγονότων γύρω από το θάνατο του Nemtsov και είχε οδηγήσει σε αποτυχία εξιχνίασης του ποιος είχε διατάξει την δολοφονία.
Επιπλέον, οι ισχυρισμοί ότι η δολοφονία θα μπορούσε να είχε πολιτικά κίνητρα και ότι ορισμένοι κρατικοί αξιωματούχοι θα μπορούσαν να είχαν εμπλακεί στα γεγονότα, δεν ήταν απίθανοι. Ο Nemtsov ήταν ένας εξέχων πολιτικός, ένας από τους ηγέτες της αντιπολίτευσης στη Ρωσία και πολύ επικριτικός με τους αντιπάλους του, συμπεριλαμβανομένων των ανώτερων αξιωματούχων της Δημοκρατίας της Τσετσενίας. Η προσφεύγουσα είχε επισημάνει τους πολλαπλούς οικογενειακούς και επαγγελματικούς δεσμούς μεταξύ των φερομένων δραστών και διαφόρων ανώτερων αξιωματούχων της Δημοκρατίας της Τσετσενίας, και είχε αναφερθεί σε απειλές που φέρεται να είχαν διατυπωθεί στο παρελθόν κατά του πατέρα της από τον Ramzan. Οι αρχές κατά την έρευνα είχαν συγκεντρώσει ουσιαστικά στοιχεία επισημαίνοντας πιθανή εμπλοκή ορισμένων αξιωματούχων των δυνάμεων εσωτερικής ασφάλειας της Δημοκρατίας της Τσετσενίας. Υπήρχε υποχρέωση των ρωσικών αρχών να ακολουθήσουν τηνανακριτικήαυτή γραμμή. Ορισμένα άτομα τα οποία θα μπορούσαν να είχαν παράσχει πληροφορίες ζωτικής σημασίας για την υπόθεση είτε δεν είχαν εξεταστεί ποτέ είτε δεν τους είχαν υποβληθεί βασικές ερωτήσεις. Η έρευνα είχε αποτύχει να διερευνήσει το πολιτικό κίνητρο της δολοφονίας με ιδιαίτερη επιμέλεια καθώς και να καταλήξει σε άλλη εύλογη εξήγηση για τα κίνητρα πίσω από τη δολοφονία, δηλαδή να αποδείξει το πλαίσιο εντός του οποίου είχαν δράσει οι δολοφόνοι και τον λόγο για τον οποίο είχε προσφερθεί αμοιβή.
Οι ελλείψεις της έρευνας δεν είχαν διορθωθεί αργότερα από τα εθνικά δικαστήρια. Το Δικαστήριο κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η έρευνα για τον θάνατο του Nemtsov ήταν ανεπαρκής και ατελέσφορη. Συνεπώς, διαπίστωσε παραβίαση του άρθρου 2 της ΕΣΔΑως προς το διαδικαστικό του σκέλος.
To Δικαστήριο έκρινε ότι δεν υπήρχε ανάγκη να εξεταστεί η καταγγελία βάσει του άρθρου 13 της Σύμβασης σε συνδυασμό με το άρθρο 2.
Δίκαιη ικανοποίηση (άρθρο 41)
Το Δικαστήριο επιδίκασε στην προσφεύγουσα 20.000 ευρώ για ψυχική οδύνη (επιμέλεια: echrcaselaw.com).
