Μετά την αποβολή της Ρωσίας από το Συμβούλιο της Ευρώπης, το ΕΔΔΑ έχει αρμοδιότητα να εξετάζει προσφυγές για παραβιάσεις μέχρι τις 16.09.2022 και χωρίς Ρώσο δικαστή!
ΑΠΟΦΑΣΗ ΤΟΥ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΟΥ της 03.02.2023
Μετά την ένοπλη επίθεση της Ρωσίας στην Ουκρανία τον Μάρτιο του 2022, το Συμβούλιο της Ευρώπης, συμπεριλαμβανομένου του ΕΔΔΑ, έλαβε σειρά αποφάσεων:
α) Απόφαση του Συμβουλίου της Ευρώπης να αναστείλει τη Ρωσική Ομοσπονδία από τα δικαιώματα εκπροσώπησής της στο Συμβούλιο της Ευρώπης σύμφωνα με το άρθρο 8 του Καταστατικού του Συμβουλίου της Ευρώπης (25 Φεβρουαρίου 2022),
β) Γνωμοδότηση αρ. 300 (2022) της Κοινοβουλευτικής Συνέλευσης του Συμβουλίου της Ευρώπης, η οποία έκρινε ότι η Ρωσική Ομοσπονδία δεν θα μπορούσε πλέον να είναι κράτος μέλος του Συμβουλίου της Ευρώπης (15 Μαρτίου 2022),
γ) Ψήφισμα του Συμβουλίου της Ευρώπης σχετικά με την παύση της συμμετοχής της Ρωσικής Ομοσπονδίας στο Συμβούλιο της Ευρώπης (16 Μαρτίου 2022),
δ) Ψήφισμα του ΕΔΔΑ σχετικά με τις συνέπειες της παύσης της προσχώρησης της Ρωσικής Ομοσπονδίας στο Συμβούλιο της Ευρώπης υπό το πρίσμα του άρθρου 58 της ΕΣΔΑ (22 Μαρτίου 2022),
ε) Ψήφισμα του ΕΔΔΑ (5 Σεπτεμβρίου 2022) λαμβάνοντας υπόψη ότι το αξίωμα του δικαστή στο Δικαστήριο του Στρασβούργου όσον αφορά τη Ρωσική Ομοσπονδία θα έπαυε να υφίσταται στις 16 Σεπτεμβρίου 2022.
Η Ρωσική Ομοσπονδία δεν είναι πλέον συμβαλλόμενο μέρος της ΕΣΔΑ. Το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων έχει αποφανθεί τους προηγούμενους μήνες για υποθέσεις που καθορίζουν ορισμένες κατευθυντήριες διαδικαστικές αρχές για την εξέταση υποθέσεων κατά της Ρωσίας που εμπίπτουν στη δικαιοδοσία του. Την 1η Φεβρουαρίου 2023, εκκρεμούσαν 16.730 προσφυγές που έχουν υποβληθεί κατά της Ρωσίας.
Ειδικότερα, έχει εκδώσει αποφάσεις σε δύο υποθέσεις Τμημάτων Ευρείας Σύνθεσης και δύο υποθέσεις Τμημάτων: Fedotova κ.α. κατά Ρωσίας της 17.01.2023, Ουκρανία και Κάτω Χώρες κατά Ρωσίας της 25.01.2023 και Kutayev κατά Ρωσίας, Svetova κ.α. κατά Ρωσίας, της 24.01.2023.
Ουσιαστικά οι αποφάσεις αυτές αναφέρουν ότι το Δικαστήριο είναι αρμόδιο για την εκδίκαση υποθέσεων που αφορούν πράξεις ή παραλείψεις που έλαβαν χώρα πριν από τις 16 Σεπτεμβρίου 2022, ημερομηνία κατά την οποία η Ρωσία έπαυσε να είναι συμβαλλόμενο μέρος της Ευρωπαϊκής Σύμβασης, το αξίωμα του δικαστή όσον αφορά τη Ρωσία έχει λήξει, το Δικαστήριο θα διορίσει ad hoc δικαστή μεταξύ των εν ενεργεία δικαστών για την εξέταση των υποθέσεων που υποβάλλονται κατά της Ρωσίας και το Δικαστήριο μπορεί να προχωρήσει στην εξέταση των προσφυγών όταν οι ρωσικές αρχές δεν συνεργάζονται μαζί του.
Η μη αποτελεσματική συμμετοχή του εναγόμενου κράτους στη διαδικασία δεν οδηγεί αυτόματα στην αποδοχή των αξιώσεων του προσφεύγοντος. Ωστόσο, το Δικαστήριο θα πρέπει να ικανοποιηθεί από τα διαθέσιμα αποδεικτικά στοιχεία ότι ένας ισχυρισμός είναι βάσιμος από πραγματικής και νομικής άποψης.
Εκκρεμούν οκτώ διακρατικές υποθέσεις που αφορούν τη Ρωσία, οι οποίες παραμένουν κορυφαία προτεραιότητα για το ΕΔΔΑ: Γεωργία κατά Ρωσίας (II) (άρθρο 41 – δίκαιη ικανοποίηση), Γεωργία κατά Ρωσίας (IV), Ουκρανία κατά Ρωσίας, Ουκρανία και Κάτω Χώρες κατά Ρωσίας, Ουκρανία κατά Ρωσίας (VIII), Ουκρανία κατά Ρωσίας (IX), Ρωσία κατά Ουκρανίας και Ουκρανία κατά Ρωσίας (Χ). Υπάρχουν επίσης σήμερα περίπου 16.700 εκκρεμείς ατομικές προσφυγές ενώπιον του Δικαστηρίου κατά της Ρωσίας.
Οι υποθέσεις που εκδικάστηκαν τους τελευταίους μήνες αναδεικνύουν τρία βασικά διαδικαστικά ζητήματα: α) δικαιοδοσία του Δικαστηρίου, β) το ζήτημα της συνέχειας, δεδομένου ότι το αξίωμα του εκλεγμένου δικαστή όσον αφορά τη Ρωσία έχει πάψει να υπάρχει και ο κατάλογος των ad hoc δικαστών δεν ισχύει πλέον και γ) τις συνέπειες της μη συνεργασίας των ρωσικών αρχών στις διαδικασίες που αφορούν εκκρεμείς υποθέσεις.
Συγκεκριμένα, στις 17 Ιανουαρίου 2023 το Δικαστήριο αποφάνθηκε για πρώτη φορά – στην απόφασή του του Τμήματος Ευρείας Σύνθεσης Fedotova κ.α. κατά Ρωσίας (αρ. προσφ. 40792/10 και δύο άλλες) – σχετικά με το ζήτημα του εάν εξακολουθούσε να είναι αρμόδιο για την εξέταση υποθέσεων που υποβλήθηκαν σε σχέση με τη Ρωσία. Στην υπόθεση εκείνη, το Δικαστήριο επιβεβαίωσε ότι ήταν αρμόδιο να επιληφθεί της υπόθεσης, δεδομένου ότι τα πραγματικά περιστατικά από τα οποία προέκυψαν οι επικαλούμενες παραβιάσεις της Σύμβασης είχαν λάβει χώρα πριν από τις 16 Σεπτεμβρίου 2022, ημερομηνία κατά την οποία η Ρωσία έπαψε να είναι συμβαλλόμενο μέρος της ΕΣΔΑ.
Η νομική βάση για τη διαπίστωση αυτή βρίσκεται στο άρθρο 58 § 2 της ΕΣΔΑ, σε συνδυασμό με τις παραγράφους 1 και 3 της διάταξης αυτής, όπως αποτυπώνεται στο ψήφισμα του Δικαστηρίου της 22 Μαρτίου 2022. Το άρθρο 58 εφαρμόζεται σε καταστάσεις όπου ένα κράτος μέλος του Συμβουλίου της Ευρώπης παύει να είναι συμβαλλόμενο μέρος της ΕΣΔΑ με αποχώρηση ή αποβολή από το Συμβούλιο της Ευρώπης ή/και καταγγελία της Ευρωπαϊκής Σύμβασης. Στο ψήφισμά της της 22 Μαρτίου 2022 η Ολομέλεια δήλωσε ότι το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο παρέμεινε αρμόδιο να επιλαμβάνεται προσφυγών που στρέφονται κατά της Ρωσίας σε σχέση με πράξεις και παραλείψεις που μπορούν να συνιστούν παραβίαση της Σύμβασης, υπό την προϋπόθεση ότι συνέβησαν έως τις 16 Σεπτεμβρίου 2022. Στη συνέχεια, το Δικαστήριο επιβεβαίωσε την εν λόγω προσέγγιση της αρμοδιότητας στις 24 Ιανουαρίου 2023 σε δύο αποφάσεις: Kutayev κατά Ρωσίας (αρ. προσφ. 17912/15) και Svetova κ.α. κατά Ρωσίας (αρ. προσφ. 54714/17).
Σε δύο αυτές αποφάσεις, εξέτασε επίσης το ζήτημα του διορισμού ad hoc δικαστή στις ρωσικές υποθέσεις μετά τις 16 Σεπτεμβρίου 2022, δεδομένου ότι το αξίωμα του Ρώσου δικαστή είχε παύσει να υφίσταται και ο κατάλογος των ad hoc Ρώσων δικαστών δεν ίσχυε πλέον. Ειδικότερα, οι διάδικοι ενημερώθηκαν ότι το ΕΔΔΑ προτίθεται να διορίσει έναν από τους εν ενεργεία δικαστές του ως ad hoc δικαστή για την εξέταση των προσφυγών και να εφαρμόσει την ίδια προσέγγιση σε άλλες προσφυγές κατά της Ρωσίας για τις οποίες το Δικαστήριο του Στρασβούργου παρέμεινε αρμόδιο. Η εν λόγω κυβέρνηση κλήθηκε να υποβάλει τις παρατηρήσεις της αλλά δεν το έκανε. Συνεπώς, ο Πρόεδρος του Τμήματος αποφάσισε να διορίσει ad hoc δικαστή μεταξύ των εν ενεργεία δικαστών, εφαρμόζοντας κατ’ αναλογία τον Κανονισμό 29 § 2 στοιχείο β’ του Δικαστηρίου.
Αυτή η προσέγγιση για τον διορισμό ad hoc δικαστή σε ρωσικές υποθέσεις επιβεβαιώθηκε στην Απόφαση του Τμήματος Ευρείας Σύνθεσης της 25 Ιανουαρίου 2023 στη διακρατική υπόθεση Ουκρανία και Κάτω Χώρες κατά Ρωσίας (αρ. προσφ. 8019/16, 43800/14 και 28525/20).
Το Δικαστήριο περιέγραψε περαιτέρω την προσέγγισή του σε περίπτωση μη συνεργασίας του εναγόμενου κράτους σε εν εξελίξει διαδικασίες σε υποθέσεις μετά τον Μάρτιο του 2022, με βάση τη γενική υποχρέωση των κρατών να συνεργάζονται με το Δικαστήριο και να παρέχουν όλες τις αναγκαίες διευκολύνσεις για την αποτελεσματική εξέταση των προσφυγών (άρθρα 34 και 38 της Σύμβασης και κανόνας 44Α του Κανονισμού του Δικαστηρίου). Ιδιαίτερα στην υπόθεση Svetova κ.α. της 24.01.2023, επιβεβαίωσε ότι η μη συνεργασία της Κυβέρνησης στη διαδικασία – με τη μη υποβολή γραπτών παρατηρήσεων– δεν εμπόδισε το Δικαστήριο στην εξέταση της υπόθεσης. Το Δικαστήριο του Στρασβούργου επισήμανε ότι, παρόλο που η Ρωσία έπαψε να είναι συμβαλλόμενο μέρος στην Σύμβαση, εξακολουθεί να έχει καθήκον να συνεργαστεί στην υπόθεση, καθώς τα γεγονότα είχαν συμβεί πριν από τις 16 Σεπτεμβρίου 2022.
Μετά το ψήφισμα του Συμβουλίου της Ευρώπης σχετικά με την παύση της ιδιότητας του μέλους της Ρωσικής Ομοσπονδίας και το ψήφισμα του Δικαστηρίου σχετικά με τις συνέπειες της εν λόγω παύσης του Μαρτίου 2022, το Δικαστήριο συνέχισε την επεξεργασία των ρωσικών υποθέσεων (εκτός από αυτές ενός πολύ σύντομου χρονικού διαστήματος μεταξύ 16 και 22 Μαρτίου). Πράγματι, ορισμένες σημαντικές αποφάσεις εκδόθηκαν μετά τον Μάρτιο 2022, όπως η υπόθεση Taganrog LRO κ.α. κατά Ρωσίας για την καταστολή των Μαρτύρων του Ιεχωβά, Ecodefense κ.α. κατά Ρωσίας σχετικά με την εφαρμογή του νόμου περί ξένων πρακτόρων στις ΜΚΟ, Carter κατά Ρωσίας σχετικά με τη δολοφονία του Aleksandr Litvinenko, Pavlov κ.α. κατά Ρωσίας και Kotov κ.α. κατά Ρωσίας για τη βιομηχανική ρύπανση. Τα επταμελή τμήματα θα συνεχίσουν να ασχολούνται με περιπτώσεις προτεραιότητας και επιπτώσεων αυτού του είδους.
Το Δικαστήριο συνέχισε επίσης να εξετάζει προσφυγές κατά της Ρωσίας σε συνθέσεις Επιτροπών, εφόσον εμπίπτουν στην πάγια νομολογία του Δικαστηρίου. Περίπου 12.000 από τις εκκρεμείς προσφυγές κατά της Ρωσίας (δηλαδή το 72% του συνόλου των εκκρεμών προσφυγών) εγείρουν νομικά ζητήματα σε σχέση με την οποία η νομολογία του Δικαστηρίου είναι ήδη παγιωμένη (επιμέλεια: echrcaselaw.com).
