Απαγόρευση εισόδου σε δημοσιογράφο για έρευνα σε κέντρα υποδοχής αιτούντων άσυλο. Παραβίαση της ελευθερίας της έκφρασης!

ΑΠΟΦΑΣΗ

Erdélyi κατά Ουγγαρίας της 09.03.2023 (αρ. προσφ. 9720/17)

Βλ. εδώ

ΠΕΡΙΛΗΨΗ

Απόρριψη από τις εγχώριες αρχές αιτήματος της προσφεύγουσας, δημοσιογράφου, για πρόσβαση στα κέντρα υποδοχής αιτούντων άσυλο. Ελευθερία της έκφρασης.

Τον Ιούλιο του 2016 η προσφεύγουσα υπέβαλε αίτηση χορήγησης αδείας στην Υπηρεσία Μετανάστευσης και Ιθαγένειας με σκοπό να εισέλθει και να προβεί σε ηχογραφήσεις στα κέντρα υποδοχής αιτούντων άσυλο και προσφύγων. Η Υπηρεσία αυτή απέρριψε το αίτημα της επικαλούμενη την «ασφάλεια και τα προσωπικά δικαιώματα» των φιλοξενουμένων στα κέντρα υποδοχής. Η προσφεύγουσα κατήγγειλε, δυνάμει του άρθρου 10 της Σύμβασης, ότι οι εθνικές αρχές παρενέβησαν στο δικαίωμά της να παράσχει πληροφορίες.

Η Κυβέρνηση ισχυρίστηκε ότι η προσφεύγουσα δεν είχε υποστεί κανένα σημαντικό πλήγμα, καθώς, κατά την άποψη της, η εικαζόμενη παραβίαση δεν είχε φθάσει στο απαιτούμενο όριο σοβαρότητας για να δικαιολογήσει την εξέταση από το Δικαστήριο.

Το Δικαστήριο εκτίμησε ότι η άρνηση να επιτραπεί στην προσφεύγουσα να προβεί σε ηχογραφήσεις στα κέντρα υποδοχής την εμπόδισε να συλλέξει πληροφορίες από πρώτο χέρι ως προπαρασκευαστικό στάδιο πριν από τη δημοσίευση, δηλαδή τη δημοσιογραφική έρευνα.

Μολονότι ήταν αληθές ότι η προσφεύγουσα ως επαγγελματίας δημοσιογράφος όφειλε να γνωρίζει τις επιπτώσεις του αιτήματός της στην ιδιωτική ζωή, τούτο δεν απάλλασσε τις εθνικές αρχές από την υποχρέωση να αποδείξουν πειστικά την ανάγκη περιορισμών του δικαιώματός της στην ελευθερία της έκφρασης. Το Δικαστήριο κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η παρέμβαση στο δικαίωμα της προσφεύγουσας στην ελευθερία της έκφρασης δεν ήταν «αναγκαία σε μια δημοκρατική κοινωνία».

Το ΕΔΔΑ διαπίστωσε παραβίαση της ελευθερίας έκφρασης (άρθρο 10 της ΕΣΔΑ).

ΔΙΑΤΑΞΗ

Άρθρο 10

ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΑ ΠΕΡΙΣΤΑΤΙΚΑ

Η προσφεύγουσα ήταν ερευνήτρια-δημοσιογράφος η οποία, κατά τον χρόνο των πραγματικών περιστατικών της κύριας δίκης, δημοσίευε τακτικά άρθρα σχετικά με τη μετανάστευση και τους πρόσφυγες στη διαδικτυακή σελίδα atlatszo.hu.

Στις 27 Ιουλίου 2016, η προσφεύγουσα υπέβαλε αίτηση χορήγησης αδείας στην Υπηρεσία Μετανάστευσης και Ιθαγένειας (στο εξής: OIN) με σκοπό να εισέλθει και να προβεί σε ηχογραφήσεις στα κέντρα υποδοχής αιτούντων άσυλο και προσφύγων στο Bicske, το Vámosszabadi, το Körmend και το Kiskunhalas, καθώς και στο κέντρο υποδοχής ανηλίκων στο Fót.

Στις 28 Ιουλίου 2016, το τμήμα Τύπου της OIN απέρριψε το αίτημά της σχετικά με τα κέντρα υποδοχής στα: Bicske, Vámosszabadi, Körmend και Kiskunhalas, επικαλούμενο την «ασφάλεια και τα προσωπικά δικαιώματα» των ατόμων που φιλοξενούνταν στα κέντρα υποδοχής. Ενημερώθηκε ότι θα έπρεπε να ζητηθεί άδεια για το κέντρο υποδοχής στο Fót από το Υπουργείο Ανθρωπίνων Πόρων.

Η προσφεύγουσα κατήγγειλε, σύμφωνα του άρθρου 10, ότι οι εθνικές αρχές, απορρίπτοντας το αίτημά της να εισέλθει στις εγκαταστάσεις των κέντρων υποδοχής με σκοπό την υποβολή εκθέσεων σχετικά με τις συνθήκες διαβίωσης των αιτούντων άσυλο, παρενέβησαν στο δικαίωμά της παροχής πληροφοριών.

ΤΟ ΣΤΡΑΣΒΟΥΡΓΟ ΑΠΟΦΑΣΙΖΕΙ…

Η Κυβέρνηση ισχυρίστηκε ότι η προσφεύγουσα δεν είχε υποστεί κανένα σημαντικό πλήγμα, καθώς, κατά την άποψη της, η εικαζόμενη παραβίαση δεν είχε, φθάσει το απαιτούμενο όριο σοβαρότητας για να δικαιολογήσει την εξέταση από το Δικαστήριο. Υποστήριξε ότι αυτό αποδεικνύεται από το γεγονός ότι μετά την απόρριψη του αιτήματός της δημοσιογράφου να εισέλθει στα κέντρα υποδοχής και σε αντίθεση με τον δημοσιογράφο στην υπόθεση Szurovecz κατά Ουγγαρίας της 08.10.2019 (αρ. προσφ. 15428/16), η προσφεύγουσα δεν είχε συνεχίσει την υπόθεσή της ενώπιον των εγχώριων δικαστηρίων. Επιπλέον, αναφορικά με τα ανθρώπινα δικαιώματα, δεν ήταν αναγκαίο να εξεταστεί η υπόθεση επί της ουσίας, δεδομένου ότι το ζήτημα είχε στη συνέχεια επιλυθεί σε εσωτερικό επίπεδο. Μετά την έκδοση της απόφασης του Δικαστηρίου στην υπόθεση Szurovecz , τέθηκε σε ισχύ ο νόμος CL του 2016 σχετικά με τους γενικούς κανόνες για τις διοικητικές διαδικασίες (01.01.2018) και θεωρήθηκε εφαρμοστέος στις αποφάσεις που αφορούσαν την πρόσβαση στα κέντρα υποδοχής. Η Εθνική Γενική Διεύθυνση Αστυνόμευσης Αλλοδαπών (διάδοχος της OIN) είχε υιοθετήσει την πρακτική της έκδοσης λεπτομερών αποφάσεων όταν απέρριπτε αιτήματα πρόσβασης σε κέντρα υποδοχής.

Με την απόφαση Szurovecz το Δικαστήριο έκρινε ότι οι αποφάσεις της OIN δεν συνιστούσαν διοικητικές αποφάσεις κατά την έννοια του άρθρου 12 του νόμου περί διοικητικής διαδικασίας CXL του 2004, όπως ίσχυε κατά τον χρόνο των πραγματικών περιστατικών της κύριας δίκης, και ότι ο προσφεύγων στην υπόθεση εκείνη δεν είχε καμία νομική οδό για να επιχειρηματολογήσει ενώπιον των δικαστηρίων υπέρ της αναγκαιότητας πρόσβασης στο Κέντρο υποδοχής Vámosszabadi προκειμένου να ασκήσει το δικαίωμά του να μεταδίδει πληροφορίες.

Ως εκ τούτου, το Δικαστήριο δεν θεώρησε καθοριστικό το γεγονός πως η προσφεύγουσα στην υπό κρίση υπόθεση δεν ακολούθησε συγκεκριμένη νομική οδό για την εκτίμηση του αν υπέστη σημαντικό πλήγμα.

Επιπλέον, η υποκειμενική αντίληψη της προσφεύγουσας για την προβαλλόμενη παραβίαση ήταν ότι οι εγχώριες αρχές παρενέβησαν στο δικαίωμά της παροχής πληροφοριών λόγω δημοσίου συμφέροντος απορρίπτοντας το αίτημά της να εισέλθει στις εγκαταστάσεις των κέντρων υποδοχής με σκοπό να διαπιστώσει τις συνθήκες διαβίωσης των αιτούντων άσυλο.

Το Δικαστήριο επανέλαβε την καίρια σημασία της ελευθερίας της έκφρασης ως μία από τις προϋποθέσεις για μια λειτουργική δημοκρατία. Σε υποθέσεις που αφορούν την ελευθερία της έκφρασης, η εφαρμογή του κριτηρίου παραδεκτού που περιέχεται στο άρθρο 35 § 3 στ. β της ΕΣΔΑ θα πρέπει να λαμβάνεται υπόψη και να εξετάζεται προσεκτικά από το Δικαστήριο. Ο έλεγχος αυτός θα πρέπει να περιλαμβάνει, μεταξύ άλλων, στοιχεία, όπως η συμβολή σε συζήτηση δημοσίου ενδιαφέροντος και το κατά πόσον μια υπόθεση αφορά τον Τύπο ή άλλα ειδησεογραφικά μέσα (βλ. Ringier Axel Springer Slovakia κ.α. κατά Σλοβακίας της 23.09.2021 αρ. προσφ. 26826/16).

Το Δικαστήριο εκτίμησε ότι η άρνηση να επιτραπεί στην προσφεύγουσα να προβεί σε ηχογραφήσεις στα κέντρα υποδοχής την εμπόδισε να συλλέξει πληροφορίες από πρώτο χέρι ως προπαρασκευαστικό στάδιο πριν από τη δημοσίευση, δηλαδή τη δημοσιογραφική έρευνα. Όπως είχε κρίνει το Δικαστήριο στο παρελθόν, τα εμπόδια που δημιουργούνται σε αυτούς που εργάζονται στα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης και σε συναφείς τομείς, προκειμένου να παρακωλύσουν την πρόσβαση σε πληροφορίες γενικού συμφέροντος, μπορούν να αποθαρρύνουν την ενασχόληση τους με αυτήν την θεματολογία. Ως αποτέλεσμα, ενδέχεται να μην ήταν πλέον σε θέση να διαδραματίσουν τον ζωτικό τους ρόλο ως «δημόσιοι φύλακες» και η ικανότητά τους να παρέχουν ακριβείς και αξιόπιστες πληροφορίες μπορούσε να επηρεαστεί αρνητικά (βλ. Shapovalov κατά Ουκρανίας της 31.07.2017 αρ. προσφ. 45835/05). Επιπλέον, η πρακτική των εθνικών αρχών κατά την αξιολόγηση των αιτήσεων εισόδου σε κρατικές εγκαταστάσεις συνεπαγόταν σημαντικά ζητήματα αρχής όσον αφορά το δικαίωμα πρόσβασης, αναφορικά με δημοσιογραφικά ζητήματα, ως προς τις πληροφορίες που κατέχει το κράτος.

Το Δικαστήριο κατέληξε στο συμπέρασμα ότι, λαμβανομένων υπόψη των όσων διακυβεύονταν, η προσφεύγουσα υπέστη σημαντικό πλήγμα λόγω της άρνησης πρόσβασης στα κέντρα υποδοχής. Δεν κρίθηκε αναγκαίο να εξεταστεί από το Δικαστήριο αν ο σεβασμός των ανθρωπίνων δικαιωμάτων το υποχρεώνει να εξετάσει την υπόθεση (βλ. mutatis mutandis, απόφαση Margulev κατά Ρωσίας, της 08.10.2019 αρ. προσφ. 15449/09, § 42).

Έτσι, η σχετική ένσταση της Κυβέρνησης απορρίφθηκε. Το Δικαστήριο σημείωσε περαιτέρω ότι αυτή η καταγγελία δεν ήταν προδήλως αβάσιμη κατά την έννοια του άρθρου 35 § 3 (α) ή απαράδεκτη για οποιονδήποτε άλλο λόγο. Επομένως, κρίθηκε παραδεκτή.

Οι κρίσιμες διατάξεις της εθνικής νομοθεσίας που ίσχυαν κατά τον χρόνο των πραγματικών περιστατικών της κύριας δίκης, τα σχετικά στοιχεία του διεθνούς και συγκριτικού δικαίου, καθώς και οι γενικές αρχές που κατοχυρώνονται στη νομολογία του Δικαστηρίου σχετικά με το άρθρο 10, βρίσκονται στην απόφαση Szurovecz.

Οι περιστάσεις της υπό κρίση υπόθεσης είναι παρόμοιες με εκείνες της υπόθεσης Szurovecz (§§ 6-9). Όπως και στην υπόθεση εκείνη, στην υπό κρίση υπόθεση δεν επετράπη στην προσφεύγουσα η πρόσβαση σε κέντρα υποδοχής αιτούντων άσυλο και μεταναστών και, ως εκ τούτου, παρεμποδίστηκε η συλλογή πληροφοριών, πράγμα που συνιστούσε επέμβαση στην άσκηση του δικαιώματός της στην ελευθερία της έκφρασης.

Με την απόφαση Szurovecz, το Δικαστήριο επισήμανε ότι το δημόσιο συμφέρον για την υποβολή εκθέσεων σχετικά με τον χειρισμό των ευάλωτων ομάδων από τις αρχές ήταν ιδιαίτερα σημαντικό και ότι το ζήτημα του τρόπου με τον οποίο φιλοξενούνταν οι διαμένοντες στα κρατικά κέντρα υποδοχής άξιζε ενημέρωσης και δημόσια σημασία. Ενώ αναγνώρισε ότι η εξάρτηση των αρχών από τις πιθανές επιπτώσεις της δημοσιογραφικής έρευνας στην ασφάλεια και ιδιωτική ζωή των προσφευγόντων και των αιτούντων άσυλο ήταν σχετικές εκτιμήσεις, το Δικαστήριο διαπίστωσε στην απόφαση αυτήν ότι οι εγχώριες αρχές θα έπρεπε να είχαν δώσει ιδιαίτερη προσοχή στο δημόσιο συμφέρον που συνδεόταν με το αίτημα της προσφεύγουσας.

Το Δικαστήριο διαπίστωσε ότι η ίδια εκτίμηση ίσχυε και για τις περιστάσεις της υπό κρίση υπόθεσης. Σημείωσε, ωστόσο, το επιχείρημα της Κυβέρνησης ότι η προσφεύγουσα στην υπό κρίση υπόθεση δεν παρέσχε καμία διαβεβαίωση ότι θα διενεργούσε ηχογραφήσεις μόνο με την συγκατάθεση των ενδιαφερομένων προκειμένου να διασφαλίσει την προστασία των δικαιωμάτων των φιλοξενουμένων. Υποστήριξε επίσης ότι, αν η OIN είχε κάνει δεκτό το αίτημα, θα είχε την υποχρέωση να πράξει το ίδιο και για διάφορα άλλα παρόμοια αιτήματα, επιβαρύνοντας υπέρμετρα την Αρχή.

Εντούτοις, οι εκτιμήσεις αυτές δεν προέκυπταν από την απόφαση της OIN, η οποία περιορίστηκε στην αναφορά της ασφάλειας και των προσωπικών δικαιωμάτων των διαμενόντων στα κέντρα υποδοχής, χωρίς περαιτέρω διευκρινίσεις ως προς τον τρόπο με τον οποίο αυτά θα επηρεάζονταν από τη δημοσιογραφική δραστηριότητα της προσφεύγουσας. Το Δικαστήριο δεν μπορούσε επίσης να συμφωνήσει με τον ισχυρισμό της κυβέρνησης ότι η προσφεύγουσα, ως έμπειρη δημοσιογράφος, θα έπρεπε να γνωρίζει τους παράγοντες αυτούς χωρίς να δοθούν περαιτέρω λεπτομέρειες από την Αρχή.

Μολονότι ήταν αληθές ότι η προσφεύγουσα ως επαγγελματίας δημοσιογράφος όφειλε να γνωρίζει τις επιπτώσεις του αιτήματός της στην ιδιωτική ζωή, τούτο δεν απάλλασσε τις εθνικές αρχές από την υποχρέωση να αποδείξουν πειστικά την ανάγκη περιορισμών του δικαιώματός της στην ελευθερία της έκφρασης. Εντούτοις, πέραν της μάλλον συνοπτικής συλλογιστικής που προέβαλε η OIN σχετικά με τα δικαιώματα των φιλοξενουμένων στα κέντρα υποδοχής, δεν προέκυψε ότι η OIN απέδωσε καμία βαρύτητα στο δικαίωμα της προσφεύγουσας ως δημοσιογράφου να παρέχει πληροφορίες σχετικά με ζήτημα που απασχολεί το κοινό. Πράγματι, η απόφαση της OIN δεν διέθετε καμία στάθμιση των επίμαχων συμφερόντων.

Ακόμη και αν λαμβανόταν υπόψη το περιθώριο εκτίμησης που καταλείπεται στο κράτος για να διασφαλίσει τον αποτελεσματικό «σεβασμό» της ιδιωτικής και οικογενειακής ζωής των κατοίκων των κέντρων υποδοχής προσφύγων, το Δικαστήριο δεν ήταν πεπεισμένο ότι οι εγχώριες αρχές εξέτασαν επαρκώς αν η άρνηση πρόσβασης και η διεξαγωγή δημοσιογραφικής έρευνας εντός των κέντρων υποδοχής ήταν αναγκαία στην πράξη υπό τις παρούσες συνθήκες για λόγους που αφορούσαν την ιδιωτική ζωή και την ασφάλεια των αιτούντων άσυλο.

Το Δικαστήριο κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η παρέμβαση στο δικαίωμα ελευθερίας της έκφρασης της προσφεύγουσας δεν ήταν «αναγκαία σε μια δημοκρατική κοινωνία». Το ΕΔΔΑ διαπίστωσε παραβίαση του άρθρου 10 της ΕΣΔΑ.

Δίκαιη ικανοποίηση (άρθρο 41)

Η προσφεύγουσα δεν υπέβαλε αίτημα για δίκαιη ικανοποίηση (επιμέλεια: echrcaselaw.com).