Θανατηφόρα βία από αστυνομικούς σε ενέδρα εναντίον δύο υπόπτων. Ελλιπής έρευνα. Παραβίαση του διαδικαστικού και ουσιαστικού σκέλους του δικαιώματος στη ζωή
ΑΠΟΦΑΣΗ
Magomayev κατά Ρωσίας της 26.07.2022 (αρ. προσφ. 10829/11)
ΠΕΡΙΛΗΨΗ
Όρια στη χρήση θανατηφόρας βίας από κρατικούς αξιωματούχους. Δικαίωμα στη ζωή.
Ο προσφεύγων είναι πατέρας του G.M. Η υπόθεση αφορούσε τον θάνατο του γιου του, ως αποτέλεσμα ειδικής επιχείρησης που πραγματοποιήθηκε από κρατικούς πράκτορες. Ο γιος του προσφεύγοντος και ένα άλλο άτομο ο Κ.Μ. αποβιώσαντες, είχαν θεωρηθεί ύποπτοι για τρομοκρατική επίθεση εναντίον αστυνομικών. Στήθηκε προμελετημένη ενέδρα από αστυνομικούς εναντίον τους, οι οποίοι τους πυροβόλησαν θανάσιμα. Η έρευνα που διενεργήθηκε ήταν ελλιπής και οι υπαίτιοι αστυνομικοί ουδέποτε ταυτοποιήθηκαν. Η έρευνα αρχειοθετήθηκε. Το αίτημα του προσφεύγοντος για άσκηση υποστήριξη της κατηγορίας απορρίφθηκε. Ο προσφεύγων δεν είχε πρόσβαση στον φάκελο της ποινικής δικογραφίας. Άσκησε προσφυγή σύμφωνα με τα άρθρα 2 και 13 της Σύμβασης ότι οι αρχές σκόπιμα είχαν σκοτώσει τον γιο του καλύπτοντας την όλη επιχείρηση ως ανταλλαγή πυροβολισμών και ότι οι αρχές απέτυχαν να διερευνήσουν τον θάνατό του.
Το ΕΔΔΑ διαπίστωσε ότι οι εγχώριες αρχές δεν κατάφεραν να απαντήσουν κατάλληλα στις σοβαρές καταγγελίες για ακατάλληλη χρήση θανατηφόρας βίας από κρατικούς αξιωματούχους. Η έρευνα δεν ήταν σε θέση να εξακριβώσει τις συνθήκες του θανατηφόρου πυροβολισμού και να οδηγήσει στον προσδιορισμό του κατά πόσον η βία που χρησιμοποιήθηκε ήταν δικαιολογημένη υπό τις περιστάσεις και στον εντοπισμό και τιμωρία των υπευθύνων για την ανθρωποκτονία. Ως εκ τούτου έκρινε ότι υπήρχε παραβίαση του διαδικαστικού σκέλους του άρθρου 2.
Ομοίως το ΕΔΔΑ διαπίστωσε οι αστυνομικοί θα έπρεπε να είχαν την υποχρέωση να καταστρώσουν διαφορετικά σενάρια επιχείρησης σύλληψης και να ελαχιστοποιήσουν τον κίνδυνο χρήσης θανατηφόρου βίας. Ο χαρακτήρας των τραυμάτων στο σώμα του G.M., καθώς και τα πολλαπλά ίχνη σφαίρας αποδεικνύουν ότι είχαν πρόθεση να τον πυροβολήσουν θανάσιμα. Το δικαστήριο έκρινε ότι η δολοφονία του G.Μ. αποτελούσε χρήση βίας η οποία δεν ήταν απολύτως απαραίτητη για την επιδίωξη των σκοπών που προβλέπονται στο άρθρο 2 § 2 της Σύμβασης.
Επιδίκασε στον προσφεύγοντα το ποσό 10.000 ευρώ για αποζημίωση, ποσό 60.000 ευρώ για ψυχική οδύνη και 3.000 ευρώ για έξοδα.
ΔΙΑΤΑΞΕΙΣ
Άρθρο 2
ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΑ ΠΕΡΙΣΤΑΤΙΚΑ
Ο προσφεύγων είναι πατέρας του G.M. Η υπόθεση αφορούσε τον θάνατο του γιου του προσφεύγοντος ως αποτέλεσμα ειδικής επιχείρησης που πραγματοποιήθηκε από κρατικούς πράκτορες.
Σύμφωνα με την κυβέρνηση, κάποια στιγμή η Ομοσπονδιακή Υπηρεσία Ασφαλείας της Δημοκρατίας του Νταγκεστάν («η FSB») και αξιωματικοί του Υπουργείου Εσωτερικών της Δημοκρατίας του Νταγκεστάν («οι αξιωματικοί της UVD ”) έλαβαν πληροφορίες για εικαζόμενη εμπλοκή και συμμετοχή του G.Μ. και ενός γνωστού του, του Κ.Α. σε παράνομη ένοπλη ομάδα και πληροφορίες σχετικά με προετοιμασία επιθέσεων σε αστυνομικούς. Στις 11 Ιανουαρίου 2010, οι αξιωματικοί της UVD έλαβαν πληροφορίες για το πού βρισκόταν ο G.M. και ο K.A. και αποφάσισαν να τους συλλάβουν.
Σύμφωνα με τις καταθέσεις αυτοπτών μαρτύρων που υπέβαλε ο προσφεύγων, στις 10 Ιανουαρίου 2010 και το πρωί της επόμενης μέρας, αρκετοί μασκοφόροι άνδρες με όχημα Gazel επιθεώρησαν σπίτια σε μια πολυσύχναστη οδό Irchi Kazaka στη Makhachkala.
Σύμφωνα με την Κυβέρνηση, στις 11 Ιανουαρίου 2010 περίπου στις 2 μ.μ. οι αξιωματικοί της UVD και οι αξιωματικοί της FSB επιχείρησαν να συλλάβουν τον G.Μ. και τον Κ.Α., οι οποίοι επέβαιναν σε αυτοκίνητο στο κέντρο της Makhachkala. Οι G.Μ. και Κ.Α. αψήφησαν την εντολή των αστυνομικών να ακινητοποιήσουν το αυτοκίνητο, με αποτέλεσμα οι πρώτοι να ανοίξουν πυρ «με χρήση πυροβόλου όπλου ακαθόριστου τύπου» και ο Κ.Α. να επιχειρήσει να ρίξει χειροβομβίδα. Οι αξιωματικοί (κανείς από τους οποίους δεν τραυματίστηκε) πυροβόλησαν εναντίον τους ευρισκόμενοι σε άμυνα και σκότωσαν τους G.Μ. και Κ.Α.
Σύμφωνα με τον προσφεύγοντα (ο οποίος παρείχε αναλυτικές καταθέσεις επτά μαρτύρων, συμπεριλαμβανομένων αυτόπτων μαρτύρων του θανατηφόρου πυροβολισμού, καθώς και φωτογραφίες από τη σκηνή), όταν ο G.Μ. και ο Κ.Α, άοπλοι, πλησίαζαν το αυτοκίνητο του Κ.Α. το οποίο ήταν σταθμευμένο στην οδό Ίρτσι Καζάκα εκείνη την ημέρα, άγνωστοι αστυνομικοί έκλεισαν τον δρόμο. Τόσο ο G.Μ. (ο οποίος βρίσκονταν στο δρόμο) και ο Κ.Α. (ο οποίος μπήκε στο αυτοκίνητο) δέχθηκαν έντονα πυρά από τρεις μασκοφόρους με πολιτικά ρούχα – όπως διαπιστώθηκε στη συνέχεια ήταν αστυνομικοί – που τους περίμεναν και τους είχαν στήσει ενέδρα. Χωρίς να δώσουν καμία προειδοποίηση, οι άνδρες πυροβόλησαν τρεις φορές από αδιευκρίνιστα πυροβόλα όπλα. Στη συνέχεια έφτασε το προαναφερόμενο όχημα Gazel και απέκλεισε το δρόμο. Μάρτυρες άκουσαν αυτόματα πυρά. Οι πυροβολισμοί προήλθαν από άνδρες που στέκονταν κοντά στο όχημα. Οι G.Μ. και Κ.Α. απεβίωσαν επί τόπου. Αρκετές σφαίρες έπληξαν το αυτοκίνητο (όπως επιβεβαιώθηκε περαιτέρω από τους ειδικούς βαλλιστικών). Το σώμα του G.Μ. ήταν πεσμένο στο έδαφος, καθώς δεν είχε μπει στο αυτοκίνητο. Αμέσως μετά τον πυροβολισμό, οι μασκοφόροι μετακίνησαν το σώμα του G. Μ. και αναζήτησαν πυροβόλα όπλα αλλά δεν βρήκαν πάνω του. Οι αστυνομικοί φέρεται να τοποθέτησαν πυροβόλα όπλα και πυρομαχικά στο σημείο, για να μιμηθούν μια φερόμενη ανταλλαγή πυροβολισμών.
Την ίδια ημερομηνία οι αρχές κίνησαν ποινική δίωξη κατά του GΜ. και Κ.Α. με την κατηγορία της απόπειρας ανθρωποκτονίας εναντίον των αξιωματικών και παράνομη κατοχή όπλων.
Κατά τη διάρκεια επιτόπιου ελέγχου βρέθηκε ένα πιστόλι στο πεζοδρόμιο δίπλα στο σώμα του G.Μ., καθώς και τρεις χειροβομβίδες, εκ των οποίων η μία στην τσέπη του υιού του προσφεύγοντος. Σύμφωνα με ιατροδικαστική έκθεση αναφορικά με τους εκρηκτικούς μηχανισμούς, τα υπολείμματα του πυροβολισμού βρέθηκαν σε μπατονέτες, και συλλέχθηκαν από τα χέρια του G.Μ. Η βιολογική ιατροδικαστική έκθεση της 6 Μαΐου 2010 δεν απέκλεισε ότι τα ίχνη ιδρώτα που ανακαλύφθηκαν στα κατασχεθέντα πυροβόλα όπλα θα μπορούσαν να ανήκουν στους G.Μ. και Κ.Α.
Σύμφωνα με την Κυβέρνηση, πυροβόλα όπλα και πυρομαχικά βρέθηκαν κατά τη διάρκεια ερευνών στα σπίτια του G.Μ. και του Κ.Α. σε αδιευκρίνιστες ημερομηνίες. Δεν υπέβαλαν αντίγραφα των αρχείων αναζήτησης ή άλλα σχετικά έγγραφα.
Βρέθηκαν πολλαπλά τραύματα από σφαίρες στο σώμα του G.Μ., συμπεριλαμβανομένης της περιοχής του στέρνου.
Οι ανακριτές εξέτασαν αρκετούς μάρτυρες που βρίσκονταν κοντά στη σκηνή, άκουσαν τους πυροβολισμούς αλλά δεν είχαν δει τα γεγονότα να εκτυλίσσονται καθώς και οι συγγενείς των G.Μ. και Κ.Α., μεταξύ των οποίων και ο προσφεύγων.
Δεν φαίνεται ότι οι αρχές εξέτασαν άλλους μάρτυρες, συμπεριλαμβανομένων, ειδικότερα, των αξιωματικών που διεξήγαγαν την επιχείρηση, ούτε διαπίστωσαν την ταυτότητα αυτών των αξιωματικών. Ο προσφεύγων δεν είχε πρόσβαση στον φάκελο της ποινικής δικογραφίας.
Πολλές φορές η διαδικασία κατά των G.Μ. και Κ.Α. διεκόπη λόγω του θανάτου τους και συνεχίστηκε από ανώτερη ανακριτική αρχή, καθώς η έρευνα ήταν ελλιπής. Στις 23 Μαρτίου 2011 η διαδικασία κατά των G.Μ. και Κ.Α. διακόπηκε για τους ίδιους λόγους.
ΠΡΟΣΠΑΘΕΙΕΣ ΤΟΥ ΠΡΟΣΦΕΥΓΟΝΤΟΣ ΝΑ ΚΙΝΗΣΕΙ ΕΡΕΥΝΑ ΓΙΑ ΤΟΝ ΘΑΝΑΤΟ ΤΟΥ ΓΙΟΥ ΤΟΥ
Ο προσφεύγων και ο δικηγόρος του ζήτησαν επανειλημμένα από τις ανακριτικές αρχές να ασκήσουν δίωξη για τη δολοφονία των G.M. και Κ.Α. και να χορηγήσουν στον προσφεύγοντα και σε άλλους συγγενείς τους το καθεστώς θύματος, να παρέχουν πληροφορίες και αρχεία ανακριτικών ενεργειών και να ανακρίνουν αυτόπτες μάρτυρες και τους αξιωματικούς που πραγματοποιούν την επιχείρηση. Τα αιτήματα απορρίφθηκαν ή έμειναν αναπάντητα.
Στις 9 Ιουλίου 2010, το Περιφερειακό Δικαστήριο Sovetskiy της Makhachkala απέρριψε την μήνυση του προσφεύγοντος σχετικά με την αδράνεια των ανακριτών (όπως επικυρώθηκε μετά από έφεση στις 16 Αυγούστου 2010 από το Ανώτατο Δικαστήριο της Δημοκρατίας του Νταγκεστάν). Τα δικαστήρια επικύρωσαν την απόφαση του ανακριτή ότι, ενόψει της συνεχιζόμενης ποινικής διαδικασίας κατά των G.Μ. και Α.Κ., δεν ήταν σκόπιμο, σε εκείνο το στάδιο, να κινηθεί διαδικασία για τη δολοφονία τους και να δοθεί η ιδιότητα του θύματος στους συγγενείς. Τα δικαστήρια επιβεβαίωσαν ότι οι ταυτότητες των αξιωματικών που συμμετείχαν στην επιχείρηση δεν ήταν δυνατό να αποκαλυφθούν, καθώς επρόκειτο για εμπιστευτικές πληροφορίες όσον αφορά τον νόμο για την καταστολή της τρομοκρατίας και ως εκ τούτου δεν μπορούσαν να ανακριθούν. Τα δικαστήρια επικύρωσαν ως νόμιμη την απόρριψη του αιτήματος πρόσβασης στο υλικό της ποινικής δικογραφίας.
Ο προσφεύγων παραπονέθηκε σύμφωνα με τα άρθρα 2 και 13 της Σύμβασης ότι οι αρχές είχαν σκόπιμα σκοτώσει τον γιο του καλύπτοντας την όλη επιχείρηση ως ανταλλαγή πυροβολισμών και ότι οι αρχές απέτυχαν να διερευνήσουν τον θάνατο του γιου του.
ΤΟ ΣΤΡΑΣΒΟΥΡΓΟ ΑΠΟΦΑΣΙΖΕΙ…
Διαδικαστική υποχρέωση σύμφωνα με το άρθρο 2
Το Δικαστήριο σημείωσε εξαρχής ότι δεν διενεργήθηκε ποινική έρευνα για τον θάνατο του G.Μ. Η έρευνα που άνοιξε σε βάρος των G.Μ. και Α.Κ. δεν είχε ως στόχο να αποδείξει τα γεγονότα που οδήγησαν στη χρήση θανατηφόρου βίας κατά του G.M. Αυτή η έρευνα απέτυχε να ανασυνθέσει τα γεγονότα αλλά και να εντοπίσει ή να ανακρίνει τους μάρτυρες.
Ειδικότερα, οι αξιωματικοί που συμμετείχαν στην επιχείρηση δεν είχαν ποτέ ταυτοποιηθεί και ανακριθεί. Ομοίως, δεν εντοπίστηκαν και εξετάστηκαν αυτόπτες μάρτυρες του συμβάντος, παρόλο που τα γεγονότα είχαν συμβεί σε πολυσύχναστη περιοχή. Ούτε η έρευνα εξέτασε το ζήτημα εάν η χρήση βίας ήταν δικαιολογημένη.
Δεδομένου ότι δεν είχαν ληφθεί μαρτυρίες, δεν ήταν σαφές πώς οι κρατικές αρχές κατέληξαν στην επίσημη εκδοχή των γεγονότων και σε ποια στοιχεία βασίστηκαν. Οι αποκλίσεις μεταξύ των διαφόρων εκδοχών και των αποδεικτικών στοιχείων στην υπόθεση δεν είχαν αντιμετωπιστεί ποτέ σωστά. Για παράδειγμα, η δικογραφία δεν περιείχε εξηγήσεις γιατί το σώμα του G.Μ. είχε βρεθεί στο έδαφος, ενώ, σύμφωνα με την επίσημη εκδοχή οι G.Μ. και Κ.Α. είχαν δεχτεί πυρά τη στιγμή που οδηγούσαν.
Ως εκ τούτου, οι εγχώριες αρχές δεν κατάφεραν να επιδείξουν την κατάλληλη απάντηση στις σοβαρές καταγγελίες για ακατάλληλη χρήση θανατηφόρας βίας από κρατικούς αξιωματούχους. Η έρευνα δεν ήταν σε θέση να εξακριβώσει τις συνθήκες του θανατηφόρου πυροβολισμού και να οδηγήσει στον προσδιορισμό του κατά πόσον η βία που χρησιμοποιήθηκε ήταν δικαιολογημένη υπό τις περιστάσεις και στον εντοπισμό και την τιμωρία των υπευθύνων για μια ανθρωποκτονία από πρόθεση. Δεν μπορεί επίσης να ειπωθεί ότι οι αρχές έχουν λάβει τα εύλογα μέτρα για να εξασφαλίσουν τα αποδεικτικά στοιχεία σχετικά με το περιστατικό, συμπεριλαμβανομένων των αυτοπτών μαρτυριών.
Δεν αναγνωρίστηκε η ιδιότητα του θύματος στον προσφεύγοντα σε αυτή τη διαδικασία και του απαγορεύτηκε η πρόσβαση στα στοιχεία της υπόθεσης. Τα αιτήματά του για χωριστή έρευνα για τη ανθρωποκτονία απορρίφθηκαν.
Το ΕΔΔΑ διαπίστωσε παραβίαση του άρθρου 2 της Σύμβασης στο πλαίσιο του διαδικαστικού της σκέλους.
ΕΥΘΥΝΗ ΚΡΑΤΟΥΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΘΑΝΑΤΟ ΤΟΥ G.Μ.
Τα μέρη διαφώνησαν σχετικά με το εάν η χρήση θανατηφόρας βίας κατά του γιου του προσφεύγοντος ήταν «απολύτως αναγκαία», καθώς και για τις ακριβείς συνθήκες αυτής της επιχείρησης.
Η ικανότητα του Δικαστηρίου να αξιολογήσει την επιχείρηση παρεμποδίστηκε σοβαρά από την έλλειψη ουσιαστικής έρευνας για τη συμπεριφορά των κρατικών υπαλλήλων. Στην παρούσα υπόθεση, το Δικαστήριο δεν διέθετε επαρκή στοιχεία που θα του επέτρεπαν να επιβεβαιώσει «πέρα από εύλογη αμφιβολία» την εξιστόρηση των γεγονότων του προσφεύγοντος. Ταυτόχρονα, ο απολογισμός της κυβέρνησης δεν ήταν πλήρως συνεπής με τα διαθέσιμα στοιχεία και, όσον αφορά την εξέλιξη των σχετικών γεγονότων, περιείχε πολυάριθμες παραλείψεις και ασάφειες.
Δεν αμφισβητείται ότι η επιχείρηση δεν ήταν αυθόρμητη, αλλά είχε προγραμματιστεί εκ των προτέρων με τουλάχιστον κάποια προηγούμενη γνώση σχετικά με το προφίλ και τις δραστηριότητες του G.M. Ως εκ τούτου, οι αξιωματικοί θα έπρεπε να είχαν την υποχρέωση να καταστρώσουν διαφορετικά σενάρια επιχείρησης σύλληψης και να ελαχιστοποιήσουν τον κίνδυνο χρήσης θανατηφόρου βίας. Ωστόσο, η κυβέρνηση δεν παρείχε λεπτομέρειες σχετικά με το στάδιο σχεδιασμού της επιχείρησης που να υποδηλώνει ότι είχαν γίνει οι κατάλληλες προετοιμασίες σχετικά με αυτό. Ο αριθμός και ο χαρακτήρας των τραυμάτων στο σώμα του G.M., καθώς και τα πολλαπλά ίχνη σφαίρας στο αυτοκίνητο κατά την άποψη του Δικαστηρίου, εγείρουν αμφιβολίες ως προς το κατά πόσον οι αστυνομικοί είχαν σκοπό να συλλάβουν τους δύο άνδρες, και δεν είχαν πυροβολήσει με σκοπό να σκοτώσουν.
Ελλείψει ενημέρωσης για τα κρίσιμα στοιχεία που αφορούν τα γεγονότα, καθώς και οποιασδήποτε εσωτερικής εκτίμησης εάν η χρήση βίας από τους αξιωματικούς κατά του G.Μ. και Κ.Α. ήταν «απολύτως αναγκαία» και όχι υπερβολική, η Κυβέρνηση μπορεί να μην θεωρηθεί ότι έλαβε υπόψη τη χρήση θανατηφόρου βίας στις περιστάσεις της παρούσας υπόθεσης. Το Δικαστήριο δεν πείστηκε ότι η δολοφονία του G.Μ. αποτελούσε χρήση βίας η οποία δεν ήταν απολύτως απαραίτητη για την επιδίωξη των σκοπών που προβλέπονται στο άρθρο 2 § 2 της ΕΣΔΑ.
Το ΕΔΔΑ δαιπίστωσε παραβίαση της ουσιαστικής πτυχής του άρθρου 2 της Σύμβασης.
Δίκαιη ικανοποίηση : Το Στρασβούργο επιδίκασε 10.000 ευρώ για αποζημίωση, 60.000 ευρώ για ψυχική οδύνη και 3.000 ευρώ έξοδα και δαπάνες (επιμέλεια echrcaselaw.com).
