Στρατιωτικός που αποκεφάλισε Αρμένιο για εθνικιστικούς λόγους γίνεται ήρωας στη χώρα του! Το Στρασβούργο δεν συγχωρεί και τιμωρεί!
ΑΠΟΦΑΣΗ
Makuchyan και Minasyan κατά Αζερμπαϊτζάν και Ουγγαρίας της 26.05.2020 (αριθ. 17247/13)
ΠΕΡΙΛΗΨΗ
Ανθρωποκτονία με αποκεφαλισμό Αρμένιου στρατιωτικού και απόπειρα ανθρωποκτονίας και δεύτερου Αρμένιου στην Ουγγαρία από στρατιωτικό του Αζερμπαϊτζάν.
Καταδίκη του σε ισόβια στην Ουγγαρία και επιστροφή στη χώρα του για συνέχιση έκτισης της ποινής, όπου αντί έκτισης αυτής του απονεμήθηκε χάρη από τον Πρόεδρο του Αζερμπαϊτζάν, αποφυλακίστηκε άμεσα, χαρακτηρίστηκε ήρωας στη χώρα του, προήχθη σε ανώτερο βαθμό, του χορηγήθηκε διαμέρισμα και του δόθηκαν αναδρομικοί μισθοί!
Το ΕΔΔΑ έκρινε ότι η απονομή χάριτος για το ειδεχθές έγκλημα που διαπράχθηκε κατά των δύο Αρμένιων δεν ήταν συμβατή με την υποχρέωση του Αζερμπαϊτζάν βάσει του άρθρου 2 να αποτρέψει αποτελεσματικά τη διάπραξη αδικημάτων που θέτουν σε κίνδυνο τη ζωή τρίτων. Συνεπώς, το Δικαστήριο αποφάσισε ότι υπήρξε διαδικαστική παραβίαση του δικαιώματος στη ζωή (άρθρο 2).
Περαιτέρω το ΕΔΔΑ διαπίστωσε ότι το μόνο κίνητρο για τις πράξεις του καταδικασθέντος ήταν το γεγονός ότι τα θύματά του ήταν Αρμένιοι και είχε εθνικιστικό περιεχόμενο. Συνεπώς οι δηλώσεις της Κυβέρνησης του Αζερμπαϊτζάν που τον αποκαλούσαν εθνικό ήρωα, παρόλο που διέπραξε έγκλημα μίσους συνιστούσαν απαγορευμένη διάκριση. Το ΕΔΔΑ έκρινε κατά πλειοψηφία παραβίαση του άρθρου 14 της Σύμβασης.
Επίσης το ΕΔΔΑ διαπίστωσε ότι τέτοιες κατάφωρα καταχρηστικές ατομικές πράξεις, από στρατιωτικό δεν θα μπορούσαν να έχουν προβλεφθεί από τους διοικητές του και ότι το κράτος του Αζερμπαϊτζάν δεν θα μπορούσε να θεωρηθεί υπεύθυνο γι’ αυτές βάσει του διεθνούς δικαίου μόνο και μόνο επειδή ήταν υπάλληλός του. Κατά συνέπεια έκρινε κατά πλειοψηφία ότι δεν διαπιστώθηκε παραβίαση του δικαιώματος στη ζωή (άρθρο 2) από το Αζερμπαϊτζάν στο ουσιαστικό του σκέλος.
Το Δικαστήριο του Στρασβούργου έκρινε ότι οι Ουγγρικές αρχές δεν είχαν αποτύχει στο καθήκον τους για διασφάλιση της τιμωρίας του δολοφόνου καθόσον δεν μπορούσαν να γνωρίζουν ότι η μεταφορά του στο Αζερμπαϊτζάν θα σήμαινε και την αποφυλάκιση του. Κατά συνέπεια δεν υπήρξε παραβίαση του διαδικαστικού σκέλους του άρθρου 2 από την Ουγγαρία.
Τέλος το ΕΔΔΑ έκρινε ομόφωνα ότι και τα δύο κράτη συμμορφώθηκαν με την υποχρέωση παροχής πληροφοριών για την εξέταση της υπόθεσης στο Δικαστήριο. Δεν διαπίστωσε παραβίαση του άρθρου 38 της ΕΣΔΑ.
ΔΙΑΤΑΞΕΙΣ
Άρθρο 2,
Άρθρο 14,
Άρθρο 38
ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΑ ΠΕΡΙΣΤΑΤΙΚΑ
Οι προσφεύγοντες είναι δύο Αρμένιοι υπήκοοι, ο Hayk Makuchyan και ο Samvel Minasyan, οι οποίοι γεννήθηκαν το 1975 και το 1958 αντίστοιχα. Ο δεύτερος απεβίωσε και η χήρα του και τα δυο τους παιδιά συνέχισαν την προσφυγή στη θέση του.
Το 2004, ο κ. Makuchyan και ο ανιψιός του Minasyan, G.M., και οι δύο μέλη του αρμενικού στρατού, παρακολούθησαν μαθήματα αγγλικής γλώσσας στη Βουδαπέστη που διοργανώθηκαν από το ΝΑΤΟ και πιο συγκεκριμένα από το «Πρόγραμμα Συνεργασίας για την ειρήνη». Τα μαθήματα συμμετείχαν δύο από καθένα από τα πρώην σοβιετικά κράτη, συμπεριλαμβανομένου του Αζερμπαϊτζάν.
Την περίοδο που διεξάγονταν τα μαθήματα, ο R.S., μέλος του στρατού του Αζερμπαϊτζάν, δολοφόνησε τον ανιψιό του Minasyan ενώ κοιμόταν, αποκεφαλίζοντάς τον με ένα τσεκούρι. Στη συνέχεια προσπάθησε επίσης να εισέλθει στο δωμάτιο του κ. Makuchyan πριν συλληφθεί από την ουγγρική αστυνομία.
Ο R.S. καταδικάστηκε για εκ προθέσεως ιδιαζόντως ειδεχθή ανθρωποκτονία σε ισόβια κάθειρξη από τα ουγγρικά δικαστήρια, με δυνατότητα αποφυλάκισης υπό όρους μετά από 30 χρόνια.
Κατά τη διάρκεια της ποινικής διαδικασίας ο R.S. δεν επέδειξε καμία μεταμέλεια, ομολογώντας ότι δολοφόνησε τον ανιψιό του Minasyan λόγω της αρμενικής καταγωγής του και επειδή οι Αρμένιοι που συμμετείχαν στο μάθημα τον προκαλούσαν και τον κορόιδευαν.
Το 2012, μετά από αίτημα των αρχών του Αζερμπαϊτζάν, ο R.S. μεταφέρθηκε στο Αζερμπαϊτζάν, σύμφωνα με τη Σύμβαση του Συμβουλίου της Ευρώπης για τη μεταφορά καταδικασθέντων ατόμων, για να εκτίσει εκεί το υπόλοιπο της ποινής του.
Ωστόσο, κατά την άφιξή του στο Αζερμπαϊτζάν, ο R.S. πληροφορήθηκε ότι είχε λάβει προεδρική χάρη και αποφυλακίστηκε. Επίσης, προήχθη σε ταγματάρχη σε μια δημόσια τελετή, του χορηγήθηκε διαμέρισμα και του καταβλήθηκε αναδρομικός μισθός οκτώ ετών.
ΤΟ ΣΤΡΑΣΒΟΥΡΓΟ ΑΠΟΦΑΣΙΖΕΙ…
α) Ουσιαστικό σκέλος του δικαιώματος στη ζωή
Το Αζερμπαϊτζάν ήταν υπεύθυνο για τη δολοφονία του G.M. και την απόπειρα δολοφονίας του κ. Makuchyan;
Το Δικαστήριο επισήμανε ότι το ισχύον πρότυπο βάσει του διεθνούς δικαίου όριζε πολύ υψηλό όριο αναφορικά με την κρατική ευθύνη για μια πράξη που δεν μπορεί να καταλογιστεί σε ένα κράτος τη στιγμή που διαπράχθηκε. Ειδικότερα, για να χαρακτηριστεί ένα κράτος υπεύθυνο έπρεπε να έχει «αναγνωρίσει» και «ενστερνιστεί» και όχι απλά να «εγκρίνει» την πράξη που διαπράχθηκε.
Οι ενέργειες της κυβέρνησης του Αζερμπαϊτζάν στο σύνολό της, συμπεριλαμβανομένης της απόφασης να δοθεί χάρη στον R.S., να τον προωθήσουν επαγγελματικά, να του απονέμουν καθυστερούμενες αποδοχές και να του παραχωρήσουν τη χρήση διαμερίσματος, είχαν σαφώς και ξεκάθαρα αποδείξει την «έγκρισή» των αρχών στην συμπεριφορά του.
Η εν λόγω έγκριση αντικατοπτρίστηκε σε δηλώσεις που υπέβαλαν οι προσφεύγοντες που είχαν δοθεί από διάφορους αξιωματούχους του Αζερμπαϊτζάν και άλλα άτομα τα οποία εξέφραζαν προσωπική έγκριση σχετικά με τη συμπεριφορά του R.S., την μεταφορά του και την απονομή χάριτος. Το Δικαστήριο συμφώνησε ότι πολλές από τις εν λόγω δηλώσεις, καθώς και η δημιουργία ειδικής ενότητας στην επίσημη ιστοσελίδα του Προέδρου του Αζερμπαϊτζάν με επιστολές που ευχαριστούσαν τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας για τη χάρη στον R.S., ήταν ιδιαίτερα προβληματικές καθώς εξυμνούσαν τον R.S. ως εθνικό ήρωα για τα φρικτά εγκλήματα που είχε διαπράξει.
Ωστόσο, το Δικαστήριο δεν ήταν πεπεισμένο ότι το Αζερμπαϊτζάν είχε «σαφώς και ξεκάθαρα» «αναγνωρίσει» και «υιοθετήσει» «ως δικές του» τις αξιοθρήνητες πράξεις του R.S., οι οποίες ήταν μέρος ατομικής απόφασης. Επιπλέον, η επίθεση έλαβε χώρα τη νύχτα, εκτός των ωρών εκπαίδευσης, και δεν υπήρχε καμία απόδειξη ότι διέπραξε τα εγκλήματα με εντολή των ανωτέρων του.
Το Δικαστήριο δεν ήταν πεπεισμένο ότι τέτοιες κατάφωρες καταχρηστικές ατομικές πράξεις, που δείχνουν αποστασιοποιημένες μέχρι στιγμής από την επίσημη ιδιότητα του R.S. ως στρατιωτικού, θα μπορούσαν να έχουν προβλεφθεί από τους διοικητές του ή ότι το κράτος του Αζερμπαϊτζάν θα μπορούσε να θεωρηθεί υπεύθυνο γι’ αυτές βάσει του διεθνούς δικαίου μόνο και μόνο επειδή εκπροσωπούσε το κράτος.
Ούτε υπήρχε οτιδήποτε στο φάκελο της υπόθεσης που να υποδηλώνει ότι η διαδικασία στο Αζερμπαϊτζάν αναφορικά με τη πρόσληψη μελών των ενόπλων δυνάμεων και παρακολούθηση της ικανότητάς τους να υπηρετούν τη περίοδο που ο R.S. στάλθηκε στην αποστολή του στην Ουγγαρία ήταν ανεπαρκής.
Τονίζοντας ότι η εκτίμησή του βασίστηκε στα πολύ αυστηρά πρότυπα που ορίζει το διεθνές δίκαιο, το Δικαστήριο έκρινε ότι δεν υπήρξε ουσιαστική παραβίαση του δικαιώματος στη ζωή (άρθρο 2) από το Αζερμπαϊτζάν.
β) Διαδικαστική πτυχή του δικαιώματος στη ζωή
Το Αζερμπαϊτζάν είχε συμμορφωθεί με το καθήκον του σύμφωνα με τη διαδικαστική πτυχή του άρθρου 2 σχετικά με τη διασφάλιση της εκτέλεσης της ποινής του R.S.;
Το Δικαστήριο έκρινε ότι το Αζερμπαϊτζάν είχε αναλάβει την ευθύνη για την έκτιση της ποινής του R.S. μετά τη μεταφορά του, και από εκείνη τη στιγμή, κλήθηκε να παράσχει κατάλληλη απάντηση σε ένα πολύ σοβαρό εθνολογικά προκατειλημμένο έγκλημα για το οποίο ένας από τους πολίτες του είχε καταδικασθεί σε άλλη χώρα. Δεδομένης της εξαιρετικά τεταμένης πολιτικής κατάστασης μεταξύ Αζερμπαϊτζάν και Αρμενίας, οι αρχές θα έπρεπε να ήταν πολύ πιο προσεκτικές.
Ωστόσο, αντί να επιβάλει την έκτιση της ποινής στον R.S., τον αποφυλάκισε και τον αντιμετώπισε ως αθώο ή ως αδικαιολόγητα καταδικασθέντα, του απονεμήθηκε χάρη και του χορηγήθηκαν παροχές που δεν είχαν προφανώς νομική βάση σύμφωνα με την εθνική νομοθεσία.
Επιπλέον, το Δικαστήριο δεν πείστηκε από τους λόγους που προέβαλε η κυβέρνηση του Αζερμπαϊτζάν για την άμεση αποφυλάκιση του R.S. Όσον αφορά την εικαζόμενη αδικία της ποινικής διαδικασίας, το Δικαστήριο διαπίστωσε ότι ο R.S. δικάστηκε στην Ουγγαρία ενώπιον δικαστηρίων σε δύο επίπεδα, τα οποία είχαν εκδώσει αιτιολογημένες αποφάσεις. Σε κάθε περίπτωση, εάν ο R.S. είχε θεωρήσει τη δίκη του άδικη, θα μπορούσε, αλλά δεν το έπραξε, να προσφύγει ενώπιον του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου κατά της Ουγγαρίας μετά την περάτωση της ποινικής διαδικασίας εναντίον του στα εθνικά δικαστήρια.
Όσον αφορά την προσωπική κατάσταση και τις ψυχικές δυσκολίες του R.S., δύσκολα θα μπορούσαν να δικαιολογήσουν την αποτυχία των αρχών του Αζερμπαϊτζάν να επιβάλουν την προβλεπόμενη ποινή σε ένα από τους πολίτες του για σοβαρό έγκλημα μίσους. Σε κάθε περίπτωση, η ψυχολογική του κατάσταση είχε αξιολογηθεί διεξοδικά κατά τη διάρκεια της δίκης του στην Ουγγαρία από ιατρικό προσωπικό, το οποίο διαπίστωσε ότι κατανοούσε τις συνέπειες των πράξεών του εκείνη την περίοδο. Πράγματι, η μεταγενέστερη απόφαση για προαγωγή του R.S. αποδείκνυε σαφώς ότι οι αρχές του Αζερμπαϊτζάν τον έκριναν ικανό να συνεχίσει να υπηρετεί στο στρατό και ότι δεν υπέφερε από σοβαρή ψυχική ασθένεια. Στη πράξη χορηγήθηκε αμνηστία στον R.S από τις αρχές του Αζερμπαϊτζάν για τα εγκλήματα που διαπράχθηκαν κατά των Αρμενίων. Αυτό δεν ήταν συμβατό με την υποχρέωση του Αζερμπαϊτζάν βάσει του άρθρου 2 να αποτρέψει αποτελεσματικά τη διάπραξη αδικημάτων που θέτουν σε κίνδυνο τη ζωή τρίτων. Συνεπώς, το Δικαστήριο έκρινε ότι υπήρξε διαδικαστική παραβίαση του δικαιώματος στη ζωή (άρθρου 2) από το Αζερμπαϊτζάν.
Η Ουγγαρία είχε αποτύχει στο καθήκον της σύμφωνα με το άρθρο 2 να διασφαλίσει ότι ο R.S. θα συνέχιζε να εκτίει ποινή φυλάκισης ακόμη και αφού είχε φύγει από τη χώρα;
Πρώτον, το Δικαστήριο σημείωσε ότι οι ουγγρικές αρχές ακολούθησαν κατά γράμμα τη διαδικασία που ορίζονταν στη Σύμβαση του Συμβουλίου της Ευρώπης για τη μεταφορά καταδίκων κατά την έκδοση του R.S.
Δεν υποβλήθηκαν απτά αποδεικτικά στοιχεία ενώπιον του Δικαστηρίου που να αποδεικνύουν ότι οι ουγγρικές αρχές ξεκάθαρα γνώριζαν ή έπρεπε να γνωρίζουν ότι ο R.S. θα απελευθερώνονταν στο Αζερμπαϊτζάν.
Πράγματι, δεδομένου του χρόνου που εξέτισε ο R.S. σε ουγγρική φυλακή, το Δικαστήριο δεν διαπίστωσε πώς οι αρχές της χώρας αυτής θα μπορούσαν να έχουν κάνει κάτι περισσότερο από το να σεβαστούν τις διαδικασίες και το πνεύμα της Σύμβασης και να είναι πεπεισμένες ότι ένα τρίτο κράτος του Συμβουλίου της Ευρώπης θα ενεργούσε με καλή πίστη.
Ως εκ τούτου, δεν υπήρξε διαδικαστική παραβίαση του άρθρου 2 από την Ουγγαρία.
Η Αρμενική εθνική καταγωγή των θυμάτων του R.S. είχε παίξει κάποιο ρόλο στα μέτρα που ελήφθησαν από τις αρχές του Αζερμπαϊτζάν μετά την επιστροφή του καταδικασθέντος;
Το Δικαστήριο επισήμανε ότι τα ουγγρικά δικαστήρια διαπίστωσαν ότι το μόνο κίνητρο για τις πράξεις του R.S. ήταν το γεγονός ότι τα θύματά του ήταν Αρμένιοι. Η εθνοτική προκατάληψη των εγκλημάτων του ερευνήθηκε πλήρως από την Ουγγαρία και το Δικαστήριο δεν μπορούσε να βρει κανένα λόγο να αμφισβητήσει τα συμπεράσματα των δικαστηρίων.
Επιπλέον, ήταν ικανοποιημένο από το γεγονός ότι οι προσφεύγοντες είχαν μια αρκετά πειστική εκ πρώτης όψεως υπόθεση, η οποία δείχνει ότι τα μέτρα των αρχών του Αζερμπαϊτζάν υπέρ του R.S. είχαν ως βάση φυλετικά κίνητρα. Συγκεκριμένα, ο R.S. είχε λάβει χάρη κατά την επιστροφή του, χωρίς κανένα προφανές επίσημο αίτημα ή έννομη διαδικασία. Είχε επίσης προαχθεί και είχε λάβει διάφορα οφέλη, τα οποία, απουσία νομικής βάσης, είχαν ερμηνευτεί ως ανταμοιβή για τη συμπεριφορά του.
Επιπλέον, σημείωσε και πάλι τις δηλώσεις αξιωματούχων του Αζερμπαϊτζάν στις οποίες χαρακτήριζαν τον R.S. ως πατριώτη και ήρωα, καθώς και τη δημιουργία ειδικής σελίδας αφιερωμένη στον R.S. στον ιστότοπο του Προέδρου του Αζερμπαϊτζάν.
Το ΕΔΔΑ αποδοκίμασε το γεγονός ότι η πλειονότητα αυτών των δηλώσεων είχε εκφράσει ιδιαίτερη υποστήριξη για το γεγονός ότι τα εγκλήματα του R.S. στρέφονταν εναντίον Αρμενίων στρατιωτών και έκρινε ότι η ίδια η ύπαρξη του ιστότοπου υπονοούσε ότι του είχε δοθεί χάρη λόγω της εθνοτικής φύσης της επίθεσης.
Από την άλλη πλευρά, δύο δηλώσεις που παρέχονται από την κυβέρνηση του Αζερμπαϊτζάν, οι οποίες αρνούνται ότι οι ενέργειες του R.S. είχαν εγκριθεί σε επίσημο επίπεδο και ότι δεν είχε θεωρηθεί ήρωας στη χώρα, δεν αρκούσαν για να αντικρούσουν το συντριπτικό αποδεικτικό στοιχείο που κατέθεσαν οι προσφεύγοντες ότι τα διάφορα μέτρα που ελήφθησαν και οδήγησαν στην εικονική ατιμωρησία του R.S., σε συνδυασμό με τη εξύμνηση του εξαιρετικά σκληρού εγκλήματος, είχαν αιτιώδη συνάφεια με την αρμενική εθνικότητα των θυμάτων.
Η κυβέρνηση δεν είχε αποδείξει τον αμφισβητούμενο ισχυρισμό των προσφευγόντων για την ύπαρξη διακρίσεων και ότι υπήρξε παραβίαση του άρθρου 14 σε συνδυασμό με το άρθρο 2 από το Αζερμπαϊτζάν.
Οι κυβερνήσεις του Αζερμπαϊτζάν και της Ουγγαρίας είχαν αποτύχει να προσκομίσουν έγγραφα;
Οι προσφεύγοντες παραπονέθηκαν ότι και οι δύο Κυβερνήσεις δεν είχαν προσκομίσει έγγραφα που τους ζήτησαν, αναφερόμενοι ιδίως στην προεδρική χάρη του Προέδρου του Αζερμπαϊτζάν και τα πρακτικά των συνεδριάσεων του Προέδρου και τις οδηγίες που εξέδωσε σχετικά με τον R.S.
Το Δικαστήριο διαπίστωσε το αντίθετο ότι, κατόπιν αιτήματός του, τόσο το Αζερμπαϊτζάν όσο και η κυβέρνηση της Ουγγαρίας είχαν υποβάλει τα έγγραφα που ζήτησε το Δικαστήριο εντός της προθεσμίας, μεταξύ των οποίων την απόφαση για την προεδρική χάρη. Δεν είχε γνώση άλλου εγγράφου το οποίο οι κυβερνήσεις θα μπορούσαν να έχουν προσκομίσει για την ορθή και αποτελεσματική εξέταση της υπόθεσης των προσφευγόντων και δεν το είχαν παράσχει.
Συμπερασματικά, καμία από τις κυβερνήσεις δεν απέτυχε να συνεργαστεί με το Δικαστήριο και δεν υπήρξε παραβίαση του άρθρου 38.
Δίκαιη ικανοποίηση (άρθρο 41)
Το Δικαστήριο έκρινε ομόφωνα ότι το Αζερμπαϊτζάν έπρεπε να καταβάλει από κοινού στους προσφεύγοντες 15.143,33 στερλίνες (GBP) για έξοδα και δαπάνες. Οι προσφεύγοντες δεν ζήτησαν να τους επιδικαστεί ηθική βλάβη.
Μειοψηφούσα Γνώμη
Ο δικαστής Pinto de Albuquerque εξέφρασε μια εν μέρει αντίθετη γνώμη που επισυνάπτεται στην απόφαση (επιμέλεια echrcaselaw.com).
