Σημαντικές καθυστερήσεις στις έρευνες για το θάνατο 26 και τον τραυματισμό 300 ανθρώπων από έκρηξη πυρομαχικών!Παραβίαση του διαδικαστικού σκέλους του δικαιώματος στη ζωή

ΑΠΟΦΑΣΗ 

Durdaj κ.α. κατά Αλβανίας της 07.11.2023 (αρ. προσφ. 63543/09, 46707/13, 46714/13 και 12720/14)

Βλ. εδώ

ΠΕΡΙΛΗΨΗ

Έκρηξη σε εγκαταστάσεις στο Gërdec που είχαν πραγματοποιήσει οι κρατικές αρχές για την αποσυναρμολόγηση παροπλισμένων και απαρχαιωμένων όπλων, μηχανημάτων και εξοπλισμών των ενόπλων δυνάμεων. Συνολικά, 26 άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους (συμπεριλαμβανομένου του επτάχρονου γιου δύο από τους προσφεύγοντες) και πάνω από 300 τραυματίστηκαν (συμπεριλαμβανομένων 15 προσφευγόντων).

Το Δικαστήριο διαπίστωσε ότι οι προσφεύγοντες είχαν στερηθεί της δυνατότητας αποτελεσματικής συμμετοχής στη ποινική δίκη. Επιπλέον, η ποινική δίωξη κατά του πρώην υπουργού Άμυνας F.Μ. για κατάχρηση εξουσίας εξακολουθεί να εκκρεμεί, αφήνοντας έτσι τους προσφεύγοντες χωρίς τελικό συμπέρασμα ως προς την ευθύνη του, 14 και πλέον χρόνια μετά την έκρηξη. Οι εθνικές διωκτικές αρχές δεν παρείχαν πειστικές εξηγήσεις για την αποτυχία τους να συνεχίσουν την έρευνα αμέσως μετά την επανεκλογή του F.Μ. ως βουλευτή, εγείροντας έτσι σοβαρά ερωτήματα ως προς την προθυμία και την επιμέλειά τους να συνεχίσουν και να λάβουν δράση σχετικά με την υπόθεση  και αφήνοντας χώρο για ατιμωρησία. Ενώ το Δικαστήριο δεν έπαιρνε θέση ως προς την ποινική ευθύνη του F.M., έκρινε ότι οι προσφεύγοντες καθώς και το ευρύ κοινό είχαν το δικαίωμα να γνωρίζουν όχι μόνο τις συνθήκες υπό τις οποίες συνέβη η τραγωδία του Gërdec αλλά και το ρόλο που είχε παίξει σε αυτό ο πρώην υπουργός Άμυνας.

Το ΕΔΔΑ διαπίστωσε ομόφωνα, παραβίαση του διαδικαστικού σκέλους του άρθρου 2 (δικαίωμα στη ζωή) της ΕΣΔΑ και επιδίκασε στους προσφεύγοντεςγια ηθική βλάβη ποσά από 10.000-12.000 ευρώ και 8.000 ευρώ από κοινού για έξοδα.

ΔΙΑΤΑΞΗ

Άρθρο 2

ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΑ ΠΕΡΙΣΤΑΤΙΚΑ

Οι προσφεύγοντες είναι 17 Αλβανοί υπήκοοι που γεννήθηκαν μεταξύ 1951 και 2002 και ζουν στο Gërdec, στα Τίρανα, στοBerat και το Vore. Το 2007, οι αλβανικές αρχές ξεκίνησαν τη διαδικασία παροπλισμού και καταστροφής ενός αποθέματος περίπου 185.000 τόνων πυρομαχικών που ήταν αποθηκευμένα σε περίπου 1.300 αποθήκες σε όλη την Χώρα. Στις ένοπλες δυνάμεις ανατέθηκε η ευθύνη για την ασφάλεια και την προστασία των εγκαταστάσεων παροπλισμού, ενώ στην Στρατιωτική Εταιρεία Εξαγωγών-Εισαγωγών («MEICO»), εταιρεία που ιδρύθηκε με κυβερνητική απόφαση υπό την αιγίδα του Υπουργείου Άμυνας) ανατέθηκε η σύναψη συμβάσεων και η γενική εποπτεία της δραστηριότητας παροπλισμού.

Τον Απρίλιο του 2007 μια έκταση γης υπό τη διοίκηση του Υπουργείου Άμυνας που βρίσκεται στο Gërdec (Vore) διατέθηκε και ανατέθηκε στη MEICO να το εκμισθώσει σε εταιρεία με έδρα στις ΗΠΑ, την Southern Ammunition Company (“SAC”), για τη διαδικασία παροπλισμού. Υπογράφηκαν συμβόλαια ώστε η SAC να παρέχει τα απαραίτητα μηχανήματα και να διαχειρίζεται και να ελέγχει τον παροπλισμό  των πυρομαχικών, υπό τους όρους και τα τεχνικά μέτρα ασφαλείας που προβλέπονται στη σχετική αλβανική νομοθεσία. Με τη σειρά της, η SAC ανέθεσε το έργο σε υπεργολαβία στην Albademi lLtd., εταιρεία περιορισμένης ευθύνης που έχει συσταθεί στην Αλβανία.

Στις 15 Μαρτίου 2008, μια τεράστια έκρηξη σημειώθηκε στις εγκαταστάσεις του Gërdec. Η έκρηξη είχε ως αποτέλεσμα το θάνατο 26 ατόμων και τον τραυματισμό  περίπου 300. Δύο από τους προσφεύγοντες (αρ. προσφ. 63543/09και 12720/14) είναι οι γονείς του Erison Durdaj, επτά ετών τότε, ο οποίος με την ξαδέλφη του,RoxhensDurdaj (πρώτη προσφεύγουσα  στην προσφυγή αρ. 46714/13), πήγαιναν κολατσιό στη μητέρα του Roxhens που εργαζόταν στις εγκαταστάσεις. Ο Erison Durdaj τραυματίστηκε βαριά από την έκρηξη και απεβίωσε στις 3 Απριλίου 2008. Η Roxhens Durdaj, τότε 11 ετών, υπέστη σοβαρά εγκαύματα. Οι 13 προσφεύγοντες στην προσφυγή αρ. 46707/13 και ο δεύτερος προσφεύγων στην υπ’ αριθ. 46714/13(Alketa Hazizaj), εργάζονταν στις εγκαταστάσεις και τραυματίστηκαν βαριά από την έκρηξη.

Στο πλαίσιο της ποινικής έρευνας που ακολούθησε διενεργήθηκαν τρεις πραγματογνωμοσύνες: Η πρώτη από τη Διεθνή Ομάδα Αντίδρασης (IRT) του Γραφείου Αλκοόλ, Καπνού, Πυροβόλων Όπλων και Εκρηκτικά (ATF), την κύρια ομοσπονδιακή μονάδα των ΗΠΑ για τη διερεύνηση περιστατικών με εκρηκτικά και η οποία διερεύνησε σε εθνικό και διεθνές επίπεδο. Η δεύτερη διεξήχθη από το Γραφείο του Γενικού Εισαγγελέα και η τρίτη από το Στρατό. Οι τρεις πραγματογνωμοσύνες διαπίστωσαν ότι ούτε η επιλογή της τοποθεσίας ως εγκατάστασης παροπλισμού όπλων ούτε η λειτουργία της είχαν συμμορφωθεί με τους κανόνες αδειοδότησης και ασφάλειας.

Οι διαδικασίες εργασίας στις εγκαταστάσεις του Gërdec ήταν χαοτικές και οι δραστηριότητες παροπλισμούπραγματοποιήθηκαν χωρίς τις απαιτούμενες άδειες. Οι εργαζόμενοι δεν είχαν την κατάλληλη εκπαίδευση, οι δραστηριότητες είχαν πραγματοποιηθεί κατά παράβαση των στρατιωτικών τεχνικών κανονισμών και το στήσιμο της κατάστασης του Gërdec και η λειτουργία της δεν είχαν παρακολουθηθεί ή εποπτευθεί από τις αρμόδιες κρατικές αρχές.

Η έρευνα στο σύνολό της κατέληξε σεποινική δίωξη 29 προσώπων, μεταξύ των οποίων ο πρώην Υπουργός Άμυνας, F.Μ. ο οποίος κατά την έκρηξη ήταν βουλευτής, αλλά του οποίου η ασυλία άρθηκε τον Ιούνιο του 2008, ο επικεφαλής του MEICO, ο διευθυντής και υπεύθυνος εγκαταστάσεων της Albademil Ltd, ο Αρχηγός του Γενικού Επιτελείου των Ενόπλων Δυνάμεων και πλήθος Υπαλλήλων και στρατιωτικό προσωπικό του Υπουργείου Άμυνας, καθώς και η ίδια η Albademil Ltd. Ωστόσο, μετά την επανεκλογή του F.Μ. ως βουλευτή, που του έδωσε ανανεωμένη βουλευτική ασυλία, η εισαγγελία δεν ζήτησε νέα άδεια από το Κοινοβούλιο για άρση της ασυλίας του και το Ανώτατο Δικαστήριο διέκοψε την ποινική δίωξη εναντίον του στις 14 Σεπτεμβρίου 2009.

Κατά τη διάρκεια της διαδικασίας, οι προσφεύγοντες στις προσφυγές  με αρ. 63543/09 και 12720/14 κατέθεσαναγωγή κατά ορισμένων από τους κατηγορούμενους. Στις 22 Μαΐου 2009 το Ανώτατο Δικαστήριο διαχώρισε την αγωγή από το ποινικό σκέλος της υπόθεσης. Μια από τις προσφεύγουσες κατήγγειλε στο Συνταγματικό Δικαστήριο ότι η διάσπαση της αστικής αξίωσης από την ποινική διαδικασία της είχε στερήσει κάθε ευκαιρία να συμμετέχει στην ποινική διαδικασία και τη δίκη, για παράδειγμα, την εξέταση των μαρτύρων, την υποβολή πρόσθετης τεκμηρίωσης, την ανάθεση εκθέσεων εμπειρογνωμόνων και υποβολή αίτησης για προσθήκη επιπρόσθετων μαρτύρων, παραβιάζοντας έτσι την αρχή της αντιδικίας. Το Συνταγματικό Δικαστήριο απέρριψε την καταγγελία της.

Είκοσι τέσσερις από τους κατηγορούμενους κρίθηκαν ένοχοι για ποινικά αδικήματα όπως παραβίαση κανόνων ασφαλείας, παραγωγή και κατοχή όπλων και πυρομαχικών εν ώρα εργασίας, κατάχρηση καθήκοντος και καταστροφή περιουσίας από αμέλεια. Ο χρόνος που έκτισαν στη φυλακή κυμαινόταν από 6 χρόνια και 7 μήνες έως 10χρόνια και 27 ημέρες.

Από τις 26 Οκτωβρίου 2012, η βουλευτική ασυλία δεν αποτελούσε εμπόδιο για το θεσμικό όργανο ή τη συνέχιση της ποινικής έρευνας για βουλευτή. Μολονότι οι προσφεύγοντες προσπάθησαν να επαναφέρουν την ποινική δίωξη κατά του F.M. για κατάχρηση εξουσίας, η ποινική δίωξη σε βάρος του εκκρεμεί ακόμη.

ΤΟ ΣΤΡΑΣΒΟΥΡΓΟ ΑΠΟΦΑΣΙΖΕΙ…

Άρθρο 2

Διαδικαστικό σκέλος

Το Δικαστήριο σημείωσε ότι η Γενική Εισαγγελία είχε ξεκινήσει αμέσως έρευνα μετά την έκρηξη και είχε ζητήσει βοήθεια από το ATF-IRT. Τρεις εκθέσεις πραγματογνωμόνων είχαν χρησιμεύσει ως βάση για τα κατηγορητήρια και είχαν χρησιμοποιηθεί ως αποδεικτικό στοιχείο στη δίκη εναντίον των κατηγορουμένων. Το δικαστήριο κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η έρευνα ήταν επαρκής καθώς είχε καταφέρει γενικά να αποδείξει τις περιστάσεις και τα σχετικά γεγονότα και είχε εντοπίσει τους υπεύθυνους. Παρόλο που κανείς δεν είχε καταδικαστεί τελικά για ανθρωποκτονία, οι καταδίκες τους σχετίζονταν όλες με το περιστατικό στο Gërdec, και αναφέρονταν σε πράξεις που είναι επικίνδυνες για τη ζωή και στην προστασία του δικαιώματος στη ζωή κατά την έννοια του άρθρου 2.

Όσον αφορά την ποινική διαδικασία, το Δικαστήριο έλαβε υπόψη ότι η υπόθεση δεν είχε σχέση με δολοφονία εκ προθέσεως, αλλά με βαριά αμέλεια. Ενώ ήταν αλήθεια ότι κάποιες από τις ποινές στη συνέχεια μειώθηκαν, οι μειώσεις στις αρχικές ποινές δεν τις είχαν καταστήσει δυσανάλογα επιεικείς. Ταυτόχρονα, σημείωσε επίσης ότι το Ανώτατο Δικαστήριο είχε αποκόψει την αστική αξίωση των προσφευγόντων από την ποινική διαδικασία πριν την έναρξη της δίκης ενώπιον του Επαρχιακού Δικαστηρίου Τιράνων και ότι, όταν ξεκίνησε η δίκη, οι προσφεύγοντες δεν είχαν ενημερωθεί για κανένα από τα μέτρα που ελήφθησαν, για καμία από τις ακροάσεις και δεν είχαν κληθεί να συμμετάσχουν στη δίκη με οποιαδήποτε ιδιότητα.

Έτσι, κατά τη διάρκεια της ποινικής διαδικασίας, οι προσφεύγοντες δεν είχαν κανένα δικονομικό δικαίωμα. Το Δικαστήριο έχει ήδη διαπιστώσει ότι η διαδικαστική υποχρέωση ενός κράτους δυνάμει του άρθρου 2 απαιτεί ποινική απάντηση και ότι έπρεπε να δοθεί στα θύματα η ευκαιρία να συμμετέχουν αποτελεσματικά στην ποινική διαδικασία, στο βαθμό που ήταν αναγκαίο για τη διασφάλιση των έννομων συμφερόντων τους. Αυτό δεν μπορούσε να αντισταθμιστεί από τη δυνατότητα να υποβάλουν οι προσφεύγοντες  αγωγή σε χωριστές αστικές διαδικασίες, δεδομένου ότι η διαδικασία αυτή δεν θα εξέταζε την ποινική ευθύνη του κατηγορουμένου.

Περαιτέρω, η ποινική δίωξη σε βάρος του F.Μ. για κατάχρηση εξουσίας – βαρύνεται από σημαντικές καθυστερήσεις, αδράνεια των διωκτικών αρχών και πολλές μάταιες προσπάθειες προσαγωγής των προσφευγόντων στη δικαιοσύνη – εκκρεμεί ακόμη. Έτσι, οι προσφεύγοντες δεν είχαν καμία απάντηση ως προς την ποινική ευθύνη του F.M. 14 και πλέον χρόνια μετά την έκρηξη. Οι διωκτικές αρχές δεν παρείχαν πειστικές εξηγήσεις για τηναποτυχία τους να συνεχίσουν την έρευνα αμέσως μετά την επανεκλογή του F.Μ. ως βουλευτή, εγείροντας έτσι σοβαρά ερωτήματα ως προς την προθυμία και την επιμέλειά τους να συνεχίσουν το θέμα και δημιουργώντας μια πιθανότητα ατιμωρησίας. Αν και σύμφωνα με το άρθρο 2, ένα κράτος δεν υποχρεούται να διώκει πρόσωπα για τα οποία τα θύματα επιθυμούν να λογοδοτήσουν, τα εθνικά δικαστήρια σε καμία περίπτωση δεν πρέπει να αφήσουν ατιμώρητα τα επικίνδυνα για τη ζωή αδικήματα.

Ενώ το Δικαστήριο δεν έλαβε θέση ως προς την ποινική ευθύνη του F.M., έκρινε ότι, δεδομένου των αποδεικτικών στοιχείων που συγκεντρώθηκαν εναντίον του, οι προσφεύγοντες καθώς και το ευρύ κοινό είχαν το δικαίωμα να γνωρίζουν όχι μόνο τις συνθήκες υπό τις οποίες είχαν πραγματοποιηθεί η απώλεια ζωής και οι σοβαροί τραυματισμοί, αλλά επίσης τον ακριβή ρόλο που είχε διαδραματίσει ο πρώην Υπουργός Άμυνας στα γεγονότα.

Το Δικαστήριο διαπίστωσε παραβίαση της διαδικαστικής πτυχής του άρθρου 2 της ΕΣΔΑ.

Ουσιαστικό σκέλος

Όσον αφορά την καταγγελία των προσφευγόντων ότι οι κρατικές αρχές δεν είχαν δεχτεί επαρκώς λειτουργικά μέτρα και μέτρα ασφαλείας, το Δικαστήριο έπρεπε να εξακριβώσει εάν η επιδίκαση αποζημίωσης θα μπορούσε, καταρχήν, να θεωρείται ότι ικανοποιεί την υποχρέωση του κράτους ως προς την ουσιαστική πτυχή του άρθρου 2.

Πράγματι, τρεις από τους προσφεύγοντες είχαν καταθέσει αγωγές στο Πρωτοδικείο των Τιράνων. Κατά την αποζημίωση τους, το Διοικητικό Δικαστήριο διαπίστωσε ότι οι κρατικές αρχές δεν είχαν λάβει επαρκή προληπτικά μέτρα για να διασφαλίσουν ότι υπήρχαν ελάχιστα πρότυπα ασφαλείας στις εγκαταστάσεις του Gërdec. Κατέληξε στο συμπέρασμα ότι οι επικίνδυνες δραστηριότητες στις εν λόγω εγκαταστάσεις είχαν ως αποτέλεσμα  το θάνατο του γιου δύο εκ τωνπροσφευγόντωνκαι στον τραυματισμό των υπολοίπων. Κατά την άποψη του Δικαστηρίου, τα εν λόγω ευρήματα ισοδυναμούσαν με αναγνώριση επί της ουσίας της ευθύνης του κράτους για τον θάνατο του γιου της Zamira Durdaj και του Feruzan Durdaj και τον κίνδυνο για τη ζωή της Sabrije Picari.

Το Δικαστήριο διαπίστωσε ότι, μη υποβάλλοντας έφεση, αυτοί οι προσφεύγοντες είχαν σιωπηρά αποδεχτεί ότι ικανοποιήθηκαν με τα επιδικασθέντα ποσά και, ως εκ τούτου, είχαν παραιτηθεί από την περαιτέρω χρήση των εθνικών ένδικων μέσων.

Επιπλέον, η αποζημίωση και η χρηματική ικανοποίησης για την ηθική βλάβη που επιδικάστηκε δεν ήταν χαμηλότερη από αυτή που επιδικάστηκε από το Δικαστήριο βάσει του άρθρου 41 της Σύμβασης σε παρόμοιες υποθέσεις. Ακολούθησε ότι αυτοί δεν μπορούσαν πλέον να ισχυριστούν ότι αποτελούσαν θύματα της παραβίασης, σύμφωνα με αυτήν την πτυχή του άρθρου 2.

Οι προσφεύγοντες που δεν είχαν ασκήσει αγωγή κατά του Δημοσίου για την ουσιαστική τους  καταγγελία βάσει του άρθρου 2 δεν είχαν χρησιμοποιήσει όλες τα διαθέσιμα νομικά μέσα σε εθνικό επίπεδο και, ως εκ τούτου, δεν δόθηκε στις εθνικές αρχές η ευκαιρία να αντιμετωπίσουν (και συνεπώς να αποτρέψουν ή διορθώσουν) παραβίαση της ΕΣΔΑ που φέρεται σε βάρος τους. Ως εκ τούτου, το Δικαστήριο απέρριψε την καταγγελία τους σύμφωνα με αυτή την πτυχή του άρθρου 2.

Δίκαιη ικανοποίηση (άρθρο 41)

Το Δικαστήριο επιδίκασε 12.000 ευρώ από κοινού στη Zamira Durdaj και Feruzan Durdaj και10.000 ευρώ σε καθένααπό τους άλλους προσφεύγοντες για ηθική βλάβη.Επιπλέον επιδίκασε το ποσό των 8.000 ευρώ από κοινού σε όλους τους προσφεύγοντες για έξοδα (επιμέλεια: echrcaselaw.com).