Σύλληψη και κράτηση ακτιβιστών της Greenpeace μετά από διαμαρτυρία σε πλατφόρμα γεώτρησης πετρελαίου. Παραβίαση της προσωπικής ελευθερίας και της ελευθερίας της έκφρασης
ΑΠΟΦΑΣΗ
Bryan κ.α. κατά Ρωσίας της 27.06.2023 (αρ. προσφ. 22515/14)
ΠΕΡΙΛΗΨΗ
Η υπόθεση αφορά διαμαρτυρία το 2013 τριάντα ακτιβιστών της Greenpeace στη ρωσική υπεράκτια πλατφόρμα γεώτρησης πετρελαίου Prirazlomnaya.
Δύο από τους ακτιβιστές σκαρφάλωσαν στην πλατφόρμα Prirazlomnaya μετά την εκτόξευση λέμβου από ένα σκάφος που ονομάζεται ArcticSunrise, το οποίο έπλεε υπό τη σημαία της Ολλανδίας. Η ρωσική ακτοφυλακή αναχαίτισε το σκάφος και το ρυμούλκησε στο λιμάνι του Μούρμανσκ,μαζί με τους ακτιβιστές. Φτάνοντας στο Μούρμανσκ οι ακτιβιστές συνελήφθησαν και διατάχθηκε η κράτησή τους με την κατηγορία της πειρατείας. Οι κατηγορίες μεταβλήθηκαν αργότερα σε χουλιγκανισμό, και οι διαδικασίες εναντίον τους τερματίστηκαν με την χορήγηση αμνηστίας.
Το Δικαστήριο εξέτασε διάφορες πτυχές που σχετίζονται με τη δικαιοδοσία και αποφάσισε ότι μπορούσε να εξετάσει την υπόθεση. Συγκεκριμένα, παρά την αποζημίωση που είχαν λάβει οι ακτιβιστές ως αποτέλεσμα της συμφωνίας διευθέτησης που επιτεύχθηκε από την Ολλανδία και τη Ρωσία για το συμβάν – μετά από διαδικασίες διαιτησίας βάσει της Σύμβασης των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας – δεν υπήρξε αναγνώριση από τη Ρωσία για παραβίαση των δικαιωμάτων των ακτιβιστών και ως εκ τούτου οι ακτιβιστές μπορούσαν να ισχυριστούν ότι είναι θύματα παραβίασης της Ευρωπαϊκής Σύμβασης.
Το ΕΔΔΑ διαπίστωσε ότι η περίοδος κατά την οποία το ArcticSunriseβρισκόταν υπό ρωσικό έλεγχο και μέχρι την άφιξή του στο Μούρμανσκ ισοδυναμούσε με στέρηση της προσωπικής ελευθερίας των ακτιβιστών. Η περίοδος κράτησης δεν είχε καταγραφεί πουθενά και ως εκ τούτου ισοδυναμούσε με παραβίαση των δικαιωμάτων τους βάσει του άρθρου 5.
Αν και η κράτηση των ακτιβιστών μετά από αυτό το γεγονός και μέχρι την αποφυλάκισή τους δύο μήνες αργότερα καταγράφηκε επίσημα, ήταν αυθαίρετη καθώς υπήρχε σύγχυση σχετικά με το ποιες κατηγορίες έπρεπε να ασκηθούν σε βάρος τους και με τους λόγους κράτησής τους.
Τέλος, το Δικαστήριο διαπίστωσε ότι η κράτηση τους ισοδυναμούσε με παρέμβαση στην ελευθερία της έκφρασης για ένα θέμα σημαντικού περιβαλλοντικού ενδιαφέροντος.
Το ΕΔΔΑδιαπίστωσε, ομόφωνα, παραβίαση των άρθρων 5 § 1 (δικαίωμα στην προσωπική ελευθερία και ασφάλεια) και 10 (ελευθερία της έκφρασης).
ΔΙΑΤΑΞΕΙΣ
Άρθρο 5
Άρθρο 10
ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΑ ΠΕΡΙΣΤΑΤΙΚΑ
Οι 30 προσφεύγοντες στην υπόθεση ήταν Αργεντίνοι, Αυστραλοί, Βραζιλιάνοι, Βρετανοί, Καναδοί, Δανοί, Ολλανδοί, Φινλανδικοί, Γάλλοι, Ιταλοί, Νεοζηλανδοί, Πολωνοί, Ρώσοι, Σουηδοί, Ελβετοί, Τούρκοι, Ουκρανοί και Αμερικανοί υπήκοοι. Ήταν όλοι ακτιβιστές της Greenpeaceμαζίμε έναν εκπρόσωπο Τύπου της Greenpeace και δύο ανεξάρτητους δημοσιογράφους.
Η Greenpeaceείχε οργανώσει μια σειρά από ειρηνικές διαδηλώσεις στη θάλασσα από το 2010 για να εκστρατεύσει εναντίον της υπεράκτιας γεώτρησης πετρελαίου.
Τον Σεπτέμβριο του 2013, οι προσφεύγοντες ταξίδεψαν στη Θάλασσα Pechora (εντός της αποκλειστικής οικονομικής ζώνης της Ρωσίας) με το ArcticSunrise, το οποίο έπλεε υπό Ολλανδική σημαία, κοντά στη ρωσική υπεράκτια πλατφόρμα εξόρυξης πετρελαίου Prirazlomnaya. Οι προσφεύγοντες ενημέρωσαν την διαχείριση της πλατφόρμας, τηνGazprom και την ρωσική ακτοφυλακή πως σκόπευαν να καταλάβουν την Prirazlomnaya και έφτιαξαν μια κάψουλα επιβίωσης επί της οποίας θα διέμεναν μέχρι η Gazprom να εγκαταλείψει τα σχέδιά της για γεωτρήσεις για πετρέλαιο στην Αρκτική.
Μετά την εκτόξευση λέμβων από το ArcticSunrise, δύο από τους ακτιβιστές ανέβηκαν στην πλατφόρμα στις 18 Σεπτεμβρίου 2013, αλλά αναγκάστηκαν να υποχωρήσουν μετά την ρήξη νερού. Συνελήφθησαν από τη ρωσική ακτοφυλακή και μεταφέρθηκαν στο σκάφος της, το Ladoga, ενώ οι υπόλοιποι ακτιβιστές επέστρεψαν στο ArcticSunrise με λέμβο.
Την επόμενη μέρα ένοπλοι πράκτορες της Ρωσικής Ομοσπονδιακής Υπηρεσίας Ασφαλείας επιβιβάστηκαν στο ArcticSunrise μέσω ελικοπτέρου και ανέλαβαν τον έλεγχο του σκάφους και του πληρώματοός του. Αργότερα την ίδια μέρα, οι δύο ακτιβιστές οι οποίοι επιχειρούσαν να επιβιβαστούν στην πλατφορμαPrirazlomnaya μεταφέρθηκαν από το Ladoga στο ArcticSunrise.
Στη συνέχεια, το ArcticSunrise ρυμουλκήθηκε στο λιμάνι του Murmansk από τη ρωσική ακτοφυλακή, μεταξύ 20 και 24 Σεπτεμβρίου 2013. Κατά την άφιξή τους στο Murmansk, οι προσφεύγοντες συνελήφθησαν επίσημα,και το περιφερειακό δικαστήριο ενέκρινε την κράτησή τους για δύο μήνες εν αναμονή της ποινικής διαδικασίαςεναντίον τους για πειρατεία. Επιπλέον, έκρινε ότι η έναρξη της προσωρινής κράτησης των προσφευγόντων ήταν η 24η Σεπτεμβρίου 2013.
Το περιφερειακό δικαστήριο επικύρωσε αυτό το πόρισμα στην έφεση. Επικύρωσε επίσης τα εντάλματα κράτησης των προσφευγόντων, απορρίπτοντας τους ισχυρισμούς τους ότι δεν υπήρχαν λόγοι για την άσκηση κατηγοριών πειρατείας,καθώς το Prirazlomnaya σαφώς δεν ήταν σκάφος.
Ένα μήνα αργότερα, ωστόσο, οι ανακριτικές αρχές μετέτρεψαντις κατηγορίες σε χουλιγκανισμό διαπιστώνοντας ότι το Prirazlomnaya δεν ήταν πλοίο αλλά λιμενική εγκατάσταση, αποκλείοντας έτσι την ποινική ευθύνη για πειρατεία.
Οι προσφεύγοντες αφέθηκαν ελεύθεροι με εγγύηση σε διάφορες ημερομηνίες μεταξύ 20 και 29 Νοεμβρίου 2013. Σύντομαμετά από αυτό η ποινική δίωξη εναντίον τους διεκόπη με την χορήγηση αμνηστίας.
Στο μεταξύ, κινήθηκαν διαδικασίες διαιτησίας βάσει της Σύμβασης των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας (UNCLOS) μεταξύ της Κυβέρνησης των Κάτω Χωρών, καθώς η Ρωσική Ομοσπονδία αρνήθηκε να συμμετάσχει σε αυτές τις διαδικασίες, επικαλούμενη έλλειψη δικαιοδοσίας του διαιτητικού δικαστηρίου. Χορηγήθηκαν στην Ολλανδία 5,4 εκατομμύρια ευρώ, συμπεριλαμβανομένης της αποζημίωσης για τους προσφεύγοντες, την οποία η Ρωσία αρνήθηκε να καταβάλει.
Τελικά, ωστόσο, τα δύο κράτη κατέληξαν σε μια εμπιστευτική συμφωνία διευθέτησης και 2,7 εκατομμύρια ευρώ μεταφέρθηκαν από τις Κάτω Χώρες στην Greenpeace από τα οποία οι προσφεύγοντες έλαβαν 605.000 ευρώ (περίπου 20.000 ευρώ ο καθένας).
ΤΟ ΣΤΡΑΣΒΟΥΡΓΟ ΑΠΟΦΑΣΙΖΕΙ…
Το Δικαστήριο αποφάσισε για διάφορες πτυχές που σχετίζονται με τη δικαιοδοσία στην υπόθεση των προσφευγόντων. Πρώτον, οι ρωσικές αρχές είχαν τον πλήρη και αποκλειστικό έλεγχο του ArcticSunrise και του πληρώμαός του από τη στιγμή που το σκάφος αναχαιτίστηκε μέχρι να φτάσει στο Murmansk.· Οι προσφεύγοντες ήταν επομένως ουσιαστικά εντός της δικαιοδοσίας της Ρωσίας με βάση τους σκοπούς του άρθρου 1 (υποχρέωση σεβασμού των ανθρωπίνων δικαιωμάτων).
Δεύτερον, το Δικαστήριο έκρινε ότι ήταν αρμόδιο να εξετάσει το παραδεκτό και την ουσία της υπόθεσης των προσφευγόντων παρά τη διαιτητική διαδικασία και την αποζημίωση που είχαν λάβει οι προσφεύγοντες.
Ειδικότερα, η διαδικασία διαιτησίας αφορούσε την παραβίαση των υποχρεώσεων της Ρωσίας βάσει του UNCLOS, ενώ η υπόθεση των προσφευγόντων ενώπιον του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου αφορούσε ισχυρισμούς για παραβιάσεις του δικαιώματος στην προσωπική ελευθερία και ασφάλεια καθώς και την ελευθερία της έκφρασης. Οι προσφεύγοντες δεν είχαν συμμετάσχει στην διαιτητική διαδικασία, που ήταν μεταξύ Ολλανδίας και Ρωσίας, οπότε στην πραγματικότητα οι καταγγέλλοντες ήταν επίσης διαφορετικοί σε κάθε σύνολο διαδικασιών. Το Δικαστήριο λοιπόν διαπίστωσε ότι η διαιτησία και οι διαδικασίες ενώπιον του Στρασβούργου, αν και παράλληλες, δεν είχαν το ίδιο αντικείμενο και επομένως δεν αποκλείστηκε από την εξέταση της υπόθεσης.
Επιπλέον, το Δικαστήριο έκρινε ότι οι προσφεύγοντες μπορούσαν να ισχυριστούν ότι είναι θύματα παραβίασης της Σύμβασης παρόλο που είχαν λάβει αποζημίωση, επειδή δεν έγινε ποτέ καμία αναγνώριση παραβίασης των δικαιωμάτων τους.
Τέλος, αν και η Ρωσία είχε πάψει να είναι συμβαλλόμενο μέρος της Ευρωπαϊκής Σύμβασης, το Δικαστήριο έκρινε ότι εξακολουθούσε να έχει δικαιοδοσία να ασχοληθεί με την υπόθεση, καθώς τα γεγονότα που προκάλεσαν τις υποτιθέμενες παραβιάσεις της σύμβασης είχαν πραγματοποιηθεί πριν από τις 16 Σεπτεμβρίου 2022 (ημερομηνία κατά την οποία η Ρωσία έπαψε να είναι συμβαλλόμενο μέρος της Ευρωπαϊκής Σύμβασης).
Άρθρο 5
Το Δικαστήριο έκρινε ότι η περίοδος από 19 έως 24 Σεπτεμβρίου 2013, όταν το ArcticSunrise ήταν υπό τον έλεγχο των ρωσικών δυνάμεων και ρυμουλκήθηκε για σχεδόν μια εβδομάδα με όλους τους προσφεύγοντες επί του πλοίου, ισοδυναμούσε με στέρηση της προσωπικής ελευθερίας τους. Εκείνη η περίοδος είχε ξεκινήσει νωρίτερα για δύο από τους προσφεύγοντες ακτιβιστές που είχαν σκαρφαλώσει στο Prirazlomnaya καθώς είχαν μεταφερθεί στο Ladoga παρά τη θέλησή τους στις 18 Σεπτεμβρίου 2013 και παρεμποδίστηκαν να επιστρέψουν στο ArcticSunrise μέχρι τηνεπόμενη μέρα.
Ωστόσο, αυτή η κράτηση δεν είχε καταγραφεί επισήμως. Δεν υπήρχε καμία εύλογη εξήγηση από την πλευρά της Κυβέρνησης. Είχε επιπλέον επιδεινωθεί από το γεγονός ότι τα δικαστήρια αποφάνθηκαν ότι η έναρξη της κράτησης των προσφευγόντων ήταν στις 24 Σεπτεμβρίου 2013, που σημαίνειότι η περίοδος που ρυμουλκήθηκε το ArcticSunrise είχε χαρακτηριστεί ως κράτηση.
Η ανομολόγητη κράτηση ήταν μια σοβαρότατη παραβίαση του άρθρου 5 και, ως εκ τούτου, το Δικαστήριο έκρινε ότι υπήρξε παραβίαση αυτής της διάταξης.
Στη συνέχεια, το Δικαστήριο εξέτασε την κράτηση των προσφευγόντων μετά τις 24 Σεπτεμβρίου 2013, η οποία είχε καταγραφεί, αλλά διαπίστωσε ότι ήταν αυθαίρετη. Σημείωσε ειδικότερα ότι τα δικαστήρια και οι θέσεις των ερευνητών σχετικά με το καθεστώς τηςPrirazlomnaya, από την μία να θεωρείται ότι είναι πλοίο και από την άλλη να θεωρείται ωςλιμενική εγκατάσταση, ήταν ασυνεπείς και παραπλανητικές για την ερμηνεία της σχετικής νομοθεσίας. Πράγματι, παρόλο που οι ποινικές κατηγορίες εναντίον των προσφευγόντων είχαν μεταβληθείσε χουλιγκανισμό, οι προσφεύγοντες συνέχισαν να κρατούνται μέχρι την αποφυλάκισή τους με εγγύηση σύμφωνα με την αρχική διαταγή προσωρινής κράτησης, η οποία είχε βασιστεί στο αδίκημα της πειρατείας.
Ως εκ τούτου, το Δικαστήριο έκρινε ότι η κράτηση των προσφευγόντων μετά τις 24 Σεπτεμβρίου 2013 και μέχρι την απελευθέρωσή τους δεν ήταν νόμιμη κατά την έννοια του άρθρου 5 § 1 (γ) της ΕΣΔΑ.
Άρθρο 10
Η σύλληψη, η κράτηση και η ποινική δίωξη των προσφευγόντων συνιστούσαν παρέμβαση στην ελευθερία έκφρασης γνώμης για ένα θέμα σημαντικού κοινωνικού ενδιαφέροντος, δηλαδή τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις της γεώτρησης και της εκμετάλλευσης πετρελαίου.
Δεδομένων των διαπιστώσεων του άρθρου 5 σχετικά με την αυθαιρεσία και την παρανομία της κράτησης των προσφευγόντων, αποδείχτηκε ότι ο περιορισμός της ελευθερίας της έκφρασης δεν είχε προβλεφθεί από το εθνικό δίκαιο. Ως εκ τούτου, το ΕΔΔΑ διαπίστωσε και παραβίαση του άρθρου 10.
Άρθρο 41 (δίκαιη ικανοποίηση)
Το Δικαστήριο έκρινε, με 5 ψήφους έναντι 2, ότι η διαπίστωση παραβίασης αποτελούσε από μόνη της επαρκή δίκαιη ικανοποίηση για κάθε ηθική βλάβη που υπέστησαν οι προσφεύγοντες.
Ξεχωριστή γνώμη
Ο δικαστής Σεργίδης εξέφρασε μερικά αντίθετη γνώμη, η οποία επισυνάπτεται στην απόφαση. Ψήφισε υπέρ όλων των σημείων του διατακτικού της απόφασης, εκτός από ένα, το οποίο προβλέπει ότι «η διαπίστωση παραβίασης συνιστά από μόνη της δίκαιη ικανοποίηση για κάθε ηθική βλάβη που υπέστησαν οι προσφεύγοντες». Αν και υποστήριζε ότι δεν είναι απαραίτητο για το Δικαστήριο να επιδικάσει στους προσφεύγοντες οποιοδήποτε χρηματικό ποσό για ηθική βλάβη, ψήφισε κατά του σημείου 7, διότι το σημείο αυτό περιλαμβάνει έναν λόγο για την μη επιδίκαση στους προσφεύγοντες οποιουδήποτε χρηματικού ποσού για ηθική βλάβη και δεν συμφωνεί με αυτόν τον λόγο.
Η απόφαση στην παράγραφο 103, υπό τον τίτλο του άρθρου 41 της ΕΣΔΑ, ήδη αιτιολογεί τη διαπίστωση ότι δεν πρέπει να επιδικαστεί στους προσφεύγοντες χρηματικό ποσό για ηθική βλάβη, παρά την παραδοχή ότι υπέστησαν ηθική βλάβη ως αποτέλεσμα της παραβίασης των δικαιωμάτων τους σύμφωνα με τα άρθρα 5 και 10 της Σύμβασης. Η αιτιολογία που παρατίθεται στην εν λόγω παράγραφο έχει ως εξής: «… δεδομένου ότι οι προσφεύγοντες έχουν ήδη λάβει χρηματική αποζημίωση σε σχέση με τα γεγονότα που αποτέλεσαν τη βάση της παρούσας προσφυγής …… και λαμβάνοντας υπόψη λόγους δικαιοσύνης, το Δικαστήριο κρίνει ότι δεν πρέπει να επιδικαστεί στους προσφεύγοντες αποζημίωση για ηθική βλάβη». Με το σκεπτικό αυτό συμφώνησε πλήρως ο μειοψηφήσας δικαστής και βεβαίως θεώρησε ότι, δεδομένης της αιτιολογίας που παρατίθεται στην παράγραφο 103, δεν ήταν αναγκαίο να επιδικαστεί στους προσφεύγοντες οποιοδήποτε χρηματικό ποσό για ηθική βλάβη.
Ωστόσο, στο σημείο 7 του διατακτικού της απόφασης παρέχεται ένας άλλος λόγος για τη μη επιδίκαση στους προσφεύγοντες αποζημίωσης για ηθική βλάβη. Ο λόγος αυτός όχι μόνο είναι διαφορετικός, αλλά και αντίθετος προς τον αναφερόμενο στη σκέψη 103. Στο σημείο 7 του διατακτικού αναφέρεται ότι οι προσφεύγοντες έλαβαν επαρκή δίκαιη ικανοποίηση για κάθε ηθική βλάβη που υπέστησαν, απλώς και μόνο επειδή το Δικαστήριο διαπίστωσε παραβίαση (σε σχέση με τις καταγγελίες τους βάσει των άρθρων 5 και 10), ενώ στο σημείο 103 της απόφασης αναφέρεται ότι δεν πρέπει να τους επιδικαστεί η ηθική βλάβη επειδή έχουν ήδη λάβει χρηματική αποζημίωση σε σχέση με τα γεγονότα που αποτέλεσαν τη βάση της παρούσας προσφυγής. Η αντίφαση έγκειται στο γεγονός ότι στο σημείο 7 θεωρείται ότι πρέπει να επιδικαστεί από το Δικαστήριο «επαρκής δίκαιη ικανοποίηση» για ηθική βλάβη με τη μορφή της διαπίστωσης παραβίασης των άρθρων 5 και 10 της Σύμβασης, ενώ στη σκέψη 103 της απόφασης δεν παρέχεται καθόλου επιδίκαση ηθικής βλάβης στους προσφεύγοντες.
Κατά την άποψή του μειοψηφήσαντος δικαστή, το άρθρο 41, όπως έχει διατυπωθεί, δεν μπορεί να ερμηνευθεί υπό την έννοια ότι «η διαπίστωση της παραβίασης μιας διάταξης της Σύμβασης» μπορεί από μόνη της να συνιστά επαρκή «δίκαιη ικανοποίηση του ζημιωθέντος». Και τούτο διότι «η διαπίστωση παραβίασης|» είναι μία από τις προϋποθέσεις «”για την παροχή δίκαιης ικανοποίησης» και το Δικαστήριο δεν μπορεί να τις αντιμετωπίσει ως ισότιμες.
Το άρθρο 41 της Σύμβασης ορίζει τις ακόλουθες τρεις προϋποθέσεις ή κριτήρια που πρέπει να πληρούνται σωρευτικά για να επιδικάσει το Δικαστήριο δίκαιη ικανοποίηση, συμπεριλαμβανομένης, βεβαίως, της ικανοποίησης για την ηθική βλάβη: (α) το Δικαστήριο διαπιστώνειπαραβίαση της Σύμβασης ή των πρωτοκόλλων της, (β) το εσωτερικό δίκαιο του οικείου Υψηλού Συμβαλλόμενου Μέρους επιτρέπει μόνο τη μερική αποκατάσταση και (γ) το Δικαστήριο θεωρεί αναγκαίο να παράσχει δίκαιη ικανοποίηση (επιμέλεια: echrcaselaw.com).
