Σύλληψη και καταδίκη διαδηλωτών που διαδήλωναν ειρηνικά για έξωση καταληψιών κτιρίου. Παραβίαση της ελευθερίας του συνέρχεσθαι
ΑΠΟΦΑΣΗ
Laurijsen κ.α. κατά Ολλανδίας της 21.11.2023 (αριθμ. προσφ. 56896/17, 56910/17, 56914/17, 56917/17 και 57307/17)
ΠΕΡΙΛΗΨΗ
Τον Ιούλιο του 2011 οι προσφεύγοντες συμμετείχαν σε συγκέντρωση 150 περίπου ατόμων κατά της προαναγγελθείσας έξωσης από το κτίριο στο κέντρο του Άμστερνταμ. Συνελήφθησαν για τον αποκλεισμό του δρόμου μπροστά και κοντά στο κτίριο και τους απαγγέλθηκαν κατηγορίες για συμμετοχή σε παράνομη συγκέντρωση, για διατάραξη της δημόσιας τάξης και μη συμμόρφωση με αστυνομική διαταγή να διαλυθούν, σύμφωνα με τον γενικό δημοτικό κανονισμό. Το πρωτοβάθμιο δικαστήριο τους αθώωσε για το πρώτο αδίκημα και τους απάλλαξε από την ποινική δίωξη για το δεύτερο αδίκημα, καθώς έκρινε ότι ο ανωτέρω νόμος δεν είχε εφαρμογή, διότι η συγκέντρωση – η οποία εξ αρχής δεν απειλούσε με διατάραξη της τάξης – ήταν διαδήλωση που εμπίπτει στο πεδίο εφαρμογής του νόμου περί δημόσιων συναθροίσεων. Το Εφετείο, ωστόσο, έκρινε ότι δεν ίσχυε κάτι τέτοιο, καθώς η διαμαρτυρία δεν ήταν ειρηνική, διότι οι διοργανωτές και οι συμμετέχοντες είχαν σκοπό να έρθουν σε αντιπαράθεση με την αστυνομία και να εμποδίσουν την έξωση. Καταδίκασε κάθε προσφεύγοντα σε δύο πρόστιμα των 50 ευρώ. Η απόφαση αυτή επικυρώθηκε κατόπιν αναίρεσης από το Ανώτατο Ακυρωτικό Δικαστήριο, το οποίο πρόσθεσε ότι η συγκέντρωση δεν εμπίπτει στο προστατευτικό πεδίο του άρθρου 11 της ΕΣΔΑ, δεδομένου ότι οι διοργανωτές και οι συμμετέχοντες είχαν βίαιες προθέσεις.
Το Δικαστήριο έκρινε ότι η συμμετοχή των προσφευγόντων στη διαμαρτυρία εμπίπτει στο πεδίο προστασίας του δικαιώματος στην ελευθερία της ειρηνικής συνάθροισης σύμφωνα με το άρθρο 11 (ελευθερία του συνέρχεσθαι). Διαπίστωσε περαιτέρω ότι το Ανώτατο Δικαστήριο δεν είχε εξετάσει εάν ο ρόλος των προσφευγόντων στη συγκέντρωση ήταν πράγματι ειρηνικός κατά την έννοια της διάταξης αυτής και, ως εκ τούτου, απέτυχε να αποδείξει με πειστικό τρόπο γιατί ήταν απαραίτητο, σύμφωνα με το άρθρο 11 § 2 της Σύμβασης, να παρέμβει στο δικαίωμα των προσφευγόντων.
Το ΕΔΔΑ διαπίστωσε παραβίαση της ελευθερίας του συνέρχεσθαι (άρθρο 11 της ΕΣΔΑ).
ΔΙΑΤΑΞΗ
Άρθρο 11
ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΑ ΠΕΡΙΣΤΑΤΙΚΑ
Οι προσφεύγοντες είναι πέντε Ολλανδοί υπήκοοι, οι Cornelis Laurijsen, Wendy Springer, Nicky van Oostrum, Rosa Koenen και η Anat Segal, που γεννήθηκαν μεταξύ 1955 και 1988. Ζουν στο Άμστερνταμ και στο Den Dolder (Ολλανδία).
Την 1η Ιουλίου 2011 ο δικαστής προσωρινών μέτρων του περιφερειακού δικαστηρίου του Άμστερνταμ έκρινε ότι η προβλεπόμενη έξωση ήταν νόμιμη. Την ίδια ημέρα, ένα μήνυμα στον ιστότοπο του Independent Media Centre καλούσε τους πολίτες να συγκεντρωθούν έξω από την κατάληψη Schijnheilig στις 5 Ιουλίου 2011 «για να κάνουν μια θεαματική δήλωση διαμαρτυρίας ενάντια σε μια άδεια πόλη και να ζητήσουν «ελεύθερο χώρο», για χώρους όπου κυριαρχεί η δημιουργικότητα και όχι το χρήμα».
Τα ξημερώματα της 5ης Ιουλίου 2011, περίπου 150 διαδηλωτές συγκεντρώθηκαν γύρω από το κτίριο, «Schijnheilig», στο Passeerdersgracht στο Άμστερνταμ, οι διαμένοντες του οποίου είχαν ειδοποιηθεί ότι θα εκδιώκονταν.
Οι διαδηλωτές απέκλεισαν τον δρόμο με καρέκλες και τραπέζια. Έπαιζε δυνατή μουσική από μια ταράτσα απέναντι. Πανό με συνθήματα όπως «Οι καταλήψεις είναι εδώ για να μείνουν» και «Ο Βαν ντερ Λαν θα πέσει» (τότε δήμαρχος του Άμστερνταμ) τοποθετήθηκαν σε δημόσια κτίρια και σε κοντινές γέφυρες. Οι διαδηλωτές κουβέντιαζαν, χόρευαν, έπαιζαν μουσικά όργανα και φώναζαν αντικυβερνητικά συνθήματα. Οι περισσότεροι από τους συμμετέχοντες φορούσαν μονόχρωμα ρούχα. Μερικοί φορούσαν κοστούμια ή νυφικά, άλλοι φορούσαν γυαλιά ηλίου, μάσκες ή κασκόλ για να κρύψουν τα πρόσωπά τους.
Μία ώρα μετά τη διαδήλωση, ο εκπρόσωπος της Αστυνομίας διέταξε τους διαδηλωτές να διαλυθούν. Καθώς κανείς δεν υπάκουσε, επανέλαβε την διαταγή μερικές φορές, πριν δώσει εντολή στην Κινητή Μονάδα, μια μονάδα ειδικών επιχειρήσεων της αστυνομίας, να διαλύσει τη διαδήλωση. Χρησιμοποιώντας προστατευτικές ασπίδες και κρατώντας ρόπαλα, η αστυνομία προχώρησε σε εκκένωση του χώρου μπροστά από την κατάληψη. Μπουκάλια μπύρας πετάχτηκαν στις αστυνομικές δυνάμεις. Αρκετές καπνογόνες βόμβες πυροδοτήθηκαν και υπήρχε μια μικρή φωτιά. Συνολικά 138 διαδηλωτές, συμπεριλαμβανομένων των προσφευγόντων, συνελήφθησαν και τους απαγγέλθηκαν κατηγορίες για συμμετοχή σε παράνομη συγκέντρωση, διατάραξη της δημόσιας τάξης και μη συμμόρφωση σε αστυνομική διαταγή, πράξεις οι οποίες απαγορεύονται από το γενικό δημοτικό καταστατικό του Άμστερνταμ. Αφέθηκαν ελεύθεροι το ίδιο απόγευμα. Άλλοι έξι διαδηλωτές συνελήφθησαν, τέθηκαν υπό κράτηση και διώχθηκαν για διάπραξη πράξεων βίας από κοινού κατά προσώπων ή περιουσιακών στοιχείων κατά παράβαση του Ποινικού Κώδικα.
Οι προσφεύγοντες κλήθηκαν να εμφανιστούν ενώπιον του δικαστή περιορισμένης δικαιοδοσίας του Δικαστηρίου του Άμστερνταμ. Με χωριστές αποφάσεις της 14ης Ιουνίου 2013, ο δικαστής έκρινε ότι δεν είχαν συμμορφωθεί με τις αστυνομικές διαταγές να διαλυθούν αλλά δεν διαπίστωσε ότι είχαν συμμετάσχει σε μια παράνομη συγκέντρωση όπως αναφέρεται στο Δημοτικό Καταστατικό. Υποστήριξε ότι η συγκέντρωση ήταν περισσότερο μια διαδήλωση που καλύπτεται από τον Νόμο περί Δημοσίων Συνελεύσεων παρά μια παράνομη συγκέντρωση που συνεπάγεται την πρόκληση αναταραχής υπό την έννοια του τμήματος 2.2 του Καταστατικού καθώς, στην αρχή, δεν υπήρχε κίνδυνος πρόκλησης αναταραχών. Οι προσφεύγοντες αθωώθηκαν για το αδίκημα της συμμετοχής σε παράνομη συγκέντρωση ή διατάραξης της δημόσιας τάξης και απαλλάχθηκαν από τη δίωξη για παράλειψη συμμόρφωσης με την αστυνομική εντολή να διαλυθούν.
Η Εισαγγελία άσκησε έφεση. Με χωριστές αποφάσεις στις 1 Αυγούστου 2015, το Εφετείο του Άμστερνταμ ακύρωσε τις αποφάσεις του Περιφερειακού Δικαστηρίου. Ισχυρίστηκε ότι στόχος της διαμαρτυρίας ήταν η αντιμετώπιση της αστυνομίας και η φυσική αποτροπή της διάλυσης της κατάληψης. Επομένως, η συγκέντρωση δεν θα μπορούσε να θεωρηθεί ως διαδήλωση με την έννοια του Νόμου περί Δημοσίων Συνελεύσεων, αλλά εμπίπτει στο πεδίο εφαρμογής του Καταστατικού. Έκρινε τους προσφεύγοντες ενόχους για συμμετοχή σε παράνομη συγκέντρωση ή με άλλο τρόπο διατάραξη της δημόσιας τάξης και παράλειψη συμμόρφωσης με αστυνομική εντολή να διαλυθούν, κατά παράβαση του Καταστατικού. Τους καταδίκασε στην καταβολή δύο προστίμων των 50 ευρώ.
Οι προσφεύγοντες άσκησαν αναιρέσεις στο Ανώτατο Ακυρωτικό Δικαστήριο, παραπονούμενοι μεταξύ άλλων, ότι το Εφετείο δεν είχε αναγνωρίσει ότι η διαμαρτυρία ήταν «ειρηνική συνέλευση» κατά την έννοια του άρθρου 11 της ΕΣΔΑ και ότι είχε ενταχθεί στο πεδίο εφαρμογής του Νόμου περί Δημοσίων Συνελεύσεων. Με χωριστές αποφάσεις της 11 Απριλίου 2017, το Ανώτατο Δικαστήριο απέρριψε τις αναιρέσεις, σημειώνοντας ιδίως ότι η διαμαρτυρία δεν εμπίπτει στο πεδίο εφαρμογής του άρθρου 11 της Σύμβασης.
ΤΟ ΣΤΡΑΣΒΟΥΡΓΟ ΑΠΟΦΑΣΙΖΕΙ…
Το Δικαστήριο έκρινε ότι ακόμη κι αν ο στόχος της διαδήλωσης ήταν να προσπαθήσει να αποτρέψει την έξωση της κατάληψης του κτιρίου Schijnheilig, η οποία από μόνη της δεν αφαίρεσε το πεδίο προστασίας του δικαιώματος στην ελευθερία της ειρηνικής συνάθροισης σύμφωνα με το άρθρο 11. Σημείωσε ότι δεν υπήρξαν βίαιες προθέσεις ή συμπεριφορές στις αναρτήσεις στο διαδίκτυο, στα συνθήματα, ή στον τρόπο που είχαν ντυθεί κάποιοι διαδηλωτές.
Επιπλέον, το Δικαστήριο σημείωσε ότι οι προσφεύγοντες δεν ήταν μεταξύ της ομάδας διαδηλωτών που είχε συλληφθεί και ασκηθεί εναντίον τους δίωξη για βίαιη συμπεριφορά. Σε αρκετές περιπτώσεις το Δικαστήριο έχει αναγνωρίσει ότι το άρθρο 11 προσφέρει προστασία σε φαινομενικά ειρηνικούς διαδηλωτές σε διαδηλώσεις που αμαυρώθηκαν από τη βία εκ μέρους άλλων διαδηλωτών. Καθώς δεν διαφαίνεται ότι οι προσφεύγοντες είχαν πυροδοτήσει προσωπικά βόμβες καπνού ή είχαν πετάξει αντικείμενα ή είχαν εκδιωχθεί από την αστυνομία ή με άλλον τρόπο υποκινήσει τη βία, το Δικαστήριο διαπίστωσε ότι η συμμετοχή τους στην διαμαρτυρία εμπίπτει στο πεδίο της προστασίας του δικαιώματος της ελευθερίας του ειρηνικού συνέρχεσθαι βάσει του άρθρου 11. Ως εκ τούτου, η σύλληψη, η δίωξη και η καταδίκη τους ισοδυναμεί με παρέμβαση σε αυτό το δικαίωμα.
Το Δικαστήριο συνέχισε σημειώνοντας ότι το Ανώτατο Δικαστήριο, καθώς και το Εφετείο, είχαν διαπιστώσει ότι η διαδήλωση δεν καλυπτόταν από τον νόμο περί δημοσίων συνελεύσεων. Το Ανώτατο Δικαστήριο είχε υιοθετήσει τη θέση ότι το άρθρο 11 δεν ίσχυε επομένως και δεν προέβη σε περαιτέρω αξιολόγηση, χωρίς να εξεταστεί εάν ο ρόλος των προσφευγόντων στη συγκέντρωση ήταν «ειρηνικός» κατά την έννοια της εν λόγω διάταξης. Καταλήγοντας σε ένα τέτοιο συμπέρασμα και μη ασκώντας «τα κριτήρια εξισορρόπησης» που απαιτούνταν σύμφωνα με το άρθρο 11 § 2, το Ανώτατο Δικαστήριο δεν είχε παράσχει σχετική και επαρκή αιτιολογίας για την παρέμβαση στο δικαίωμα των προσφευγόντων στην ελευθερία του συνέρχεσθαι, και ως εκ τούτου απέτυχε να αποδείξει με πειστικό τρόπο την αναγκαιότητα των περιορισμών.
Ως εκ τούτου, το ΕΔΔΑ διαπίστωσε ότι οι απαιτήσεις βάσει του άρθρου 11 δεν πληρούνταν επειδή η ανάλυση της εφαρμογής της εν λόγω διάταξης – και, κατά συνέπεια, η αξιολόγηση της αιτιολόγησης της παρέμβασης – δεν είχε πραγματοποιηθεί σε εθνικό επίπεδο σύμφωνα με την ΕΣΔΑ και τη νομολογία του Δικαστηρίου. Επομένως, η παρέμβαση στα δικαιώματα των προσφευγόντων δεν ήταν «απαραίτητη σε μια δημοκρατική κοινωνία».
Το ΕΔΔΑ διαπίστωσε παραβίαση της ελευθερίας του συνέρχεσθαι (άρθρο11 της ΕΣΔΑ).
Δίκαιη ικανοποίηση (άρθρο 41)
Το Δικαστήριο επιδίκασε σε καθέναν από τους προσφεύγοντες 100 ευρώ για αποζημίωση και 100 ευρώ για ηθική βλάβη. Όσον αφορά τα έξοδα, επιδίκασε 562 ευρώ έκαστος στους κ. Laurijsen, στην κα Springer, στην κα Koenen 363 ευρώ στην κα Van Oostrum) και 419 ευρώ στην κα Segal (επιμέλεια: echrcaselaw.com).
