Σε περίπτωση απώλειας ανθρώπου σε εμπόλεμη κατάσταση το βάρος απόδειξης για τις συνθήκες θανάτου το έχει το κράτος που συνέλαβε τον αποβιώσαντα και όχι οι συγγενείς του! Παραβίαση δίκαιης δίκης η μετατόπιση του βάρους απόδειξης!
ΑΠΟΦΑΣΗ
Baljak κ.α. κατά Κροατίας της 25.11.2021 (αρ. προσφ.41295/19)
ΠΕΡΙΛΗΨΗ
Θάνατος συλληφθέντος κατά τη διάρκεια πολεμικών συγκρούσεων. Αγωγή αποζημίωσης συγγενών. Βάρος απόδειξης και δίκαιη δίκη.
Ο αποβιώσας συμμετείχε σε μία πολεμική επιχείρηση στον πόλεμο μεταξύ Κροατίας και Σερβίας. Συνελήφθη από Κροάτες στρατιώτες και ήταν αγνοούμενος από το 1995, όταν συνελήφθη, από έως το 2002 που βρέθηκε η σορός του σε ομαδικό τάφο. Οι συγγενείς άσκησαν αγωγές για αποζημίωση που απορρίφθηκαν με αμετάκλητες αποφάσεις με την αιτιολογία ότι δεν απέδειξαν τις συνθήκες θανάτου. Το εγχώριο κράτος μετατόπισε στους συγγενείς το βάρος απόδειξης. Επιβλήθηκε δε σε καθέναν από αυτούς δικαστική δαπάνη ποσού 2.330 ευρώ. Οι προσφεύγοντες άσκησαν προσφυγή για παραβίαση της δίκαιης δίκης και του δικαιώματος στην ιδιοκτησία.
Κατά το ΕΔΔΑ σε καταστάσεις απωλειών σε εμπόλεμη περίοδο, το βάρος της απόδειξης το έχουν οι αρχές ώστε να παράσχουν μια ικανοποιητική και πειστική εξήγηση γιατί ο στρατευμένος είχε επιζήσει ή αποβιώσει υπό διαφορετικές συνθήκες .
Το Δικαστήριο του Στρασβούργου έκρινε ότι οι εγχώριες αρχές είχαν επιβάλει στους προσφεύγοντες ένα ανέφικτο βάρος αποδείξεως το οποίο και λόγω των συνθηκών ήταν απαράδεκτο και διαπίστωσε παραβίαση του δικαιώματος δίκαιης δίκης (άρθρο 6§1 της ΕΣΔΑ).
Όσον αφορά την παραβίαση του δικαιώματος στην περιουσία λόγω της δικαστικής δαπάνης που επιβλήθηκε σε αυτούς, έκρινε πρόωρη την καταγγελία επειδή μετά την απόφαση του, θα επαναλαμβάνονταν η διαδικασία στο καθ’ού κράτος.
Το ΕΔΔΑ επιδίκασε ποσό 3.000 ευρώ από κοινού για ψυχική οδύνη και 3.350 ευρώ για έξοδα.
ΔΙΑΤΑΞΕΙΣ
Άρθρο 6 παρ. 1
Άρθρο 1 ΠΠΠ
ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΑ ΠΕΡΙΣΤΑΤΙΚΑ
Οι προσφεύγοντες, Milan Baljak, Draginja Baljak, Stana Baljak και Dušanka Tripunović, είναι Κροάτες υπήκοοι οι οποίοι γεννήθηκαν το 1943, 1924, 1940 και 1974 αντίστοιχα. Οι τρεις πρώτοι ζουν στο Petrovaradin (Σερβία) και ο τέταρτος ζει στο Banja Luka (Βοσνία-Ερζεγοβίνη).
Στις αρχές Αυγούστου 1995, οι κροατικές αρχές ανακοίνωσαν τη διεξαγωγή στρατιωτικής επιχείρησης με την ονομασία επιχείρηση «Καταιγίδα», για την ανάκτηση του ελέγχου μεγάλου μέρους της κροατικής επικράτειας η οποία βρίσκονταν υπό τις Σέρβικες παραστρατιωτικές δυνάμεις από το 1991. Στις 5 Αυγούστου 1995 ο κροατικός στρατός ανέκτησε τον έλεγχο της πόλης Κ.
Την ίδια μέρα, ο συγγενής των προσφευγόντων S.Β. (γιος, αδελφός και εγγονός), συνελήφθη από Κροάτες στρατιώτες σε κοντινό χωριό. Κρατήθηκε σε ένα υπόγειο μαζί με άλλα 20 άτομα. Την επόμενη μέρα αυτός και αρκετοί άλλοι άνδρες οδηγήθηκαν από Κροάτες στρατιώτες σε άγνωστη τοποθεσία. Οι προσφεύγοντες έκτοτε δεν έλαβαν κανένα νέο για την τύχη του. Το 2002 το σώμα του βρέθηκε σε τάφο φέροντας τραύμα από πυροβολισμό στο κεφάλι, μαζί με τα σώματα των άλλων ανδρών που μεταφέρθηκαν μαζί του. Φέρεται ότι δεν διατάχθηκε καμία έρευνα σχετικά με τις συνθήκες της εξαφάνισης ή του θανάτου του S.B.
Στις 24 Ιουνίου 2005 οι προσφεύγοντες άσκησαν αγωγή κατά του Δημοσίου στο Δημοτικό Αστικό Δικαστήριο του Ζάγκρεμπ, υποστηρίζοντας ότι ο S.Β. είχε σκοτωθεί από Κροάτες στρατιώτες και ζήτησαν αποζημίωση για ψυχική οδύνη. Το κράτος αντιπαρέβαλε ότι οι προσφεύγοντες δεν είχαν αποδείξει ότι ο S.B. είχε σκοτωθεί από Κροάτες στρατιώτες και σε κάθε περίπτωση ο θάνατός του ήταν πολεμική απώλεια, για την οποία δεν ευθυνόταν.
Τον Ιανουάριο του 2015 το Δημοτικό Αστικό Δικαστήριο του Ζάγκρεμπ απέρριψε την αγωγή των προσφευγόντων. Αιτιολόγησε ότι δεν είχαν αποδείξει ότι ο S.B. είχε σκοτωθεί από Κροάτες στρατιώτες. Οι μάρτυρες οι οποίοι εξετάστηκαν δεν είχαν δει πως είχε πεθάνει. Το γεγονός ότι είχε συλληφθεί από Κροάτες στρατιώτες και ότι το σώμα του είχε βρεθεί αργότερα σε συλλογικό τάφο δεν απέκλεισε το ενδεχόμενο να είχε σκοτωθεί από τις δυνάμεις του εχθρού, λόγω του ότι τελευταία τον είχαν δει σε περιοχή όπου διεξάγονταν πολεμικές επιχειρήσεις. Σύμφωνα με τον νόμο περί ευθύνης, ίσχυε το τεκμήριο πολεμικής απώλειας/ζημίας και οι προσφεύγοντες δεν κατάφεραν να αποδείξουν το αντίθετο.
Το Αστικό Δικαστήριο διέταξε τους προσφεύγοντες να καταβάλουν ο καθένας 17.450 κούνα Κροατίας (περίπου 2.330 ευρώ) για τη δικαστική δαπάνη του Δημοσίου.
Η απόφαση κατέστη αμετάκλητη. Τον Ιανουάριο του 2019 το Συνταγματικό Δικαστήριο απέρριψε τη συνταγματική καταγγελία τους, κρίνοντας ότι το συμπέρασμα των εθνικών δικαστηρίων δεν ήταν αυθαίρετο. Ωστόσο, τέσσερις δικαστές του Συνταγματικού Δικαστηρίου διαφώνησαν με την εν λόγω απόφαση. Έκριναν ότι, αφού ο SΒ. ήταν υπό τον έλεγχο στρατιωτών της Κροατίας, το κράτος ήταν υπεύθυνο για αυτόν, καθώς και για την απόδειξη του τι του είχε συμβεί, και ότι το βάρος της απόδειξης δεν έπρεπε να είχε μετατεθεί στους προσφεύγοντες. Υποστήριξαν περαιτέρω ότι η θανάτωση κρατουμένων απαγορευόταν από το διεθνές δίκαιο και δεν μπορούσε να θεωρηθεί ως πολεμικές απώλειες. Τέλος, υπό τις εν λόγω συνθήκες, το γεγονός ότι δεν υπήρχαν ποινικές καταδίκες για τη δολοφονία του S.B δεν είχε καμία σημασία και ήταν ευθύνη του κράτους να εντοπίσει και να διώξει τους δράστες.
Μετά από αίτημα των προσφευγόντων, το Υπουργείο Οικονομικών διέγραψε την οφειλή καταβολής των δικαστικών εξόδων για τρεις από τους προσφεύγοντες λόγω της κακής οικονομικής τους κατάστασης, αλλά δεν το έπραξε για τον τέταρτο προσφεύγοντα. Δεν ασκήθηκε έφεση κατά αυτής της απόφασης.
ΤΟ ΣΤΡΑΣΒΟΥΡΓΟ ΑΠΟΦΑΣΙΖΕΙ…
Άρθρο 6 § 1
Το Δικαστήριο παρατήρησε ότι, σύμφωνα με το κροατικό δίκαιο, το κράτος ήταν υπεύθυνο για οποιαδήποτε ζημία προκληθεί από μέλη των ενόπλων δυνάμεών του, εκτός εάν η εν λόγω ζημιά συνιστούσε πολεμική ζημία/απώλεια. Υλικές ζημιές οι οποίες προκλήθηκαν από μέλη των ενόπλων δυνάμεών του σε στρατιωτική θητεία ή σε σχέση με στρατιωτικές ενέργειες κατά τη διάρκεια του πολέμου κατά την περίοδο μεταξύ 17 Αυγούστου 1990 και 30 Ιουνίου 1996 εικαζόταν ότι ήταν απώλειες πολέμου, εκτός εάν αποδεικνύονταν το αντίθετο.
Το Δικαστήριο επανέλαβε ότι είχε ήδη διαπιστώσει σε ορισμένες υποθέσεις ότι πολλά άτομα τα οποία χαρακτηρίστηκαν ως αγνοούμενοι μετά την κράτηση τους από στρατιώτες θεωρούνταν νεκροί και ότι το κράτος ήταν υπεύθυνο για το θάνατό τους. Είχε ήδη κρίνει ότι σε τέτοιες καταστάσεις το βάρος της απόδειξης το είχαν οι αρχές που όφειλαν να παράσχουν μια ικανοποιητική και πειστική εξήγηση γιατί το θύμα είχε επιζήσει ή αποβιώσει υπό διαφορετικές συνθήκες (όπως π.χ. Trivkanović κατά Κροατίας (αρ. 2) (αρ. 54916/16) της 21ης Ιανουαρίου 2021).
Δεν κινήθηκε καμία ποινική έρευνα για την εξαφάνιση και τη δολοφονία του συγγενούς των προσφευγόντων αλλά ούτε υπήρξαν ποινικές καταδίκες. Η ευθύνη δεν μπορεί να βαρύνει τους προσφεύγοντες. Ήταν αδιαμφισβήτητο ότι ο S.Β. αγνοούνταν ενώ βρισκόταν υπό τον έλεγχο Κροατών στρατιωτών και ότι δεν υπήρχε κανένα νεότερο σχετικά με το άτομο του έως ότου η σορός του βρέθηκε σε ομαδικό τάφο με τραύμα από πυροβολισμό στο κεφάλι, μαζί με τα σώματα των άλλων ανδρών που συνελήφθησαν ταυτόχρονα με αυτόν. Σύμφωνα με τη νομολογία του Δικαστηρίου, υπό αυτές τις συνθήκες υπήρχε ισχυρό τεκμήριο αιτιότητας μεταξύ της εξαφάνισης και της δολοφονίας του S.B. Οι κροατικές αρχές επιβαρύνονταν με το βάρος της απόδειξης ότι οι στρατιώτες τους δεν τον σκότωσαν.
Το Δικαστήριο διαπίστωσε ότι το συμπέρασμα στο οποίο κατέληξαν τα εθνικά δικαστήρια κατά την απόρριψη της αγωγής – ότι οι προσφεύγοντες δεν είχαν αποδείξει ότι οι Κροάτες στρατιώτες είχαν σκοτώσει τον S.B. και ότι η δολοφονία του δεν ισοδυναμεί με πολεμική απώλεια – ήταν προδήλως παράλογο, λαμβάνοντας υπόψη τις συνθήκες της υπόθεσης και τη νομολογία του Δικαστηρίου. Τα εθνικά δικαστήρια είχαν επιβάλει ένα ανέφικτο βάρος αποδείξεως στους προσφεύγοντες, το οποίο ήταν ιδιαίτερα απαράδεκτο λόγω της σοβαρότητας των πράξεων. Το ΕΔΔΑ διαπίστωσε παραβίαση της δίκαιης δίκης (άρθρο 6 § 1 της ΕΣΔΑ).
Άρθρο 6 § 1 και άρθρο 1 του Πρώτου Πρόσθετου Πρωτοκόλλου
Υπό το φως της παραβίασης του άρθρου 6 § 1 της Σύμβασης, το Δικαστήριο σημείωσε ότι οι προσφεύγοντες είχαν τώρα την ευκαιρία να ζητήσουν την επανάληψη της εσωτερικής διαδικασίας. Αυτό θα επέτρεπε τη νέα εξέταση της αγωγής, καθώς και την έκδοση νέας απόφασης αναφορικά με τα έξοδα της δίκης. Υπό αυτές τις συνθήκες, το Δικαστήριο έκρινε ότι η καταγγελία σχετικά με τα έξοδα ήταν πρόωρη και την απέρριψε σύμφωνα με το άρθρο 35 §§ 3 και 4 της ΕΣΔΑ.
Δίκαιη ικανοποίηση: Το Δικαστήριο έκρινε ότι η Κροατία έπρεπε να καταβάλει στους προσφεύγοντες 3.000 ευρώ από κοινού για ψυχική οδύνη και 3.350 ευρώ για έξοδα και δαπάνες. (επιμέλεια echrcaselaw.com).
