Πρόστιμα και καταδίκη για χουλιγκανισμό λόγω βαφής με σπρέι μνημείου για πολιτική διαμαρτυρία! Παραβίαση της ελευθερίας έκφρασης!
ΑΠΟΦΑΣΗ
Genov και Sarbinska κατά Βουλγαρίας της 30.11.2021 (αρ. προσφ. 52358/15)
ΠΕΡΙΛΗΨΗ
Πολιτική διαμαρτυρία με βάψιμο με σπρέι μνημείου. Ποινική καταδίκη με επιβολή προστίμου. Ελευθερία της έκφρασης.
Οι προσφεύγοντες, ως ένδειξη διαμαρτυρίας εναντίον της Κυβέρνησης, έβαψαν με σπρέι μνημείο της Οκτωβριανής επανάστασης. Επιβλήθηκε σε καθένα από αυτούς πρόστιμο ισόποσο των 767 ευρώ. Η πράξη τους χαρακτηρίστηκε ως χουλιγκανισμός. Άσκησαν προσφυγή για παραβίαση της ελευθερίας της έκφρασης .
Σύμφωνα με την πάγια νομολογία του ΕΔΔΑ η επιβολή προστίμου αποτελεί παρέμβαση στην ελευθερία της έκφρασης. Θα μπορούσε να θεωρηθεί απαραίτητη σε μία δημοκρατική κοινωνία εφόσον ένα δημόσιο μνημείο είναι μοναδικό, αποτελεί μέρος της πολιτιστικής κληρονομιάς και έχει υποστεί ολοκληρωτική καταστροφή.
Στην παρούσα υπόθεση το ΕΔΔΑ παρατήρησε ότι η ζημιά που προκλήθηκε στο μνημείο, καθαρίστηκε αμέσως και δεν αλλοιώθηκε καθόλου η όψη του. Διαπίστωσε ότι η ενέργεια των προσφευγόντων παρακινήθηκε από την ανάγκη τους να εκφράσουν τη δυσαρέσκεια τους για το κυβερνών κόμμα και όχι να εκφράσουν περιφρόνηση για τις βαθιά ριζωμένες κοινωνικές αξίες. Λαμβάνοντας υπόψη ότι η πράξη τους δεν ήταν ιδιαιτέρως προσβλητική, ούτε άφησε μόνιμη φθορά στο μνημείο και κυρίως αποτελούσε μία πράξη διαμαρτυρίας για το κυβερνών κόμμα, το ΕΔΔΑ έκρινε ότι η καταδίκη τους δεν ήταν απαραίτητη σε μία δημοκρατική κοινωνία και συνιστούσε παρέμβαση στην ελευθερία της έκφρασης.
Το Στρασβούργο επιδίκασε ποσό 998,33 ευρώ στον πρώτο προσφεύγοντα για αποζημίωση και 4.000 ευρώ σε καθένα για ηθική βλάβη καθώς και τα δικαστικά έξοδα.
ΔΙΑΤΑΞΗ
Άρθρο 10
ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΑ ΠΕΡΙΣΤΑΤΙΚΑ
Οι προσφεύγοντες, Asen Georgiev Genov και Tsvetelina Ognyanova Sarbinska, είναι Βούλγαροι υπήκοοι οι οποίοι γεννήθηκαν το 1969 και το 1973 αντίστοιχα και ζουν στη Σόφια.
Οι προσφεύγοντες έβαψαν με σπρέι ένα μνημείο προς τιμή των ανταρτών της Οκτωβριανής Επανάστασης την ημέρα μνήμης της Οκτωβριανής Επανάστασης σε ένδειξη διαμαρτυρίας κατά της τότε Κυβέρνησης, της οποίας ηγούνταν το Σοσιαλιστικό Κόμμα της Βουλγαρίας (το πρώην Κομμουνιστικό Κόμμα). Καταδικάστηκαν για χουλιγκανισμό και τους επιβλήθηκε πρόστιμο ισόποσο των 767 ευρώ περίπου.
Επικαλούμενοι το άρθρο 10 (ελευθερία της έκφρασης) της Ευρωπαϊκής Σύμβασης, οι προσφεύγοντες άσκησαν καταγγελία για την καταδίκη τους.
ΤΟ ΣΤΡΑΣΒΟΥΡΓΟ ΑΠΟΦΑΣΙΖΕΙ…
Άρθρο 10
(α) Ύπαρξη παρέμβαση;
Οι προσφεύγοντες δεν είχαν παραδεχτεί φανερά ότι ήταν αυτοί που είχαν βάψει με σπρέι το μνημείο και είχαν προσπαθήσει να κρύψουν τη συμμετοχή τους. Ως εκ τούτου, θα μπορούσε να τεθεί ένα ερώτημα σχετικά με το εάν υπήρξε παρέμβαση στην άσκηση του δικαιώματός τους στην ελευθερία της έκφρασης. Ωστόσο, το γεγονός παρέμεινε ότι η καταδίκη τους για χουλιγκανισμό είχε ως στόχο δραστηριότητες που εμπίπτουν στο πεδίο της ελευθερίας της έκφρασης. Επομένως, η καταδίκη αυτή έπρεπε να θεωρηθεί ως παρέμβαση στην άσκηση του δικαιώματος αυτού.
(β) Η παρέμβαση ήταν δικαιολογημένη;
Το Δικαστήριο δέχθηκε ότι η παρέμβαση είχε προβλεφθεί από το νόμο και είχε επιδιώξει τον νόμιμο στόχο της προστασίας των ηθών και των δικαιωμάτων των άλλων. Ωστόσο, δεν υπήρχε καμία ένδειξη ότι η παρέμβαση είχε ως στόχο την προστασία των δικαιωμάτων ιδιοκτησίας του ιδιοκτήτη του μνημείου (η ταυτότητα του οποίου παρέμενε ασαφής), ούτε ότι είχε ως στόχο την προστασία της «δημόσιας ασφάλειας». Η πράξη των προσφευγόντων ήταν ειρηνική και είχε πραγματοποιηθεί κρυφά τις πρώτες πρωινές ώρες. Τίποτα δεν υπονοούσε ότι ήταν πιθανό να προκαλέσει δημόσια αναστάτωση.
Οι κυρώσεις που επιβλήθηκαν σε καθέναν από τους προσφεύγοντες – διοικητικά πρόστιμα ύψους 767 ευρώ – ήταν ήπιες, ελάχιστη αναφορικά με το αδίκημα για το οποίο είχαν κατηγορηθεί. Ακολούθησε ότι, εάν η καταδίκη τους θεωρούνταν δικαιολογημένη, οι κυρώσεις που ακολούθησαν δεν θα μπορούσαν να θεωρηθούν ως δυσανάλογες από μόνες τους.
Το ερώτημα λοιπόν ήταν, πιο συγκεκριμένα, εάν ήταν καθόλου «αναγκαίο σε μια δημοκρατική κοινωνία» να τιμωρηθεί η πράξη των προσφευγόντων. Το Δικαστήριο είχε πρόσφατα αποφανθεί στην υπόθεση Handzhiyski κατά Βουλγαρίας ότι μέτρα, συμπεριλαμβανομένων των αναλογικών κυρώσεων, που αποσκοπούν στην αποτροπή πράξεων που θα μπορούσαν να καταστρέψουν ή να βλάψουν ένα δημόσιο μνημείο θα μπορούσαν να θεωρηθούν «απαραίτητα σε μια δημοκρατική κοινωνία», όσο θεμιτά και αν είναι τα κίνητρα που ενέπνευσαν τις πράξεις. Αυτό συνέβη επειδή (α) τα δημόσια μνημεία ήταν συχνά φυσικά μοναδικά και αποτελούσαν μέρος της πολιτιστικής κληρονομιάς μιας κοινωνίας, και επειδή (β) σε μια δημοκρατική κοινωνία που διέπεται από το κράτος δικαίου, οι συζητήσεις για την τύχη ενός δημόσιου μνημείου έπρεπε να επιλυθούν μέσω των κατάλληλων νομικών πλαισίων και όχι με κρυφά ή βίαια μέσα. Εδώ, το Δικαστήριο πρόσθεσε ότι σε αυτό το πλαίσιο, η φυσική ζημιά σε ένα μνημείο, αν και δεν αποτελεί αποκλειστικό παράγοντα για την εκτίμηση της αναγκαιότητας παρεμβάσεων σε τέτοιες πράξεις, θα έχει καταρχήν το μεγαλύτερο βάρος και σημασία.
Δεν υπήρχαν αποδείξεις ότι οι προσφεύγοντες είχαν προκαλέσει οποιοδήποτε είδος μη αναστρέψιμης βλάβης στο μνημείο. Ήταν αλήθεια ότι η βαφή με σπρέι, αν και συνήθως δεν βλάπτει μια υποκείμενη επιφάνεια, αλλοίωνε οπτικά αυτήν την επιφάνεια. Ήταν επίσης αλήθεια ότι η επικάλυψη με σπρέι αλλοίωνε την οπτική εμφάνιση ενός μνημείου με τρόπο που θα μπορούσε να είναι μόνιμη, ή τουλάχιστον μακροχρόνια, ελλείψει κατάλληλων προσπαθειών για την αφαίρεση του χρώματος και έτσι την αποκατάσταση του μνημείου στην ανόθευτη κατάστασή του. Παρέμενε, ωστόσο, ότι η διαταραχή στην εμφάνιση που προέρχονταν από την βαφή με σπρέι, αν και απαιτούσε κάποια ταλαιπωρία και έξοδα για να εξαλειφθεί, ήταν συνήθως πλήρως αναστρέψιμη. Επομένως, δεν έβλαπτε ένα μνημείο με τρόπο ή βαθμό που να το εμπόδιζε, μετά τον καθαρισμό του, να συνεχίσει να αποτελεί μέρος της πολιτιστικής κληρονομιάς μιας χώρας. Αυτό ακριβώς είχε συμβεί και σε αυτή την περίπτωση, αφού η βαφή με σπρέι είχε πράγματι καθαριστεί από το μνημείο. Σε αυτό το πλαίσιο, το δικαστήριο το οποίο είχε καταδικάσει τους προσφεύγοντες είχε διαπιστώσει ότι η πράξη τους δεν είχε προκαλέσει καμία χρηματική ζημία και η Κυβέρνηση δεν είχε υποβάλει κανένα στοιχείο σχετικά με το πόσο κόστισε ο καθαρισμός του σπρέι και ποιος είχε καλύψει αυτό το κόστος. Ούτε υπήρχε καμία ένδειξη ότι τα πρόστιμα που επιβλήθηκαν στους προσφεύγοντες είχαν σκοπό να συνεισφέρουν, ή είχαν πράγματι συνεισφέρει, στις δαπάνες αυτές. Υπό τις συνθήκες αυτές, δεν μπορούσε να λεχθεί ότι η πράξη των προσφευγόντων είχε επηρεάσει το μνημείο σε βαθμό που να θεωρηθεί ότι το είχαν καταστρέψει.
Ακολούθησε ότι η αναγκαιότητα τιμωρίας των πράξεων των προσφευγόντων έπρεπε να εκτιμηθεί υπό το φως του φάσματος των ειδικών παραγόντων που προσδιορίστηκαν στην υπόθεση Handzhiyski. Όπως σημειώθηκε ήδη, δεν υπήρχαν στοιχεία που να αποδεικνύουν ότι η πράξη των προσφευγόντων είχε προκαλέσει σοβαρή ή μη αναστρέψιμη βλάβη στο μνημείο ή ότι η αφαίρεση της βαφής με σπρέι είχε απαιτήσει σημαντικούς πόρους. Ούτε αυτή η πράξη θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως χυδαία ή αδικαιολόγητα προσβλητική. Το πλαίσιο υποδηλώνει ξεκάθαρα ότι η πρόθεση πίσω από την πράξη ήταν να εκφράσουν οι προσφεύγοντες αποδοκιμασία για το πρόσφατο κοινοβουλευτικό αποτέλεσμα του πολιτικού κόμματος που παρείχε την κύρια κοινοβουλευτική υποστήριξη στην κυβέρνηση εκείνης της εποχής, στο πλαίσιο των παρατεταμένων εθνικών διαμαρτυριών που πυροδοτήθηκαν. Η πράξη επιδίωκε επιπλέον να καταδικάσει τον συνολικό ρόλο που είχε διαδραματίσει στην ιστορία της Βουλγαρίας αυτό το πολιτικό κόμμα, που κυβέρνησε κατά τη διάρκεια του κομμουνιστικού καθεστώτος. Επομένως, δύσκολα θα μπορούσε να ειπωθεί ότι είχε σκοπό να εκφράσει περιφρόνηση για τις βαθιά ριζωμένες κοινωνικές αξίες. Πρέπει επίσης να σημειωθεί ότι το μνημείο είχε στηθεί κατά τη διάρκεια του κομμουνιστικού καθεστώτος στη Βουλγαρία και είχε σαφώς συνδεθεί με τις αξίες και τις ιδέες τις οποίες είχε υποστηρίξει αυτό το καθεστώς. Επομένως, δύσκολα θα μπορούσε να θεωρηθεί ότι απολαμβάνει παγκόσμιας λατρείας στη χώρα.
Ακολούθησε ότι η παρέμβαση στο δικαίωμα της ελευθερίας της έκφρασης των προσφευγόντων – η διαπίστωση ότι ήταν ένοχοι χουλιγκανισμού και τα πρόστιμα που προέκυψαν – δεν είχε αποδειχθεί «αναγκαία σε μια δημοκρατική κοινωνία» κατά την έννοια του άρθρου 10.
Συμπέρασμα: Το ΕΔΔΑ έκρινε κατά πλειοψηφία (έξι ψήφοι έναντι μίας) παραβίαση του άρθρου 10 της ΕΣΔΑ.
Δίκαιη ικανοποίηση: το ΕΔΔΑ επιδίκασε ποσά: 998,33 ευρώ στον πρώτο προσφεύγοντα για αποζημίωση, 4.000 ευρώ σε καθένα από τους προσφεύγοντες για ηθική βλάβη, 767 ευρώ και 153 ευρώ για έξοδα και δαπάνες στον πρώτο και δεύτερο προσφεύγοντα αντιστοίχως και ποσό 2.276 ευρώ με απευθείας πληρωμή στον πληρεξούσιο δικηγόρο τους (επιμέλεια echrcaselaw.com).
