Ποινική δίωξη βουλευτίνας για τις πολιτικές της απόψεις μετά από ανάκληση της βουλευτικής ασυλίας. Παραβίαση της ελευθερίας της έκφρασης
ΑΠΟΦΑΣΗ
Kerestecioğlu Demir κατά Τουρκίας της 04.05.2021 (αρ. προσφ. 68136/16)
ΠΕΡΙΛΗΨΗ
Βουλευτική ασυλία και τροποποίηση Συντάγματος για άρση της. Ποινική δίωξη σε βάρος βουλευτίνας για τα πολιτικά της φρονήματα. Ελευθερία της έκφρασης.
Η Τουρκία για να αντιμετωπίσει, όπως ισχυρίστηκε την αυξημένη βία και την ανάγκη επίλυσης του Κουρδικού ζητήματος προέβη σε τροποποίηση του Συντάγματος για άρση της βουλευτικής ασυλίας.
Ασκήθηκε ποινική δίωξη σε βάρος της προσφεύγουσας, εν ενεργεία βουλευτίνας, λόγω των πολιτικών της φρονημάτων που δήθεν προωθούσαν την τρομοκρατία. Αθωώθηκε πρωτοδίκως και ο εισαγγελέας άσκησε έφεση κατά της αθωωτικής απόφασης, η οποία εκκρεμεί.
Το ΕΔΔΑ διαπίστωσε ότι ο συνδυασμός διαφόρων μέτρων, συμπεριλαμβανομένου της ανάκλησης της βουλευτικής ασυλίας με συνταγματική τροποποίηση, με απώτερο στόχο τον περιορισμό και τον έλεγχο της πολιτικής βούλησης κάποιων βουλευτών διαφόρων αντιπολιτευομένων κομμάτων, συμπεριλαμβανομένου της προσφεύγουσας, είχε αποτελέσει παρέμβαση στην άσκηση του δικαιώματός της στην ελευθερία της έκφρασης.
Το ΕΔΔΑ καταδίκασε την Τουρκία για παραβίαση της ελευθερίας της έκφρασης (άρθρο 10 ΕΣΔΑ) και επιδίκασε ποσό 5.000 ευρώ για ηθική βλάβη και ποσό 4.000 ευρώ για έξοδα.
ΔΙΑΤΑΞΗ
Άρθρο 10
ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΑ ΠΕΡΙΣΤΑΤΙΚΑ
Η προσφεύγουσα Filiz Kerestecioğlu Demir είναι Τούρκος υπήκοος η οποία γεννήθηκε το 1961 και ζει στην Άγκυρα.
Στις 28 Ιουλίου 2015, ο Πρόεδρος της Τουρκίας προέβη σε δήλωση στην οποία ισχυρίστηκε ότι οι ηγέτες του Λαϊκού Δημοκρατικού Κόμματος (HDP) θα πρέπει να «πληρώσουν το τίμημα» για τρομοκρατικές ενέργειες.
Στις 29 Ιουλίου 2015, όλοι οι βουλευτές της κοινοβουλευτικής ομάδας HDP, συμπεριλαμβανομένου της προσφεύγουσας υπέβαλαν αναφορά στο Προεδρείο της Τουρκικής Εθνοσυνέλευσης («Εθνική Συνέλευση») ζητώντας την ανάκληση της ασυλίας των μελών της κοινοβουλευτικής τους ομάδας. Στις 3 Αυγούστου 2015 το Προεδρείο της Εθνοσυνέλευσης ενημέρωσε τον Πρόεδρο της ομάδας HDP ότι, σύμφωνα με το άρθρο 134 του Κανονισμού, το γεγονός ότι ένας βουλευτής ζητούσε την ανάκληση της βουλευτικής ασυλίας του δεν αρκούσε για να εφαρμοστεί αυτό το μέτρο.
Την 1η Νοεμβρίου 2015, η προσφεύγουσα επανεκλέχθηκε μέλος της Εθνοσυνέλευσης για το HDP και έτσι της δόθηκε κοινοβουλευτική ασυλία. Επανεκλέχθηκε στις κοινοβουλευτικές εκλογές της 24ης Ιουνίου 2018.
Σύμφωνα με έκθεση έρευνας που συνέταξε η αστυνομία της Κωνσταντινούπολης και υποβλήθηκε στον εισαγγελέα, στις 14 Φεβρουαρίου 2016 μια ομάδα περίπου 100 γυναικών, συμπεριλαμβανομένης της προσφεύγουσας, πραγματοποίησαν συνάντηση στο Kadıköy (Κωνσταντινούπολη). Τελικά συγκεντρώθηκαν περίπου 200 άτομα, και τα οποία φώναζαν συνθήματα. Ένας αστυνομικός είχε προειδοποιήσει την ομάδα να μην φωνάζει προκλητικά συνθήματα για λόγους ασφαλείας. Η προσφεύγουσα αμφισβήτησε αυτήν την προειδοποίηση. Στις 9 Μαΐου 2016 ο εισαγγελέας συνέταξε Αίτηση κατά της προσφεύγουσας για ανάκληση της βουλευτικής της ασυλίας και την υπέβαλε στο Υπουργείο Δικαιοσύνης. Αυτή η ποινική έρευνα αφορούσε την συμμετοχή της στην συνάντηση και τις δηλώσεις της στον τύπο στις 14 Φεβρουαρίου 2016.
Στις 20 Μαΐου 2016 η Εθνοσυνέλευση ενέκρινε τη συνταγματική τροποποίηση σύμφωνα με την οποία η βουλευτική ασυλία, όπως προβλέπονταν στο άρθρο 83 δεύτερο εδάφιο του Συντάγματος, επρόκειτο να ανακληθεί σε όλες τις περιπτώσεις κατά τις οποίες υποβλήθηκε αίτηση για άρση της ασυλίας από τις αρμόδιες αρχές πριν από την ημερομηνία έγκρισης της τροποποίησης. Αυτό η συνταγματική τροπολογία αφορούσε συνολικά 154 μέλη της Εθνοσυνέλευσης, που αποτελούνταν από 550 Βουλευτές εκείνη την εποχή, συμπεριλαμβανομένων 59 μελών από το CHP (Δημοκρατικό Λαϊκό Κόμμα), 55 από το HDP, 29 από το AKP (Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης) και 10 από το MHP (Εθνικιστικό Κόμμα Δράσης). Επηρέασε επίσης έναν ανεξάρτητο βουλευτή.
Η συνταγματική τροποποίηση προήλθε λόγω των συγκρούσεων στη Συρία μεταξύ του «Daesh» και των δυνάμεων μίας οργάνωσης που συνδέεται με το PKK (Εργατικό Κόμμα Κουρδιστάν που χαρακτηρίζεται ως παράνομη ένοπλη οργάνωση), και λόγω του ξεσπάσματος βίας στην Τουρκία το 2014 και το 2015, μετά την αποτυχία των διαπραγματεύσεων για την επίλυση του κουρδικού ζητήματος.
Δεκατέσσερις βουλευτές HDP και ένας βουλευτής CHP τέθηκαν υπό κράτηση ως μέρος των ποινικών ερευνών εναντίον τους.
Εβδομήντα βουλευτές προσέφυγαν στο Συνταγματικό Δικαστήριο ζητώντας την ακύρωση της συνταγματικής τροποποίησης, υποστηρίζοντας ουσιαστικά ότι έπρεπε να θεωρείται «κοινοβουλευτική απόφαση» η οποία λαμβάνεται σύμφωνα με το άρθρο 83 του Συντάγματος. Ζήτησαν από το Συνταγματικό Δικαστήριο να επανεξετάσει τη συνταγματικότητα αυτής της «απόφασης» σύμφωνα με το άρθρο 85 του Συντάγματος.
Στις 3 Ιουνίου 2016, το Συνταγματικό Δικαστήριο απέρριψε ομόφωνα το αίτημα. Σημείωσε ότι ήταν συνταγματική τροποποίηση με την τυπική έννοια του όρου. Παρατήρησε ότι η επανεξέταση της τροποποίησης θα μπορούσε να πραγματοποιηθεί σύμφωνα με τη διαδικασία που περιγράφεται στο άρθρο 148 του Συντάγματος, που ορίζει ότι μόνο ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας ή το 1/5 των 550 μελών της Εθνοσυνέλευσης θα μπορούσε να ασκήσει προσφυγή ακύρωσης στο Συνταγματικό Δικαστήριο. Έτσι δεν πληρούνταν ο όρος και απορρίφθηκε η αίτηση ακύρωσης των ενδιαφερομένων.
Στις 8 Ιουνίου 2016, η συνταγματική τροποποίηση δημοσιεύθηκε στην Επίσημη Εφημερίδα και τέθηκε σε εφαρμογή.
Μετά την ανάκληση της βουλευτικής ασυλίας, ο εισαγγελέας επανεκκίνησε τις ποινικές έρευνες κατά της προσφεύγουσας. Στις 25 Οκτωβρίου 2016 άσκησε ποινική δίωξη εναντίον της η οποία εισήχθη ενώπιον του Κακουργιοδικείου στο Anadolu, ζητώντας την καταδίκη της για συμμετοχή σε παράνομη συνάντηση. Στις 25 Ιανουαρίου 2018, δεδομένου ότι η εν λόγω συνάντηση ήταν μια ειρηνική συνάντηση, το Κακουργιοδικείο στο Anadulo απάλλαξε την προσφεύγουσα. Ο εισαγγελέας της Κωνσταντινούπολης άσκησε έφεση κατά της εν λόγω απόφασης. Το Εφετείο της Κωνσταντινούπολης ακύρωσε την απόφαση της 25ης Ιανουαρίου 2018 για διαδικαστικούς λόγους.
Στις 12 Φεβρουαρίου 2019 το Κακουργιοδικείο Anadolu την αθώωσε. Τον Φεβρουάριο του 2019 ο εισαγγελέας άσκησε πάλι έφεση κατά της απόφασης. Οι ποινικές διαδικασίες εναντίον της εκκρεμούν στα εθνικά δικαστήρια.
Βασιζόμενη στο άρθρο 9 (δικαίωμα στην ελευθερία σκέψης, συνείδησης και θρησκείας), στο άρθρο 10 (ελευθερία της έκφρασης), το άρθρο 11 (ελευθερία του συνέρχεσθαι και του συνεταιρίζεσθαι) και το άρθρο 18 (όρια στη χρήση των περιορισμών στα δικαιώματα) της Σύμβασης, η προσφεύγουσα παραπονέθηκε ότι η συνταγματική τροποποίηση της 20 Μαΐου 2016 που ανακάλεσε την κοινοβουλευτική ασυλία της, παραβίασε τα δικαιώματά της στην ελευθερία έκφρασης και ελευθερία του συνέρχεσθαι.
ΤΟ ΣΤΡΑΣΒΟΥΡΓΟ ΑΠΟΦΑΣΙΖΕΙ…
Άρθρο 10
Λαμβάνοντας υπόψη τη νομολογία και τη φύση της καταγγελίας της προσφεύγουσας, το Δικαστήριο έκρινε ότι τα ερωτήματα που τέθηκαν ζητούσαν αποκλειστική εξέταση βάσει του άρθρου 10 της Σύμβασης.
Το Δικαστήριο επέστησε την προσοχή του στις αρχές της νομολογίας του σχετικά με την ελευθερία της έκφρασης βουλευτών, όπως ορίζονται στην απόφαση Selahattin Demirtaş (αρ. 2). Στην υπόθεση αυτή, το Δικαστήριο ανέφερε ότι θα μπορούσε να φανεί από την αιτιολογική έκθεση της συνταγματικής τροποποίησης, ότι είχε υιοθετηθεί «σε μια εποχή που η Τουρκία [διεξήγαγε] το ισχυρότερο και το μεγαλύτερο πόλεμο κατά της τρομοκρατίας στην ιστορία της, ορισμένα μέλη του κοινοβουλίου, είτε πριν ή μετά την εκλογή τους, [είχαν] προβεί σε ομιλίες που εξέφραζαν ηθική υποστήριξη στην τρομοκρατία», οι οποίες είχαν «προκαλέσει δημόσια αγανάκτηση». Ο στόχος της συνταγματικής τροποποίησης ήταν επομένως ο περιορισμός της πολιτικής ομιλίας των εν λόγω βουλευτών.
Το Δικαστήριο διαπίστωσε επίσης στην υπόθεση αυτή ότι ο συνδυασμός διαφόρων μέτρων, συμπεριλαμβανομένου της ανάκλησης της βουλευτικής ασυλίας της προσφεύγουσας με τη συνταγματική τροποποίηση της 20ης Μαΐου 2016, είχε αποτελέσει παρέμβαση στην άσκηση του δικαιώματός της στην ελευθερία της έκφρασης βάσει του Άρθρου 10 της Σύμβασης. Βάσει της νομολογίας αυτής, το Δικαστήριο έκρινε ότι η ανάκληση της κοινοβουλευτικής ασυλίας της προσφεύγουσας μέσω της συνταγματικής τροπολογίας αυτής καθεαυτής αποτελούσε παρέμβαση στο δικαίωμά της σύμφωνα με το άρθρο 10 της Σύμβασης.
Το Δικαστήριο παρατήρησε ότι με αναφορά της 29 Ιουλίου 2015, όλοι οι βουλευτές του HDP, συμπεριλαμβανομένου της προσφεύγουσας, είχαν ζητήσει την άρση της βουλευτικής ασυλίας τους. Ωστόσο, στις 3 Αυγούστου 2015, το Προεδρείο της Εθνοσυνέλευσης είχε δηλώσει ότι το απλό γεγονός ότι ένας βουλευτής ζητούσε την ανάκληση της κοινοβουλευτικής του ασυλίας δεν επαρκούσε για την εφαρμογή του μέτρου. Το Δικαστήριο υποστήριξε ότι το αίτημα δεν επηρέασε το πόρισμα του για την ανάκληση της κοινοβουλευτικής ασυλίας της προσφεύγουσας μετά τη συνταγματική τροποποίηση της 20ής Μαΐου 2016.
Επιβεβαιώνοντας την ανάλυση του Τμήματος Ευρείας Σύνθεσης, το Δικαστήριο διαπίστωσε παραβίαση του άρθρου 10 της Σύμβασης.
Δίκαιη ικανοποίηση (άρθρο 41)
Το Δικαστήριο έκρινε ότι η Τουρκία έπρεπε να καταβάλει στην προσφεύγουσα ποσό 5.000 ευρώ για ηθική βλάβη και 4.000 ευρώ για έξοδα και δαπάνες.
Μειοψηφούσες απόψεις
Η δικαστίνα Yüksel εξέφρασε χωριστή γνώμη, η οποία επισυνάπτεται στην απόφαση. (επιμέλεια echrcaselaw.com).
