Παρατεταμένη προσωρινή κράτηση έως 4 έτη χωρίς επαρκή αιτιολογία ή εξέταση εναλλακτικών περιοριστικών όρων. Παραβίαση του δικαιώματος στην προσωπική ελευθερία
ΑΠΟΦΑΣΗ
Kovrov και Λοιποί κατά Ρωσίας της 16.11.2021 (αρ. προσφ. 42296/09, 71805/11, 75089/13, 1327/16, και 14206/16).
ΠΕΡΙΛΗΨΗ
Αυτοδίκαιη παράταση της προσωρινής κράτησης. Μη εξέταση δυνατότητας εναλλακτικών περιοριστικών όρων. Μη επαρκής αιτιολογία.
Οι προσφεύγοντες συνελήφθησαν ως ύποπτοι για διάφορα αδικήματα όπως απάτη και θανατηφόρα σωματική βλάβη και κρατήθηκαν προσωρινά ή τέθηκαν σε κατ’οίκον περιορισμό έως 4 έτη. Τα εθνικά δικαστήρια παρέτειναν την προσωρινή κράτηση και τον κατ’ οίκον περιορισμό για μεγάλο χρονικό διάστημα χρησιμοποιώντας τυποποιημένη αιτιολογία, χωρίς να εξατομικεύσουν τους λόγους με τις περιστάσεις των υποθέσεων των προσφευγόντων ή να επαληθεύσουν εάν οι λόγοι εξακολουθούσαν να ισχύουν στα προχωρημένα στάδια της διαδικασίας.
Το ΕΔΔΑ επανέλαβε ότι η συνεχιζόμενη κράτηση μπορεί να δικαιολογηθεί σε μια δεδομένη περίπτωση μόνο εάν υπάρχουν πραγματικές ενδείξεις λόγων δημοσίου συμφέροντος. Οι δικαστικές αρχές οφείλουν να σεβαστούν το τεκμήριο αθωότητας να διασφαλίσουν ότι οι λόγοι που στέρησαν την ελευθερία ήταν «σχετικοί» και «επαρκείς» και ότι επέδειξαν «ιδιαίτερη επιμέλεια» κατά τη διεξαγωγή της διαδικασίας. Σύμφωνα δε με τη νομολογία του Δικαστηρίου, και ο κατ’ οίκον περιορισμός θεωρείται, λόγω του βαθμού και της έντασής του, ως στέρηση της ελευθερίας κατά την έννοια του άρθρου 5 της Σύμβασης.
Εν προκειμένω, το ΕΔΔΑ διαπίστωσε ότι οι περίοδοι κράτησης των προσφευγόντων που κυμαίνονταν από 1 μήνα έως 4 έτη, είχαν παραταθεί χωρίς τα εγχώρια δικαστήρια να στηρίξουν την απόφαση τους σε συγκεκριμένα γεγονότα που επέβαλαν την κράτηση ή να εξετάσουν εναλλακτικούς περιοριστικούς όρους. Παραβίαση του άρθρου 5§3 της ΕΣΔΑ.
Παραβίαση και του άρθρου 5§5 της ΕΣΔΑ καθόσον δεν προβλέπονταν εκτελεστό δικαίωμα αποζημίωσης στο εναγόμενο κράτος.
ΔΙΑΤΑΞΕΙΣ
Άρθρο 5§3
Άρθρο 5§5
ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΑ ΠΕΡΙΣΤΑΤΙΚΑ
Η υπόθεση αφορούσε την προσωρινή κράτηση και κατ’ οίκον περιορισμό στη Ρωσία.
Οι προσφεύγοντες είναι πέντε Ρώσοι υπήκοοι οι οποίοι συνελήφθησαν ως ύποπτοι για διάφορα αδικήματα, όπως απάτη και την πρόκληση θανατηφόρας σωματικής βλάβης.
Τα εθνικά δικαστήρια αποφάσισαν την κράτηση και τον κατ’ οίκον περιορισμό των προσφευγόντων και την παράταση αυτών των μέτρων σε πολλές περιπτώσεις, με βάση τη βαρύτητα των κατηγοριών και το ενδεχόμενο υποτροπής, επηρεασμού μαρτύρων, καταστροφή αποδεικτικών στοιχείων ή παρεμπόδιση με άλλο τρόπο στην ομαλή εξέλιξη της διαδικασίας. Η προσωρινή κράτησή τους, και/ή ο κατ’ οίκον περιορισμός διήρκεσε για περιόδους από ένα έως τέσσερα χρόνια. Όλοι στη συνέχεια καταδικάστηκαν σύμφωνα με τις κατηγορίες.
Επικαλούμενοι το άρθρο 5 § 3 (δικαίωμα στην ελευθερία και την ασφάλεια), οι προσφεύγοντες ισχυρίστηκαν ότι η προσωρινή τους κράτηση και ο κατ’ οίκον περιορισμός δεν ήταν αναγκαία ή δεόντως αιτιολογημένες ενέργειες και παρατάθηκαν αυτοδικαίως χωρίς να εξεταστούν εναλλακτικά περιοριστικά μέτρα. Ο κ. Kovrov επικαλέστηκε περαιτέρω το άρθρο 5 § 5 (εκτελεστό δικαίωμα σε αποζημίωση) για να παραπονεθεί ότι του ήταν αδύνατο να λάβει αποζημίωση για την παραβίαση του δικαιώματός του σε αποφυλάκιση εν αναμονή της δίκης.
ΤΟ ΣΤΡΑΣΒΟΥΡΓΟ ΑΠΟΦΑΣΙΖΕΙ…
Προσωρινή κράτηση
Το εάν είναι εύλογο να παραμείνει ένας κατηγορούμενος υπό κράτηση πρέπει να αξιολογείται με βάση τα γεγονότα της κάθε υπόθεσης και σύμφωνα με τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της. Η συνεχιζόμενη κράτηση μπορεί να δικαιολογηθεί σε μια δεδομένη περίπτωση μόνο εάν υπάρχουν πραγματικές ενδείξεις λόγων δημοσίου συμφέροντος που, σύμφωνα με το τεκμήριο αθωότητας, και του κανόνα σεβασμού της ατομικής ελευθερίας που ορίζεται στο άρθρο 5 της Σύμβασης , ο οποίος υπερτερεί.
Εναπόκειται πρωτίστως στις εθνικές δικαστικές αρχές να διασφαλίσουν ότι, σε μια δεδομένη υπόθεση, η προφυλάκιση ενός κατηγορουμένου δεν υπερβαίνει ένα εύλογο χρονικό διάστημα. Ως εκ τούτου, οφείλουν, με σεβασμό της αρχής του τεκμηρίου της αθωότητας, να εξετάσουν όλα τα γεγονότα που συνηγορούν υπέρ ή κατά της ύπαρξης της προαναφερθείσας απαίτησης δημοσίου συμφέροντος ή που δικαιολογούν παρέκκλιση από τον κανόνα του άρθρου 5 και να τα εκθέσουν στις αποφάσεις τους. Το τεκμήριο είναι πάντα υπέρ της μη κράτησης.
Η στοιχειοθέτηση μιας εύλογης υποψίας αποτελεί προϋπόθεση sine qua non για την εγκυρότητα της παρατεταμένης κράτησης. Το Δικαστήριο πρέπει επίσης να καθορίσει (i) εάν άλλοι λόγοι που επικαλούνται οι δικαστικές αρχές εξακολουθούν να δικαιολογούν τη στέρηση της ελευθερίας και (ii), όταν αυτοί οι λόγοι ήταν «σχετικοί» και «επαρκείς» και εάν οι εθνικές αρχές επέδειξαν «ιδιαίτερη επιμέλεια» κατά τη διεξαγωγή της διαδικασίας. Η αιτιολόγηση για οποιαδήποτε περίοδο κράτησης, όσο σύντομη κι αν είναι, πρέπει να αποδεικνύεται πειστικά από τις αρχές.
Η απαίτηση του δικαστικού λειτουργού να αιτιολογεί συναφείς και επαρκείς λόγους για την κράτηση – εκτός από τη διαρκή εύλογη υποψία – ισχύει ήδη κατά τη στιγμή της πρώτης απόφασης που διατάσσει την κράτηση.
Κατ’ οίκον περιορισμός
Σύμφωνα με τη νομολογία του Δικαστηρίου, ο κατ’ οίκον περιορισμός θεωρείται, λόγω του βαθμού και της έντασής του, ως στέρηση της ελευθερίας κατά την έννοια του άρθρου 5 της Σύμβασης.
Το Δικαστήριο έκρινε ότι αυτού του είδους η στέρηση της ελευθερίας απαιτεί συναφείς και επαρκείς λόγους, όπως και στην προσωρινή κράτηση. Διευκρίνισε ότι οι έννοιες του «βαθμού» και της «έντασης» στη νομολογία του, ως κριτήρια για την εφαρμογή του άρθρου 5, αναφέρονται μόνο στον βαθμό περιορισμών στην ελευθερία κινήσεων και όχι σε διαφορές στην άνεση ή στο εσωτερικό καθεστώς σε διάφορους χώρους κράτησης.
Επομένως, κατά την εξέταση των καταγγελιών των προσφευγόντων σχετικά με την προφυλάκιση και τον κατ’ οίκον περιορισμό τους, το Δικαστήριο θα εφάρμοζε τα ίδια κριτήρια για την αξιολόγηση της στέρησης της ελευθερίας, ανεξάρτητα από τον τόπο κράτησης των προσφευγόντων.
Άρθρο 5 § 3:
Οι περίοδοι προσωρινής κράτησης και κατ’ οίκον περιορισμού που έπρεπε να ληφθούν υπ’ όψιν, κυμαίνονταν από ένα έτος και ένα μήνα έως τέσσερα χρόνια και 10 μήνες. Κατά την εξέταση των καταγγελιών των προσφευγόντων σχετικά με την προφυλάκισή τους και τον κατ’ οίκον περιορισμό, το Δικαστήριο εφάρμοσε τα ίδια κριτήρια για την αξιολόγηση της στέρησης της ελευθερίας, ανεξάρτητα από τον τόπο κράτησης των προσφευγόντων. Παραλείποντας να αντιμετωπίσουν συγκεκριμένα γεγονότα που στηρίζουν την ύπαρξη τέτοιων κινδύνων ή να εξετάσουν κατάλληλους εναλλακτικούς περιοριστικούς όρους και βασιζόμενοι ουσιαστικά στη βαρύτητα των κατηγοριών, τα δικαστήρια είχαν παρατείνει την κράτηση και τον κατ’ οίκον περιορισμό των προσφευγόντων για λόγους που δεν μπορούσαν να θεωρηθούν επαρκείς για να δικαιολογηθεί η διάρκεια.
Τα ανώτατα δικαστήρια της Ρωσίας –το Συνταγματικό Δικαστήριο και το Ανώτατο Δικαστήριο– είχαν στρέψει την προσοχή τους στο ζήτημα της αδικαιολόγητης προσωρινής κράτησης και του κατ’ οίκον περιορισμού, παρέχοντας συγκεκριμένες εξηγήσεις για τον τρόπο διασφάλισης των δικαιωμάτων των κρατουμένων στο πλαίσιο της υφιστάμενη νομοθεσία και στον τρόπο συμμόρφωσης με τις απαιτήσεις του άρθρου 5 § 3. Σύμφωνα με τις παραπάνω ενδείξεις σχετικά με εναλλακτικούς περιοριστικούς όρους, τα τελευταία χρόνια τα εθνικά δικαστήρια εφάρμοζαν όλο και περισσότερο τον κατ’ οίκον περιορισμό έναντι της προσωρινής κράτησης.
Ως εκ τούτου, το Δικαστήριο αναγνώρισε ότι το εναγόμενο κράτος είχε ήδη λάβει σημαντικά μέτρα για να διορθώσει τα προβλήματα που σχετίζονται με την αδικαιολόγητη στέρηση της ελευθερίας. Το Δικαστήριο χαιρέτισε τις προσπάθειες που κατέβαλαν οι ρωσικές αρχές με στόχο τη συμμόρφωση της ρωσικής νομοθεσίας και πρακτικής με τις απαιτήσεις της Σύμβασης και τα στατιστικά στοιχεία που αποδεικνύουν μείωση της υπερβολικής χρήσης της κράτησης ως προληπτικού μέτρου. Ταυτόχρονα, το Δικαστήριο έκρινε ότι έπρεπε να συνεχιστούν συνεπείς και μακροπρόθεσμες προσπάθειες προκειμένου να επιτευχθεί συμμόρφωση με τα άρθρα 5 §§ 3 και 5, ιδίως όσον αφορά το σκεπτικό των εντολών κράτησης και κατ’ οίκον περιορισμού και την ενίσχυση του δικαστικού ελέγχου σχετικά με την επέκταση αυτής της στέρησης της ελευθερίας, όπου το ποσοστό της δικαστικής έγκρισης παρέμεινε πολύ υψηλό, καθώς και τη θέσπιση πλαισίου σχετικά με την αποζημίωση για την αδικαιολόγητη στέρηση της ελευθερίας.
Στην απόφαση Zherebin το Δικαστήριο είχε κρίνει ότι η υπάρχουσα κατάσταση σχετικά με την κράτηση απαιτούσε τη λήψη γενικών μέτρων από το εναγόμενο κράτος. Τα παραπάνω ευρήματα ήταν σχετικά και στην παρούσα υπόθεση. Ειδικότερα, το Δικαστήριο επανέλαβε τα πρότυπα που θεσπίστηκαν στο ψήφισμα αριθ. 2077 (2015) της Κοινοβουλευτικής Συνέλευσης και τη σημασία της διασφάλισης ότι οι αποφάσεις στέρησης της ελευθερίας έπρεπε να περιέχουν συναφείς και επαρκείς λόγους, λαμβάνοντας δεόντως υπόψη την ιδιαίτερη κατάσταση του κρατουμένου και να συνδέουν τους λόγους στέρησης της ελευθερίας με συγκεκριμένες περιστάσεις της υπόθεσης· ενθάρρυνση της εφαρμογής πιο επιεικών προληπτικών μέτρων, όπως η καταβολή εγγύησης· θέσπιση σαφέστερου πλαισίου για αποζημιώσεις για αδικαιολόγητα προληπτικά μέτρα, συμπεριλαμβανομένου του κατ’ οίκον περιορισμού· και λήψη άλλων μέτρων για την επίλυση των ζητημάτων που εγείρονται στην παρούσα υπόθεση. Εναπόκειτο στη συνέχεια στην Επιτροπή Υπουργών να αξιολογήσει την αποτελεσματικότητα των μέτρων που πρότεινε η ρωσική κυβέρνηση και να δώσει συνέχεια στη μετέπειτα εφαρμογή τους σύμφωνα με τις απαιτήσεις της Σύμβασης.
Συμπέρασμα: Το ΕΔΔΑ έκρινε ομόφωνα παραβίαση του άρθρου 5§3 της ΕΣΔΑ.
Το Δικαστήριο διαπίστωσε επίσης, ομόφωνα, παραβίαση του άρθρου 5 § 5 στην περίπτωση του κ. Kovrov, δεδομένου ότι ο τελευταίος δεν είχε εκτελεστό δικαίωμα αποζημίωσης για την κράτησή του, η οποία ήταν κατά παράβαση του άρθρου 5 § 3.
Δίκαιη Ικανοποίηση: το ΕΔΔΑ επιδίκασε ποσά για ηθική βλάβη που κυμάνθηκαν από 1.000 έως 2.700 ευρώ. Το αίτημα για αποζημίωση που υποβλήθηκε από έναν από τους προσφεύγοντες απορρίφθηκε. (επιμέλεια echrcaselaw.com).
