Παρακολούθηση και σάρωση αλληλογραφίας κρατουμένων! Παραβίαση σεβασμού της ιδιωτικής ζωής και της αλληλογραφίας
ΑΠΟΦΑΣΗ
Nuh Uzun κ.α. κατά Τουρκίας της 29.03.2022 (αρ. προσφ. 49341/18 και 13 άλλες προσφυγές)
ΠΕΡΙΛΗΨΗ
Οι προσφεύγοντες είναι δεκατέσσερις (14) Τούρκοι υπήκοοι, οι οποίοι κρατούνταν σε διάφορες Τουρκικές φυλακές για φερόμενη συμμετοχή σε τρομοκρατική οργάνωση, μετά την απόπειρα στρατιωτικού πραξικοπήματος της 15ης Ιουλίου 2016. Κατά τη διάρκεια της κράτησής τους, οι προσφεύγοντες προσέφυγαν στις αρμόδιες δικαστικές αρχές ζητώντας τον τερματισμό της παρακολούθησης ή/και της συστηματικής ανάρτησης της αλληλογραφίας τους – εισερχόμενης και εξερχόμενης – στον διακομιστή Εθνικού Δικαστικού Δικτύου (UYAP). Οι μεταγενέστερες αιτήσεις και εν γένει αξιώσεις τους απορρίφθηκαν τόσο από τις αρχές όσο και από το Συνταγματικό Δικαστήριο.
Επικαλούμενοι το άρθρο 8 της ΕΣΔΑ, κατήγγειλαν την παραβίαση του δικαιώματος σεβασμού της ιδιωτικής ζωής και της αλληλογραφίας.
Το Δικαστήριο του Στρασβούργου έκρινε ότι η ιδιωτική αλληλογραφία των προσφευγόντων μπορεί να περιέχει προσωπικές πληροφορίες που εμπίπτουν στο πεδίο της προστασίας της ιδιωτικής τους ζωής. Κατά την άποψη του Δικαστηρίου, το γεγονός ότι αυτή η ιδιωτική αλληλογραφία είχε σαρωθεί και μεταφορτωθεί στον διακομιστή UYAP συνιστούσε πράγματι παρέμβαση στο δικαίωμα των προσφευγόντων στο σεβασμό της ιδιωτικής ζωής και της αλληλογραφίας. Ειδικότερα, όσον αφορά τα προσωπικά δεδομένα, είναι απαραίτητο να υπάρχουν σαφείς, λεπτομερείς κανόνες που διέπουν το πεδίο εφαρμογής και την εφαρμογή τέτοιων μέτρων, μαζί με ελάχιστες διασφαλίσεις που αποσκοπούν στη διατήρηση της ακεραιότητας και του απορρήτου των δεδομένων και τις διαδικασίες καταστροφής τους, ώστε να παρέχονται στους ενδιαφερόμενους επαρκείς εγγυήσεις.
Παρατήρησε ότι κατά τον κρίσιμο χρόνο η παρακολούθηση της αλληλογραφίας των κρατουμένων και καταδικασθέντων είχε προβλεφθεί από το άρθρο 68 του Ν. 5275 και από τους κανονισμούς 122 και 123 των Κανονισμών της 20.03.2006.
Σημείωσε επίσης ότι η αποστολή της αλληλογραφίας των κρατουμένων στο διακομιστή προήλθε άμεσα και συγκεκριμένα από οδηγία του Υπουργείου Δικαιοσύνης στις 10.10.2016 και η οποία επανεκδόθηκε την 01.03.2017. Η κυβέρνηση υποστήριξε ότι τα εν λόγω έγγραφα έπρεπε να θεωρηθούν ως εγκύκλιοι που εκδόθηκαν από το Υπουργείο Δικαιοσύνης, και ως εκ τούτου αρκούσε για να αποδείξει ότι η εν λόγω παρέμβαση ήταν σύμφωνη με το νόμο.
Το ΕΔΔΑ τόνισε ότι η οδηγία απευθυνόταν στους εισαγγελείς και τις σωφρονιστικές αρχές. Τα επίμαχα έγγραφα ήταν ως εκ τούτου αδημοσίευτα εσωτερικά έγγραφα τα οποία κατ’ αρχήν δεν είχαν δεσμευτική ισχύ. Κατά την άποψη του Δικαστηρίου, κείμενα αυτού του είδους, τα οποία δεν εκδόθηκαν από θεσμικό όργανο, δεν θα μπορούσαν να θεωρούνται ως «νόμος» επαρκούς «ποιότητας» για τους σκοπούς της νομολογίας του Δικαστηρίου.
Συνεπώς το ΕΔΔΑ διαπίστωσε παραβίαση του άρθρου 8 της ΕΣΔΑ και επιδίκασε σε έξι (6) από τους προσφεύγοντες 500 ευρώ στον καθένα για έξοδα και δαπάνες.
Επτά από τους προσφεύγοντες παραπονέθηκαν για έλλειψη δίκαιης δίκης στη διαδικασία ενώπιον των εγχώριων αρχών λόγω της μη αποκάλυψης της πρότασης του εισαγγελέα και, συνεπώς, για παραβίαση του άρθρου 6 της ΕΣΔΑ. Ωστόσο το Δικαστήριο του Στρασβούργου σημείωσε, ότι οι απόψεις των εισαγγελέων στη διαδικασία ενώπιον των κακουργιοδικείων απλά ανέφεραν ότι οι προσβαλλόμενες αποφάσεις των δικαστών ήταν συμβατές με τη διαδικασία και το νόμο και ότι οι προσφεύγοντες δεν είχαν αποδείξει ότι θα μπορούσαν να έχουν προσκομίσει οποιαδήποτε νέα απόδειξη συνάφειας για την εξέταση των υποθέσεών τους ως απάντηση στις απόψεις των εισαγγελέων. Επομένως, αυτή η καταγγελία ήταν απαράδεκτη σύμφωνα με το άρθρο 35 §§ 3 (β) και 4 της ΕΣΔΑ λόγω έλλειψης σημαντικού μειονεκτήματος για τους προσφεύγοντες.
ΔΙΑΤΑΞΕΙΣ
Άρθρο 8
ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΑ ΠΕΡΙΣΤΑΤΙΚΑ
Την ώρα των γεγονότων οι προσφεύγοντες (14 Τούρκοι υπήκοοι) κρατούνταν σε διάφορες Τουρκικές φυλακές για φερόμενη συμμετοχή σε τρομοκρατική οργάνωση, μετά την απόπειρα στρατιωτικού πραξικοπήματος της 15 Ιουλίου 2016. Μερικοί από αυτούς αφέθηκαν στη συνέχεια ελεύθεροι ενώ άλλοι βρίσκονται ακόμα υπό κράτηση.
Κατά τη διάρκεια της κράτησής τους, οι προσφεύγοντες προσέφυγαν στις αρμόδιες δικαστικές αρχές ζητώντας τον τερματισμό της παρακολούθησης ή/και της συστηματικής ανάρτησης της αλληλογραφίας τους – εισερχόμενης και εξερχόμενης – στον διακομιστή Εθνικού Δικαστικού Δικτύου (Ulusal Yargı Ağı Bilişim Sistemi – «UYAP»).
Οι αρχές στις οποίες υπέβαλαν αίτηση (δικαστές επιβολής του νόμου και επικουρικά δικαστήρια) απέρριψαν τις αξιώσεις τους, θεωρώντας ότι η εν λόγω πρακτική ήταν συμβατή με τη διαδικασία και το νόμο. Στη συνέχεια, το Συνταγματικό Δικαστήριο απέρριψε τις ατομικές προσφυγές που υπέβαλαν οι προσφεύγοντες.
Όλοι οι προσφεύγοντες επικαλέστηκαν παραβίαση του άρθρου 8 της ΕΣΔΑ (δικαίωμα σεβασμού της ιδιωτικής ζωής και της αλληλογραφίας).
ΤΟ ΣΤΡΑΣΒΟΥΡΓΟ ΑΠΟΦΑΣΙΖΕΙ…
Άρθρο 8 (δικαίωμα σεβασμού της ιδιωτικής ζωής και αλληλογραφίας)
Το Δικαστήριο του Στρασβούργου έκρινε ότι η ιδιωτική αλληλογραφία των προσφευγόντων μπορεί να περιέχει προσωπικές πληροφορίες που εμπίπτουν στο πεδίο της προστασίας της ιδιωτικής τους ζωής.
Κατά την άποψη του Δικαστηρίου, το γεγονός ότι αυτή η ιδιωτική αλληλογραφία είχε σαρωθεί και μεταφορτωθεί στον διακομιστή UYAP συνιστούσε πράγματι παρέμβαση στο δικαίωμα των προσφευγόντων στο σεβασμό της ιδιωτικής ζωής και της αλληλογραφίας. Ειδικότερα, όσον αφορά τα προσωπικά δεδομένα, είναι απαραίτητο να υπάρχουν σαφείς, λεπτομερείς κανόνες που διέπουν το πεδίο εφαρμογής και την εφαρμογή τέτοιων μέτρων, μαζί με ελάχιστες διασφαλίσεις που αποσκοπούν στη διατήρηση της ακεραιότητας και του απορρήτου των δεδομένων και των διαδικασιών καταστροφής τους, ώστε να παρέχονται στους ενδιαφερόμενους επαρκείς εγγυήσεις. Στο πλαίσιο αυτό, το ΕΔΔΑ σημείωσε ότι τα μέρη διαφώνησαν ως προς την ύπαρξη νομικής βάσης για την εν λόγω παρέμβαση.
Το Δικαστήριο παρατήρησε ότι κατά τον κρίσιμο χρόνο η παρακολούθηση της αλληλογραφίας των κρατουμένων και καταδικασθέντων είχε προβλεφθεί από το άρθρο 68 του Ν. 5275 και από τους κανονισμούς 122 και 123 των Κανονισμών της 20 Μαρτίου 2006. Καμία άλλη νομοθετική ή διοικητική διάταξη, δεν περιείχε αναφορά σχετικά με τη σάρωση ή αποστολή της αλληλογραφίας των κρατουμένων στον διακομιστή UYAP.
Σημείωσε επίσης ότι η αποστολή της αλληλογραφίας των κρατουμένων στον διακομιστή προήλθε άμεσα και συγκεκριμένα από οδηγία του Υπουργείου Δικαιοσύνης στις 10 Οκτωβρίου 2016 και η οποία επανεκδόθηκε την 1η Μαρτίου 2017. Σύμφωνα με την οδηγία «με την εξαίρεση φαξ και επιστολών σε σφραγισμένους φακέλους που αποστέλλονται από προσωρινά κρατουμένους και καταδικασμένους στους δικηγόρους τους για λόγους υπεράσπισης ή για κατάθεση ενώπιον των αρχών (στο πλαίσιο των διαδικασιών και αρχών που προβλέπονται στη νομοθεσία), όλες οι λοιπές επιστολές, τα φαξ και τα αιτήματα των κρατουμένων – ιδίως εκείνων που κρατούνται για τρομοκρατικά αδικήματα ή για οργανωμένο έγκλημα – που επιθυμούν να τους αποσταλούν ή που τους αποστέλλονται, πρέπει να σαρώνονται και να αναρτώνται στον διακομιστή UYAP». Η κυβέρνηση υποστήριξε ότι τα εν λόγω έγγραφα έπρεπε να θεωρηθούν ως εγκύκλιοι που εκδόθηκαν από το Υπουργείο Δικαιοσύνης, και ως εκ τούτου αρκούσε για να αποδείξει ότι η εν λόγω παρέμβαση ήταν σύμφωνη με το νόμο.
Ωστόσο, το Δικαστήριο σημείωσε ότι είχαν απευθυνθεί στους εισαγγελείς και στις αρχές των φυλακών. Παρατήρησε ότι δεν υπήρχε τίποτα στη δικογραφία ή στις παρατηρήσεις της κυβέρνησης που να προτείνει ότι η επιστολή της 10ης Οκτωβρίου 2016, που εστάλη εκ νέου την 1η Μαρτίου 2017, ήταν διαθέσιμη στο κοινό γενικά ή στους προσφεύγοντες ειδικότερα.
Κατά την άποψη του Δικαστηρίου, τα έγγραφα της 10ης Οκτωβρίου 2016 και της 1ης Μαρτίου 2017 ήταν επομένως εσωτερικά αδημοσίευτα έγγραφα που περιέχουν οδηγίες του Υπουργείου Δικαιοσύνης προς τις φυλακές. Κατ’ αρχήν δεν είχαν δεσμευτική ισχύ. Έτσι, κείμενα αυτού του είδους, τα οποία δεν εκδόθηκαν υπό οποιαδήποτε εξουσία θέσπισης κανόνων, δεν θα μπορούσαν να θεωρηθούν ως «νόμος» επαρκούς «ποιότητας» για τους σκοπούς της νομολογίας του Δικαστηρίου, ικανά να παρέχουν επαρκή νομική προστασία και ασφάλεια δικαίου, αναγκαία για την αποτροπή αυθαίρετης παρέμβασης από τις δημόσιες αρχές στα δικαιώματα που εγγυάται η Σύμβαση. Ως εκ τούτου, η καταγγελθείσα παρέμβαση δεν μπορούσε να θεωρηθεί ότι ήταν «σύμφωνη με το νόμο» κατά την έννοια του άρθρου 8 της ΕΣΔΑ.
Το ΕΔΔΑ διαπίστωσε παραβίαση του άρθρου 8 της Σύμβασης.
Άρθρο 6 (δικαίωμα σε δίκαιη δίκη)
Επτά από τους προσφεύγοντες παραπονέθηκαν για έλλειψη δίκαιης δίκης στη διαδικασία ενώπιον των εγχώριων αρχών λόγω της μη αποκάλυψης της γνώμης του εισαγγελέα.
Το Δικαστήριο του Στρασβούργου σημείωσε, ειδικότερα, ότι οι προτάσεις των εισαγγελέων στη διαδικασία ενώπιον των κακουργιοδικείων απλά ανέφεραν ότι οι προσβαλλόμενες αποφάσεις των δικαστών ήταν συμβατές με τη διαδικασία και το νόμο. Παρατήρησε επίσης ότι οι προσφεύγοντες δεν είχαν αποδείξει ότι θα μπορούσαν να έχουν προσκομίσει οποιαδήποτε νέα απόδειξη συνάφειας για την εξέταση των υποθέσεών τους ως απάντηση στις προτάσεις των εισαγγελέων. Επομένως, αυτή η καταγγελία ήταν απαράδεκτη σύμφωνα με το άρθρο 35 §§ 3 (β) και 4 της ΕΣΔΑ λόγω έλλειψης σημαντικού μειονεκτήματος για τους προσφεύγοντες.
Δίκαιη ικανοποίηση (άρθρο 41)
Το Δικαστήριο έκρινε, κατά πλειοψηφία (6 ψήφους έναντι 1), ότι η διαπίστωση παραβίασης συνιστούσε από μόνη της επαρκή δίκαιη ικανοποίηση για την ηθική βλάβη που υπέστησαν οι προσφεύγοντες.
Επιδίκασε, ομόφωνα, σε έξι από τους προσφεύγοντες 500 ευρώ στον καθένα για έξοδα και δαπάνες (επιμέλεια: echrcaselaw.com).
