Μηνύσεις επικριτών της κυβέρνησης ακτιβιστών για σε βάρος τους σχόλια σε ΜΜΕ και διαδίκτυο. Οι μηνύσεις τέθηκαν στο αρχείο από τον εισαγγελέα. Μη παραβίαση της ελευθερίας της έκφρασης

ΑΠΟΦΑΣΗ

Gaši κ.α. κατά Σερβίας της 06.09.2022 (αρ. προσφ. 24738/19)

Βλ. εδώ

ΠΕΡΙΛΗΨΗ

Οι προσφεύγοντες είναι δημοσιογράφοι και ακτιβιστές, συχνά επικριτικοί προς την κυβέρνηση. Ισχυρίστηκαν ότι υπήρχε συκοφαντική εκστρατεία εναντίον τους το 2016 μετά τη συμμετοχή τους σε διαδηλώσεις κατά ορισμένων κατεδαφίσεων και οικοδομικών έργων στο Βελιγράδι και σχετικά με τις αλλαγές στη διαχείριση περιφερειακού ραδιοτηλεοπτικού σταθμού. Ειδικότερα, έντυπα και διαδικτυακά άρθρα στα ΜΜΕ κατηγόρησαν τους προσφεύγοντες ως προδότες και εξτρεμιστές που ενεργούσαν κατ’ εντολή της Ευρωπαϊκής Ένωσης και των ΗΠΑ και ότι επιθυμούσαν να αποσταθεροποιήσουν το κράτος και να δολοφονήσουν τον πρωθυπουργό. Οι προσφεύγοντες υπέβαλαν μηνύσεις κατά των συντακτών των άρθρων, οι οποίες τέθηκαν στο αρχείο από τον εισαγγελέα.

Επικαλούμενοι το άρθρο 10 (ελευθερία της έκφρασης), οι προσφεύγοντες κατήγγειλαν ότι το κράτος απέτυχε να τους προστατεύσει από την εκστρατεία των ΜΜΕ εναντίον τους και τα επακόλουθα απειλητικά σχόλια στο διαδίκτυο. Ισχυρίστηκαν ειδικότερα ότι ένα πρότυπο τιμωρίας εναντίον υψηλού προφίλ επικριτών της κυβέρνησης στη Σερβία είχε συμβάλει σε ένα ολοένα και πιο εχθρικό περιβάλλον για την ελευθερία έκφρασης και τον ανοιχτό διάλογο.

Το ΕΔΔΑ διαπίστωσε, ότι: α) τα πορίσματα του εισαγγελέα δεν ήταν αυθαίρετα ή προδήλως παράλογα ούτε βασίστηκαν σε απαράδεκτη εκτίμηση των σχετικών γεγονότων και β) η εθνική νομοθεσία προβλέπει ορισμένα άλλα ένδικα μέσα, εκτός όσων άσκησαν, που προσφέρουν στους προσφεύγοντες προστασία της ελευθερίας της έκφρασης, εάν θεωρούσαν ότι υπήρξε παραβίαση. Τέτοια ένδικα μέσα ήταν αγωγές αποζημίωσης, αιτήματα για ανασκευή των δημοσιευμένων πληροφοριών και προσφυγή στο Ρυθμιστικό Φορέα για Ηλεκτρονικά Μέσα. Οι προσφεύγοντες δεν αρνήθηκαν ότι πράγματι είχαν όλα αυτά τα ένδικα μέσα στη διάθεσή τους, ωστόσο δεν έκαναν χρήση αυτών.

Το Δικαστήριο δεν διαπίστωσε ότι το εναγόμενο κράτος παραβίασε τη θετική του υποχρέωση να προστατεύσει την ελευθερία έκφρασης των προσφευγόντων. Συνεπώς, το ΕΔΔΑ έκρινε ότι δεν υπήρξε παραβίαση του άρθρου 10 της Σύμβασης.

ΔΙΑΤΑΞΗ

Άρθρο 10

ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΑ ΠΕΡΙΣΤΑΤΙΚΑ

Οι προσφεύγοντες Ilir Gaši, Vukašin Obradović, Antonela Riha και Tamara Skroza είναι Σέρβοι υπήκοοι οι οποίοι γεννήθηκαν το 1980, το 1962, το 1963 και το 1973 αντίστοιχα και ζουν στο Βελιγράδι. Είναι δημοσιογράφοι και ακτιβιστές, συχνά επικριτικοί προς την κυβέρνηση και τις κυβερνητικές αρχές. Στις 27 Μαΐου 2016 ο ιστότοπος του δεξιού κινήματος δημοσίευσε ένα άρθρο με τίτλο «Μην αφήσετε τη Σερβία να πνιγεί», γραμμένο από τον S.S., τον τότε Πρόεδρο του κινήματος. Το ίδιο κείμενο, με διαφορετικό τίτλο, δημοσιεύτηκε την επόμενη μέρα σε άλλη ιστοσελίδα. Λίγο αργότερα, η ημερήσια πλατφόρμα ΜΜΕ, Informer (τόσο η έντυπη όσο και η διαδικτυακή έκδοση), δημοσίευσε ένα άρθρο με τίτλο «Η δολοφονία [του Πρωθυπουργού] αρχίζει! Η ΕΕ και οι ΗΠΑ πληρώνουν εξτρεμιστές για να δημιουργήσουν χάος στη Σερβία!». Το άρθρο ανέφερε ότι οι πρεσβευτές της ΕΕ και των ΗΠΑ στη Σερβία είχαν συλλάβει ένα σχέδιο για τη ριζοσπαστικοποίηση των διαδηλώσεων μέσω των οποίων θα προσπαθούσαν να ανατρέψουν τον Πρωθυπουργό προτού καταφέρει να σχηματίσει νέα κυβέρνηση. Το άρθρο ανέφερε επίσης ότι οι αναφορές που έλαβε η Informer έδειχναν ότι ορισμένα άτομα συμμετείχαν ενεργά σε αυτό το έργο και δημοσίευσε φωτογραφίες πολλών από αυτά, συμπεριλαμβανομένων των προσφευγόντων. Επακόλουθο αυτών των δημοσιευμάτων ήταν διάφορα επικριτικά σχόλια αναγνωστών με ιδιαίτερα άσχημους χαρακτηρισμούς.

Στις 4 Αυγούστου 2016 οι προσφεύγοντες υπέβαλαν μήνυση στην Ανώτατη Εισαγγελία στο Βελιγράδι για φυλετικές και άλλες διακρίσεις. Ισχυρίστηκαν ότι οι υπαίτιοι είχαν διώξει οργανώσεις και άτομα επειδή υποστήριζαν την ισότητα, και κάνοντας αυτό και με άλλους τρόπους είχαν διαδώσει ιδέες και θεωρίες που προώθησαν και υποκίνησαν το μίσος, τις διακρίσεις και τη βία εναντίον μιας ομάδας ανθρώπων με βάση τη θρησκεία, την εθνικότητα και άλλα προσωπικά χαρακτηριστικά.

Στην ουσία, οι προσφεύγοντες αρνήθηκαν τους ισχυρισμούς που διατυπώθηκαν στα άρθρα και τις τηλεοπτικές εκπομπές και δήλωσαν ότι είχαν βλάψει την τιμή, την προσωπική και επαγγελματική τους φήμη και τους έκαναν να αισθάνονται ότι απειλούνται. Υποστήριξαν ότι δεν είχαν δεχθεί άμεσες απειλές, αλλά είχαν σχολιαστεί σε αρνητικό πλαίσιο ή με τρόπο μεροληπτικό και προσβλητικό στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Η τρίτη προσφεύγουσα υποστήριξε ότι τέτοιοι ισχυρισμοί την έθεταν σε κίνδυνο και θα μπορούσαν να έχουν δραματικές συνέπειες, των οποίων υπήρχαν αρκετά παραδείγματα στην πρόσφατη ιστορία. Ο πρώτος προσφεύγων υποστήριξε ότι ορισμένα μέσα ενημέρωσης είχαν προσδώσει σημασία στην εθνικότητά, κάτι που θεωρούσε ότι είχε γίνει για να υποκινηθεί η εθνοτική μισαλλοδοξία και η δημόσια κατακραυγή.

Η Κυβέρνηση υποστήριξε ότι οι προσφεύγοντες δεν είχαν εξαντλήσει όλα τα αποτελεσματικά εσωτερικά ένδικα μέσα. Αντί να υποβάλουν εσφαλμένα μήνυση: (α) θα έπρεπε να έχουν ζητήσει δημοσίευση της απάντησής τους ή διόρθωση των δημοσιευμένων πληροφοριών, εάν χρειαζόταν, απευθύνοντας την καταγγελία τους στα δικαστήρια· (β) θα έπρεπε να ζητήσουν από τα δικαστήρια να διαπιστώσουν εάν η δημοσίευση ορισμένων πληροφοριών παραβίαζε την απαγόρευση της ρητορικής μίσους ή το δικαίωμα στην αξιοπρέπεια και θα μπορούσαν να έχουν επιδιώξει την αφαίρεση ή την καταστροφή του προϊόντος μέσων ενημέρωσης· (γ) θα μπορούσαν να έχουν ζητήσει αποζημίωση για ηθική βλάβη για προσβολή της τιμής και της υπόληψής τους βάσει του Νόμου περί Δημοσίων Πληροφοριών και ΜΜΕ· (δ) θα μπορούσαν να έχουν υποβάλει καταγγελία στον Ρυθμιστικό Φορέα Ηλεκτρονικών Μέσων, δηλώνοντας παραβίαση του δικαιώματός τους στην αξιοπρέπεια και της απαγόρευσης της ρητορικής μίσους και/ή (ε) θα μπορούσαν να έχουν ζητήσει αποζημίωση για τη βλάβη που υπέστησαν από το ποινικό αδίκημα της εξύβρισης.

ΤΟ ΣΤΡΑΣΒΟΥΡΓΟ ΑΠΟΦΑΣΙΖΕΙ…

Το Δικαστήριο επισήμανε ότι, παρόλο που οι προσφεύγοντες υποστήριξαν ότι ένιωσαν ότι απειλούνταν μετά τη δημοσίευση των παραπάνω άρθρων και τη μετάδοση των εν λόγω προγραμμάτων, κανένας από αυτούς δεν έχει υποστεί ποτέ πράξη βίας. Έθεσαν την ανησυχία και τον φόβο τους υπόψη των αρχών υποβάλλοντας μήνυση για διάκριση και παραβίαση του δικαιώματος στην ισότητα κατά πολλών ιδιωτών, η οποία διεκπεραιώθηκε. Μολονότι είναι αλήθεια ότι η αστυνομία δεν ανέκρινε κανένα από τα άτομα κατά των οποίων είχε υποβληθεί η καταγγελία, το Δικαστήριο σημείωσε ότι η πραγματική κατάσταση ήταν λίγο πολύ αδιαμφισβήτητη μεταξύ των μερών και η απόφαση να μην ανακριθούν όλοι οι εμπλεκόμενοι δεν φαίνεται παράλογη ή αυθαίρετη. Με βάση τις πληροφορίες που συλλέχθηκαν, ο εισαγγελέας έθεσε στο αρχείο τη μήνυση των προσφευγόντων, καθώς δεν υπήρχαν λόγοι να πιστεύεται ότι τα εν λόγω άτομα είχαν διαπράξει κάποιο από τα εικαζόμενα ποινικά αδικήματα. Σε αντίθεση με τους ισχυρισμούς των προσφευγόντων, ο εισαγγελέας έκρινε επίσης ότι δεν υπήρχαν λόγοι να πιστεύεται ότι είχε διαπραχθεί οποιοδήποτε άλλο ποινικό αδίκημα που υπόκειται σε δημόσια δίωξη.

Το ΕΔΔΑ λαμβάνοντας υπόψη το περιεχόμενο των επίμαχων άρθρων και τηλεοπτικών εκπομπών, καθώς και εκείνο της καταγγελίας των προσφευγόντων, το Δικαστήριο δεν πείστηκε ότι η απόφαση του αρμόδιου εισαγγελέα για να θέση την υπόθεση στο αρχείο δεν βασίστηκε σε αποδεκτή εκτίμηση των σχετικών γεγονότων. Το Δικαστήριο παρατήρησε ότι ο εισαγγελέας προχώρησε ακόμη παραπέρα, υπονοώντας ότι οι εν λόγω ισχυρισμοί ισοδυναμούσαν ίσως με το ποινικό αδίκημα της εξύβρισης, για το οποίο απαιτείται έγκληση. Ωστόσο, οι προσφεύγοντες δεν ακολούθησαν αυτήν την οδό.

Το Δικαστήριο του Στρασβούργου παρατήρησε, περαιτέρω, ότι η εθνική νομοθεσία προβλέπει ορισμένα άλλα ένδικα μέσα που προσφέρουν στους προσφεύγοντες προστασία της ελευθερίας της έκφρασης, εάν θεωρούσαν ότι υπήρξε παραβίαση. Αυτές περιλάμβαναν, ειδικότερα, αστικές διαδικασίες για παραβίαση της απαγόρευσης της ρητορικής μίσους, καθώς και για αγωγή αποζημίωσης, αίτημα απάντησης και/ή διόρθωση των δημοσιευμένων πληροφοριών και ορισμένα μέτρα που εκδόθηκαν από τον Ρυθμιστικό Φορέα για Ηλεκτρονικά Μέσα. Η κυβέρνηση υπέβαλε στο ΕΔΔΑ εγχώρια νομολογία για τα εν λόγω ένδικα μέσα. Σε όλα αυτά, τα εθνικά δικαστήρια και ο Ρυθμιστικός Φορέας αποφάνθηκαν υπέρ διαφόρων εναγόντων και διέταξαν τη δημοσίευση είτε απάντησης ή διόρθωσης των πληροφοριών, διαπίστωσε παραβιάσεις της ρητορικής μίσους και διέταξε το εναγόμενο μέρος να δημοσιεύσει τις εν λόγω αποφάσεις κ.α. Οι προσφεύγοντες δεν αρνήθηκαν ότι πράγματι είχαν όλα αυτά τα ένδικα μέσα στη διάθεσή τους.

Το Δικαστήριο σημείωσε επίσης τις αναφορές για την κατάσταση στη Σερβία σχετικά με την ελευθερία της έκφρασης και την ασφάλεια των δημοσιογράφων, καθώς και τις αναφορές για σωματικές επιθέσεις και άλλους τύπους εικαζόμενης δίωξης δημοσιογράφων. Ωστόσο, δεδομένων των ειδικών συνθηκών της παρούσας υπόθεσης, το Δικαστήριο έκρινε ότι τα πορίσματα του εισαγγελέα δεν ήταν αυθαίρετα ή προδήλως παράλογα ούτε βασίστηκαν σε απαράδεκτη εκτίμηση των σχετικών γεγονότων. Διαπίστωσε επίσης ότι το εναγόμενο κράτος προσέφερε ορισμένα άλλα αποτελεσματικά μέσα για την προστασία των προσφευγόντων, τα οποία οι τελευταίοι δε χρησιμοποίησαν.

Λαμβάνοντας υπόψη όλα τα παραπάνω, το Δικαστήριο δε διαπίστωσε ότι το εναγόμενο κράτος παρέβη τη θετική του υποχρέωση να προστατεύσει την ελευθερία έκφρασης των προσφευγόντων.

Το ΕΔΔΑ έκρινε ότι δεν υπήρξε παραβίαση του άρθρου 10 της Σύμβασης (επιμέλεια: echrcaselaw.com).