Καταδίκη διαχειριστή ιστοσελίδας για πολιτική σάτιρα. Η σάτιρα έχει ως χαρακτηριστικά την υπερβολή και τη διαστρέβλωση της πραγματικότητας! Παραβίαση της ελευθερίας της έκφρασης

ΑΠΟΦΑΣΗ

Patrício Monteiro Telo de Abreu κατά Πορτογαλίας της 07.06.2022 (αρ. προσφ. 42713/15)

Βλ. εδώ

ΠΕΡΙΛΗΨΗ

Ο προσφεύγων, Πορτογάλος υπήκοος, είναι μέλος πολιτικού κόμματος και σύμβουλος στην κοινοβουλευτική ομάδα του κόμματός του. Τον Σεπτέμβριο του 2008 δημοσίευσε τρεις γελοιογραφίες, μαζί με ένα κείμενο που είχε συντάξει στο ιστολόγιο, του οποίου ήταν διαχειριστής.

Οι εν λόγω γελοιογραφίες αναπαριστούσαν με σατιρικό τρόπο μία πολιτικό η οποία ήταν το «δεξί χέρι» του δημάρχου και τον τελευταίο. Συγκεκριμένα περιείχαν τις φιγούρες ενός ασπρομάλλη γάιδαρου ντυμένου με κοστούμι, δίπλα σε έναν θηλυκό γυμνόστηθο χοίρο με ξανθά μαλλιά και δαντελωτές κάλτσες και ψηλοτάκουνα. Τα εθνικά δικαστήρια έκριναν ότι ο θηλυκός χοίρος αντιπροσώπευε την εγκαλούσα και ο γάιδαρος το δήμαρχο και ο καλλιτέχνης είχε δημιουργήσει για την εγκαλούσα μια εικόνα πόρνης και σεξουαλικά άπληστης γυναίκας και άφηνε να εννοηθεί ύπαρξη στενής σχέσης μεταξύ τους.

Τον Μάιο του 2014 ο προσφεύγων κρίθηκε ένοχος για δυσφήμιση της πολιτικού. Καταδικάστηκε σε καταβολή χρηματικής ποινής και αποζημίωσης στην εγκαλούσα. Ο προσφεύγων αφαίρεσε τις γελοιογραφίες από το ιστολόγιό του μόλις έμαθε για την έγκληση που υποβλήθηκε εναντίον του.

Επικαλούμενος το άρθρο 10 (ελευθερία της έκφρασης) της ΕΣΔΑ, ο προσφεύγων ισχυρίστηκε παραβίαση του δικαιώματός του στην ελευθερία της έκφρασης.

Το Δικαστήριο έκρινε ότι τα εθνικά δικαστήρια δεν είχαν λάβει επαρκώς υπόψη το πλαίσιο στο οποίο ο προσφεύγων είχε δημοσιεύσει τις γελοιογραφίες στο ιστολόγιό του. Δεν είχαν πραγματοποιήσει διεξοδική εξισορρόπηση των διακυβευόμενων δικαιωμάτων. Επιπλέον, δεν είχαν λάβει υπόψη τους τα χαρακτηριστικά της πολιτικής σάτιρας που προέκυψαν από τη νομολογία του Δικαστηρίου ούτε προέβησαν σε οποιαδήποτε αναφορά στη νομολογία του Δικαστηρίου για την ελευθερία της έκφρασης. Έκρινε επίσης ότι οι λόγοι που προέβαλαν τα ημεδαπά δικαστήρια για να δικαιολογήσουν την ποινική καταδίκη του προσφεύγοντος δεν θα μπορούσαν να θεωρηθούν συναφείς και επαρκείς. Σύμφωνα με την άποψή του, η επιβολή ποινικών κυρώσεων για συμπεριφορά όπως αυτή του προσφεύγοντος στην παρούσα υπόθεση μπορεί να έχει αποτρεπτικό αποτέλεσμα στις σατιρικές μορφές έκφρασης που αφορούν πολιτικά ζητήματα. Η ποινική καταδίκη του προσφεύγοντος δεν ήταν επομένως απαραίτητη σε μια δημοκρατική κοινωνία.

Το ΕΔΔΑ διαπίστωσε παραβίαση της ελευθερίας της έκφρασης (άρθρο 10 της ΕΣΔΑ). Ωστόσο έκρινε ότι η διαπίστωση παραβίασης αποτελούσε από μόνη της επαρκή ικανοποίηση για την ηθική βλάβη που υπέστη ο προσφεύγων. Επιδίκασε όμως στον προσφεύγοντα 3.466 ευρώ ως αποζημίωση και 1.806 ευρώ για έξοδα.

ΔΙΑΤΑΞΗ

Άρθρο 10

ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΑ ΠΕΡΙΣΤΑΤΙΚΑ

Ο προσφεύγων, Tiago Patrício Monteiro Telo de Abreu, είναι Πορτογάλος υπήκοος ο οποίος γεννήθηκε το 1974 και ζει στο Elvas (Πορτογαλία). Είναι μέλος πολιτικού κόμματος και εξελέγη στη Δημοτική Συνέλευση του Elvas σε τρεις περιπτώσεις μεταξύ 2001 και 2009· το 2013 εξελέγη δημοτικός σύμβουλος (vereador) στον Έλβα. Την εποχή που κατέθεσε την προσφυγή του ήταν επίσης σύμβουλος στην κοινοβουλευτική ομάδα του κόμματός του.

Τον Σεπτέμβριο του 2008 ο προσφεύγων δημοσίευσε τρεις γελοιογραφίες, μαζί με ένα κείμενο που είχε συντάξει, στο ιστολόγιο «The House of Commons», του οποίου ήταν ο διαχειριστής την εν λόγω περίοδο. Οι φιγούρες απεικόνιζαν έναν ασπρομάλλη γάιδαρο ντυμένο με κοστούμι, δίπλα σε έναν θηλυκό γυμνόστηθο χοίρο με ξανθά μαλλιά και δαντελωτές κάλτσες, ζώνη από καλτσοδέτα και ψηλοτάκουνα. Ήταν περικυκλωμένοι από γουρούνια, τα οποία ήταν επίσης γυμνά και όλα φορούσαν ένα περιβραχιόνιο που έφερε τα γράμματα “CMR” (συντομογραφία του Câmara Municipal de Rondónia – «δήμος της Rondonia»). Τα κινούμενα σχέδια ήταν από έναν τοπικό καλλιτέχνη, A.C., και ήταν μέρος μιας σειράς που είχε δημοσιευθεί από το 2007 στην τοπική εφημερίδα Despertador, με τίτλο A Rondónia. Ο όρος είχε χρησιμοποιηθεί από γνωστό δημοσιογράφο σε πολιτική στήλη που δημοσιεύτηκε το 2006 στην εφημερίδα Público παρωδώντας το δημοτικό συμβούλιο του Elvas, το οποίο προέδρευε ο κ. José Rondão Almeida, μέλος ενός πολιτικού κόμματος που ήταν αντίπαλος του κόμματος του προσφεύγοντος.

Τον Μάρτιο του 2009, η Ε.G., δημοτική σύμβουλος Elvas, η οποία απεβίωσε, υπέβαλε μήνυση κατά του προσφεύγοντος, καλλιτέχνη και εκδότη της εφημερίδας Despertador, ισχυριζόμενη ζημιά στην τιμή και τη φήμη της λόγω του τρόπου με τον οποίο είχε απεικονιστεί στις γελοιογραφίες που δημοσιεύονται στην τοπική εφημερίδα και στο ιστολόγιο του προσφεύγοντος.

Τον Μάιο του 2014 ο προσφεύγων κρίθηκε ένοχος για δυσφήμιση της Ε.G.. Καταδικάστηκε σε καταβολή προστίμου και αποζημίωσης στην μηνύτρια.

Το Περιφερειακό Δικαστήριο του Elvas διαπίστωσε ότι ο θηλυκός χοίρος που απεικονίζεται στα κινούμενα σχέδια αντιπροσώπευε την E.G. και ότι ο ασπρομάλλης γάιδαρος αναπαριστούσε το δήμαρχο του Elvas. Θεώρησε επίσης ότι η Ε.G. ήταν το «δεξί χέρι» του δημάρχου και ήταν πολύ γνωστή στον δήμο Elvas, και είχε την άποψη ότι απεικονίζοντας την ως χοίρο με δαντελωτές κάλτσες, ζώνη από καλτσοδέτα και τακούνια, ο καλλιτέχνης είχε προσπαθήσει να δημιουργήσει μια εικόνα πόρνης και σεξουαλικά αδηφάγας γυναίκας, προκαλώντας έτσι στην E.G. αγωνία και άγχος. Το Επαρχιακό Δικαστήριο διαπίστωσε επίσης ότι τοποθετώντας τον χοίρο δίπλα στο γάιδαρο, ο σκιτσογράφος είχε αφήσει να εννοηθεί ότι υπήρχε στενή σχέση μεταξύ τους. Τέλος, σημείωσε ότι ο προσφεύγων ήταν ένθερμος πολιτικός αντίπαλος του δημοτικού στελέχους του Elvas (E.G.) και ότι είχε αφαιρέσει τις γελοιογραφίες από το ιστολόγιό του μόλις έμαθε για την καταγγελία που υπέβαλε η E.G.

Τον Φεβρουάριο του 2015 το Εφετείο επικύρωσε το πρόστιμο που επιβλήθηκε στον προσφεύγοντα. Από τον Ιούνιο του 2015, ο προσφεύγων πλήρωσε το πρόστιμο των 1.800 ευρώ σε είκοσι μηνιαίες δόσεις, καθώς και δικαστικά έξοδα 1.368 ευρώ σε δέκα μηνιαίες δόσεις. Τον Αύγουστο του 2015 επίσης κατέβαλε 1.666 ευρώ ως αποζημίωση στην Ε.G.

ΤΟ ΣΤΡΑΣΒΟΥΡΓΟ ΑΠΟΦΑΣΙΖΕΙ…

Άρθρο 10

Το Δικαστήριο έκρινε απαραίτητο να εξετάσει εάν οι εθνικές αρχές είχαν επιτύχει μια δίκαιη ισορροπία μεταξύ του δικαιώματος του προσφεύγοντος στην ελευθερία της έκφρασης και του δικαιώματος της E.G. στην ιδιωτική ζωή, αμφότερα άξια του ίδιου σεβασμού και αν οι λόγοι που αναφέρθηκαν για την καταδίκη του προσφεύγοντος ήταν σχετικοί και επαρκείς.

Παρατήρησε ότι τα εθνικά δικαστήρια είχαν αναγνωρίσει ότι ο προσφεύγων ήταν πολιτικός αντίπαλος της Ε.G. και ότι οι εν λόγω γελοιογραφίες είχαν αποτελέσει πολιτική σάτιρα. Όπως είχε προηγουμένως δεχθεί, η σάτιρα ήταν μια μορφή καλλιτεχνικής έκφρασης και κοινωνικού σχολιασμού που μέσα από τα χαρακτηριστικά της υπερβολής και της διαστρέβλωσης της πραγματικότητας, στόχευε στην πρόκληση και την ταραχή. Αντίστοιχα, οποιαδήποτε παρέμβαση στο δικαίωμα ενός καλλιτέχνη – ή οποιουδήποτε άλλου – να χρησιμοποιεί αυτό το εκφραστικό μέσο εξετάστηκε με ιδιαίτερη προσοχή, καθώς η σάτιρα συνέβαλε στη δημόσια συζήτηση.

Κατά την άποψη του Δικαστηρίου, τα εθνικά δικαστήρια είχαν παραλείψει να λάβουν υπόψη το πλαίσιο των επίμαχων σχεδίων. Σημείωσε ειδικότερα τα εξής:

Πρώτον, τα τρία σχέδια ήταν μέρος μιας σειράς γελοιογραφιών που είχαν δημοσιευτεί στο παρελθόν από τον καλλιτέχνη A.C., και σατίριζαν την τοπική πολιτική ζωή στο Elvas. Δεύτερον, ενώ τα εθνικά δικαστήρια είχαν διαπιστώσει ότι η Ε.G. ήταν το «δεξί χέρι» του δημάρχου και ότι ήταν πολύ γνωστή σε τοπικό επίπεδο, θεώρησαν πως το γεγονός ότι στην σκιτσογραφία απεικονίζονταν δίπλα-δίπλα, ο δημιουργός της είχε προσπαθήσει να υπονοήσει την ύπαρξη στενής σχέσης μεταξύ τους. Το Δικαστήριο απέτυχε να δει πώς τα σχέδια, απεικονίζοντας τους χαρακτήρες δίπλα δίπλα, είχαν ως σκοπό να κάνουν τέτοιους υπαινιγμούς, δεδομένου ότι σε κανένα από αυτά δεν απεικονίζονταν οι χαρακτήρες να φιλιούνται, να αγγίζονται ή να επικοινωνούν μεταξύ τους.

Ήταν αλήθεια ότι οι εν λόγω γελοιογραφίες απηχούσαν ορισμένα λυπηρά στερεότυπα σχετικά με τις γυναίκες στην εξουσία. Το Δικαστήριο του Στρασβούργου σημείωσε, ωστόσο, ότι τα σχόλια του προσφεύγοντος που συνόδευαν τις γελοιογραφίες έδειξαν ότι η πραγματική του πρόθεση με τη δημοσίευσή τους ήταν να αναδείξει την πολιτική σάτιρα που εκφραζόταν μέσω της καρικατούρας και, έμμεσα, να ασκήσει κριτική στη δημοτική ηγεσία, με την ιδιότητά του ως πολιτικού αντιπάλου και μέλους της δημοτικής συνέλευσης του Elvas. Τα σχόλια δεν έκαναν καμία συγκεκριμένη αναφορά στην E.G., τις πολιτικές της δραστηριότητες ή την ιδιωτική της ζωή, ακόμη λιγότερο δε στη σεξουαλική της ζωή, ούτε περιείχαν προσβλητικά σχόλια γι΄ αυτήν.

Το Δικαστήριο έκρινε ότι, εστιάζοντας υπερβολικά στην παρέμβαση στο δικαίωμα της E.G στη φήμη, τα εγχώρια δικαστήρια είχαν τελικά αφαιρέσει τις γελοιογραφίες από το κατάλληλο πλαίσιο και τις ερμήνευσαν χωρίς να λάβει επαρκώς υπόψη τη συνεχιζόμενη πολιτική συζήτηση. Επιπλέον, δεν είχαν δώσει επαρκή βαρύτητα στο γεγονός ότι όλοι οι εκλεγμένοι πολιτικοί ήταν εξ ορισμού εκτεθειμένοι σε αυτό το είδος σάτιρας και επομένως, από την άποψη αυτή, θα έπρεπε να διαθέτουν μεγαλύτερη ανοχή. Αυτό ίσχυε δεδομένου ότι στην προκειμένη περίπτωση, παρά τα στερεότυπα που χρησιμοποιήθηκαν, οι καρικατούρες ήταν εντός των ορίων υπερβολής και πρόκλησης που είναι χαρακτηριστικά της σάτιρας. Επιπλέον, η Ε.G. δεν ήταν η μόνη φιγούρα που απεικονίζονταν γυμνή στη σκιτσογραφία, καθώς όλα τα γουρούνια απεικονίζονταν με τον ίδιο τρόπο. Ο δήμαρχος του Elvas απεικονιζόταν ως γάϊδαρος, μια εικόνα σαφώς υποτιμητική. Έτσι, τα κινούμενα σχέδια είχαν στοχεύσει τα μέλη του δημοτικού συμβουλίου συνολικά.

Εν ολίγοις, κατά την άποψη του Δικαστηρίου, τα εθνικά δικαστήρια δεν είχαν λάβει επαρκώς υπόψη το πλαίσιο στο οποίο ο προσφεύγων είχε δημοσιεύσει τις γελοιογραφίες στο ιστολόγιό του. Επομένως δεν είχαν πραγματοποιήσει ενδελεχή εξισορρόπηση μεταξύ των διακυβευόμενων δικαιωμάτων. Επιπλέον, δεν είχαν λάβει υπόψη τα χαρακτηριστικά της πολιτικής σάτιρας που προκύπτουν από τη νομολογία του Δικαστηρίου ούτε προέβησαν σε οποιαδήποτε παραπομπή στη νομολογία του Δικαστηρίου για την ελευθερία της έκφρασης.

Τα εθνικά δικαστήρια είχαν επίσης αποφανθεί ότι χρησιμοποιώντας το Διαδίκτυο για τη διάδοση των γελοιογραφιών, ο προσφεύγων τις είχε γνωστοποιήσει στο ευρύτερο κοινό. Ωστόσο, δεν είχαν αναλύσει περαιτέρω την εμβέλεια των τριών γελοιογραφιών ή την προσβασιμότητά τους, ή ακόμη και αν ο προσφεύγων ήταν γνωστός blogger ή δημοφιλής χρήστης των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, γεγονός που μπορεί να προσέλκυε την προσοχή του κοινού και αύξανε τον πιθανό αντίκτυπο των γελοιογραφιών του. Επιπλέον, το ΕΔΔΑ σημείωσε ότι τη στιγμή που έλαβε γνώση ότι η Ε.G. είχε υποβάλει έγκληση εναντίον του, ο προσφεύγων είχε αμέσως αφαιρέσει τις γελοιογραφίες από το ιστολόγιό του, υπονοώντας ότι είχε ενεργήσει καλόπιστα.

Ως προς τη φύση και τον βαθμό αυστηρότητας των κυρώσεων που επιβλήθηκαν, το Δικαστήριο έκρινε ότι η καταδίκη του προσφεύγοντος σε χρηματική ποινή 1.800 ευρώ και από κοινού καταβολή αποζημίωσης στην κα Ε.G. ήταν προδήλως δυσανάλογη, ιδίως καθώς η πορτογαλική νομοθεσία προέβλεπε ένα ειδικό ένδικο μέσο για την προστασία της τιμής και της υπόληψης ενός ατόμου.

Κατά συνέπεια, παρά το περιθώριο εκτίμησης που καταλείπεται στις εθνικές αρχές, στην παρούσα υπόθεση το Δικαστήριο κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η καταδίκη του προσφεύγοντος δεν είχε πετύχει εξισορρόπηση μεταξύ της προστασίας του δικαιώματός του στην ελευθερία της έκφρασης και του δικαιώματος της E.G. στην προστασία της φήμης της. Το Δικαστήριο του Στρασβούργου έκρινε ότι οι λόγοι που προέβαλαν τα εθνικά δικαστήρια για την καταδίκη του προσφεύγοντος δεν μπορούσαν να θεωρηθούν ως σχετικοί και επαρκείς. Κατά την άποψή του, η επιβολή ποινικών κυρώσεων για συμπεριφορά όπως αυτή του προσφεύγοντος στην παρούσα υπόθεση θα μπορούσε να έχει αποτρεπτικό αποτέλεσμα στις σατιρικές μορφές έκφρασης που αφορούν πολιτικά ζητήματα. Έτσι έκρινε ότι η καταδίκη του προσφεύγοντος δεν ήταν απαραίτητη σε μια δημοκρατική κοινωνία.

Το ΕΔΔΑ διαπίστωσε παραβίαση της ελευθερίας της έκφρασης (άρθρο 10 της Σύμβασης).

Δίκαιη ικανοποίηση (άρθρο 41)

Το ΕΔΔΑ έκρινε ότι η διαπίστωση παραβίασης αποτελούσε από μόνη της επαρκή ικανοποίηση για την ηθική βλάβη που υπέστη ο προσφεύγων. Επιδίκασε όμως στον προσφεύγοντα 3.466 ευρώ ως αποζημίωση και 1.806 ευρώ για έξοδα (επιμέλεια: echrcaselaw.com).


ECHRCaseLaw
Close Popup

Χρησιμοποιούμε cookies για να σας προσφέρουμε καλύτερη εμπειρία στο διαδίκτυο. Συμφωνώντας, αποδέχεστε τη χρήση των cookies σύμφωνα με την Πολιτική Cookies.

Close Popup
Privacy Settings saved!
Ρυθμίσεις Απορρήτου

Όταν επισκέπτεστε μία ιστοσελίδα, μπορεί να λάβει κάποιες βασικές πληροφορίες από τον browser σας, κατά βάση υπό τη μορφή cookies. Εδώ μπορείτε να ρυθμίσετε τη συγκατάθεσή σας σε όλα αυτά.

These cookies allow us to count visits and traffic sources, so we can measure and improve the performance of our site.

Google Analytics
We track anonymized user information to improve our website.
  • _ga
  • _gid
  • _gat

Απορρίψη όλων των υπηρεσιών
Save
Δέχομαι όλες τις υπηρεσίες