Η Ρωσία υπεύθυνη για τη δολοφονία του Aleksandr Litvinenko στο Ηνωμένο Βασίλειο! Παραβίαση δικαιώματος στη ζωή!
ΑΠΟΦΑΣΗ
Carter κατά Ρωσίας της 21.09.2021 (αρ. προσφ. 20914/07)
ΠΕΡΙΛΗΨΗ
Δηλητηρίαση και θάνατος Aleksandr Litvinenko. Δικαίωμα στη ζωή. Ερευνες για τον θάνατιο. Ουσιαστικό και διαδικαστικό σκέλος.
Ο Litvinenko εργάζονταν για τις Ρωσικές υπηρεσίες ασφαλείας πριν από την απόδραση στο Ηνωμένο Βασίλειο, όπου του χορηγήθηκε άσυλο. Το 2006 δηλητηριάστηκε με πολώνιο 210 (ραδιενεργή ουσία) στο Λονδίνο και πέθανε. Διεξήχθη δημόσια έρευνα στο Ηνωμένο Βασίλειο η οποία διαπίστωσε ότι η δολοφονία είχε πραγματοποιηθεί από τους κ.κ. Lugovoy και Kovtun, οι οποίοι ενεργούσαν για λογαριασμό κάποιου τρίτου. Ο δε πρώτος στη συνέχεια εκλέχθηκε μέλος του ρωσικού κοινοβουλίου.
Το Δικαστήριο διαπίστωσε, ειδικότερα, ότι υπήρχε μια ισχυρή εκ πρώτης όψεως υπόθεση η οποία έδειχνε ότι αυτοί που δηλητηρίασαν τον Litvinenko, λειτουργούσαν ως πράκτορες του ρωσικού κράτους. Σημείωσε ότι η ρωσική κυβέρνηση παρέλειψε να παράσχει οποιαδήποτε άλλη ικανοποιητική και πειστική εξήγηση για τα γεγονότα ή να αντικρούσει τα ευρήματα της έρευνας του Ηνωμένου Βασιλείου.
Το Δικαστήριο διαπίστωσε, επίσης, ότι οι ρωσικές αρχές δεν είχαν πραγματοποιήσει αποτελεσματική εσωτερική έρευνα η οποία να οδηγήσει στη διαπίστωση των γεγονότων και την αναγνώριση και τιμωρία των υπευθύνων για τη δολοφονία. Οι δράστες παραμένουν καταζητούμενοι για τον φόνο.
Το ΕΔΔΑ έκρινε ομόφωνα ότι υπήρξε αποτυχία της κυβέρνησης να συμμορφωθεί με τις υποχρεώσεις που προκύπτουν από το άρθρο 38 (υποχρέωση παροχής των απαραίτητων διευκολύνσεων για την εξέταση μιας υπόθεσης) της ΕΣΔΑ. Το ΕΔΔΑ διαπίστωσε, ακόμα παραβίαση της ουσιαστικής και διαδικαστικής πτυχής του δικαιώματος στη ζωή (δικαίωμα στη ζωή).
Το Δικαστήριο του Στρασβούργου επιδίκασε ποσό 100.000 ευρώ για ηθική βλάβη και 22.500 ευρώ για έξοδα.
ΔΙΑΤΑΞΕΙΣ
Άρθρο 2
Άρθρο 38
ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΑ ΠΕΡΙΣΤΑΤΙΚΑ
Η προσφεύγουσα Μαρία Άννα Κάρτερ, γνωστή και ως Μαρίνα Λιτβινένκο, είναι Βρετανίδα και Ρωσίδα υπήκοος η οποία γεννήθηκε το 1962 και ζει στο Λονδίνο. Είναι η χήρα του Litvinenko, ενός Ρώσου – Βρετανού υπηκόου ο οποίος γεννήθηκε το 1962.
Ο Litvinenko είχε εργαστεί για τις σοβιετικές και ρωσικές υπηρεσίες ασφαλείας (KGB και αργότερα FSB). Τον Νοέμβριο 1998 ισχυρίστηκε δημοσίως ότι του ζητήθηκε να εξετάσει το ενδεχόμενο δολοφονίας ενός πλούσιου επιχειρηματία. Απολύθηκε από την υπηρεσία ασφαλείας και διέφυγε από τη Ρωσία. Το 2001 χορηγήθηκε άσυλο στον ίδιο και στην οικογένειά του στο Ηνωμένο Βασίλειο. Απέκτησαν βρετανική υπηκοότητα το 2006. Άλλαξαν τα ονόματά τους. Ο Litvinenko συμμετείχε σε δράσεις για την καταπολέμηση της διαφθοράς και την εξιχνίαση του οργανωμένου εγκλήματος στις ρωσικές υπηρεσίες πληροφοριών. Εικάζεται ότι ο Litvinenko συνεργάζονταν επίσης με τις βρετανικές, ισπανικές και ιταλικές αρχές, παρέχοντας συμβουλές σχετικά με το ρωσικό οργανωμένο έγκλημα και σχετικά με τις μυστικές επιχειρήσεις της KGB στην Ευρώπη.
Ο θάνατος του Litvinenko
Τον Οκτώβριο του 2006 ο Andrey Lugovoy, παλιός γνωστός του Litvinenko, επισκέφτηκε το Λονδίνο τρεις φορές, κάθε φορά συνοδευόμενος από τον Dmitriy Kovtun.
Κατά την πρώτη επίσκεψη στις 16 Οκτωβρίου 2006, πραγματοποιήθηκε συνάντηση μεταξύ του κ. Lugovoy, του κ. Kovtun, του Litvinenko καθώς και κάποιων άλλων προσώπων και πήγαν μαζί για δείπνο. Ο Litvinenko έκανε εμετό αργότερα το ίδιο βράδυ και παρέμεινε άρρωστος για δύο ημέρες. Την επόμενη μέρα οι κ.κ. Lugovoy και Kovtun αποχώρησαν από το ξενοδοχείο. Στο δωμάτιο βρέθηκε αργότερα σημαντικά ίχνη από πολώνιο, και πιο συγκεκριμένα υπήρχαν ενδείξεις ότι η εν λόγω ουσία έχει χυθεί στις σωληνώσεις του νεροχύτη. Περαιτέρω στοιχεία για την μόλυνση από πολώνιο βρέθηκαν σε περιοχές τις οποίες οι δύο τους είχαν επισκεφθεί στο Λονδίνο, συμπεριλαμβανομένου του δωματίου όπου είχε γίνει η συνάντηση και το εστιατόριο στο οποίο είχαν δειπνήσει. Από τις 25 έως τις 28 Οκτωβρίου 2006 ο κ. Lugovoy επισκέφθηκε το Λονδίνο για δεύτερη φορά, όποτε και προφανώς συναντήθηκε με τον Litvinenko, μεταξύ άλλων. Ίχνη μόλυνσης από πολώνιο τα οποία προήλθαν από τυχαία διαρροή διαπιστώθηκαν στο δωμάτιο του ξενοδοχείου του.
Στις 31 Οκτωβρίου 2006 οι κ.κ. Lugovoy και Kovtun επέστρεψαν στο Λονδίνο για τρίτη φορά. Την επόμενη ημέρα συναντήθηκαν με τον Litvinenko, πίνοντας τσάι στο μπαρ του ξενοδοχείου τους. Εντοπίστηκαν εκτεταμένα ίχνη πολωνίου σε διάφορα σημεία, συμπεριλαμβανομένης της τσαγιέρας και των ανδρικών τουαλετών, που είχαν χρησιμοποιηθεί από τους δύο αλλά όχι από τον Litvinenko. Στις 3 Νοεμβρίου 2006 επέστρεψαν στη Μόσχα. Ίχνη από πολώνιο βρέθηκαν στο αεροπλάνο και στις θέσεις τους στο Emirates Stadium στο Λονδίνο, όπου είχαν παρακολουθήσει έναν αγώνα ποδοσφαίρου.
Στις 2 Νοεμβρίου 2006 ο Litvinenko αρρώστησε, με εκτεταμένο έμετο, κοιλιακό άλγος και αιματηρή διάρροια. Την επόμενη μέρα εισήχθη στο νοσοκομείο. Μετά τη μεταφορά στο Νοσοκομείο University College, υπήρχε η υποψία ότι είχε δηλητηριαστεί από χημειοθεραπευτικούς παράγοντες/ουσίες ή ραδιοϊσότοπα. Ο Litvinenko πέθανε στις 23 Νοεμβρίου 2006. Η αιτία θανάτου αποδείχθηκε ότι ήταν το σύνδρομο οξείας ακτινοβολίας που προκαλείται από πολύ υψηλά επίπεδα πολωνίου 210, τα οποία είχαν εισέλθει στο σώμα ως διαλυτή ένωση μέσω της κατάποσης.
Διαδικασίες μετά τον θάνατο του Litvinenko
Εκκινήθηκε αστυνομική έρευνα στο Ηνωμένο Βασίλειο εν όψει του θανάτου του κ. Litvinenko. Στις 22 Μαΐου 2007 η Εισαγγελική Υπηρεσία του Στέμματος διαπίστωσε ότι υπήρχαν επαρκή αποδεικτικά στοιχεία εναντίον του κ. Lugovoy, ώστε να αναγγελθούν κατηγορίες εναντίον του για τη δολοφονία του Litvinenko. Οι αρχές προσπάθησαν να τον εκδώσουν στο Ηνωμένο Βασίλειο για δίκη. Αυτό απορρίφθηκε από τις ρωσικές αρχές λόγω της συνταγματικής προστασίας κατά της έκδοσης Ρώσων υπηκόων. Το 2011 ο κ. Kovtun κατηγορήθηκε επίσης για τη δολοφονία και εκδόθηκε ένταλμα σύλληψης εναντίον του. Στις 2 Δεκεμβρίου 2007 ο κ. Lugovoy έγινε μέλος του Ρωσικού Κοινοβουλίου και απέκτησε, έτσι, βουλευτική ασυλία. Οι κ.κ. Lugovoy και ο Kovtun παραμένουν καταζητούμενοι για τον φόνο.
Στις 7 Δεκεμβρίου 2006, ο Ρώσος Γενικός Εισαγγελέας ξεκίνησε εσωτερική ποινική έρευνα, για τις οποίες το Δικαστήριο έχει λίγες πληροφορίες. Στο Ηνωμένο Βασίλειο, πραγματοποιήθηκε ανάκριση και έρευνα. Τον Ιανουάριο του 2016 η έρευνα διαπίστωσε, πέρα από κάθε λογική αμφιβολία, ότι ο Litvinenko είχε δηλητηριαστεί με πολώνιο και ότι το δηλητήριο είχε χορηγηθεί από τους Lugovoy και Kovtun. Αποκλείστηκε η τυχαία ή σκόπιμη αυτο-δηλητηρίαση. Αποκλείστηκε, επίσης, την πρόταση ότι ο κ. Lugovoy είχε παγιδευτεί από Βρετανούς πράκτορες.
Η έρευνα σημείωσε τα κίνητρα που ενδεχομένως να είχαν άτομα στο ρωσικό κράτος, τα οποία επιθυμούσαν το θάνατο του Litvinenko και τα στοιχεία για τις σχέσεις μεταξύ του κ. Lugovoy και κ. Kovtun και του Ρωσικού κράτους. Με βάση τόσο τις δημόσιες, όσο και τις απόρρητες αποδείξεις, διαπιστώθηκε ότι ο κ. Lugovoy ενεργούσε υπό τη διεύθυνση του FSB (Ομοσπονδιακή Υπηρεσία Ασφαλείας της Ρωσικής Ομοσπονδίας) και ο κ. Kovtun ενεργούσε, επίσης, υπό τη διεύθυνση του FSB, ίσως εμμέσως μέσω του κ. Lugovoy αλλά πιθανότατα εν γνώσει του.
Βασιζόμενη στα άρθρα 2 (δικαίωμα στη ζωή) και 3 (απαγόρευση απάνθρωπης ή εξευτελιστικής μεταχείρισης), η προσφεύγουσα κατήγγειλε ότι ο σύζυγός της, Litvinenko, δολοφονήθηκε με ιδιαίτερα οδυνηρό τρόπο από τον κ. Lugovoy (με την συμμετοχή τρίτων), ενώ ενεργούσε ως μυστικός πράκτορας, ή σε συνεννόηση με, ή εν γνώση και υποστήριξη των ρωσικών αρχών και ότι οι ρωσικές αρχές δεν είχαν διεξάγει αποτελεσματική έρευνα για τη δολοφονία.
ΤΟ ΣΤΡΑΣΒΟΥΡΓΟ ΑΠΟΦΑΣΙΖΕΙ…
Προκαταρκτικά ζητήματα
Το Δικαστήριο αποφάνθηκε, καταρχήν, ότι η Ρωσία αδικαιολόγητα δεν παρείχε το ζητούμενο υλικό (έγγραφα από τον φάκελο της έρευνας, συμπεριλαμβανομένων των καταθέσεων του κ. Lugovoy και αντίγραφα νόμιμων αιτημάτων νομικής συνδρομής προς τις αρχές του Ηνωμένου Βασιλείου) απαραίτητο για την έρευνα του Δικαστηρίου σχετικά με την υπόθεση, κατά παράβαση του άρθρου 38 της ΕΣΔΑ.
Το Δικαστήριο απέρριψε, επίσης, την ένσταση της ρωσικής κυβέρνησης για τη χρήση της έκθεσης της δημόσιας έρευνας του Ηνωμένου Βασιλείου ως αποδεικτικό στοιχείο. Διαπίστωσε ότι, καθώς η έρευνα πληρούσε τις απαιτήσεις της ανεξαρτησίας, της δικαιοσύνης και της διαφάνειας, δεν θα μπορούσε να αγνοήσει τα ευρήματά μόνο και μόνο επειδή οι ρωσικές αρχές απείχαν από την άσκηση του δικαιώματος συμμετοχής τους στις εν λόγω διαδικασίες.
Άρθρο 2 (διαδικαστική πτυχή)
Το Δικαστήριο έκρινε ότι η έναρξη εσωτερικής έρευνας για την υπόθεση στη Ρωσία απέδειξε διαδικαστική και δικαιοδοτική σύνδεση μεταξύ του κράτους της Ρωσίας και του θανάτου του Litvinenko στο Ηνωμένο Βασίλειο. Επιπλέον, το γεγονός ότι η Ρωσία διατηρούσε την αποκλειστική δικαιοδοσία για ένα άτομο (κ. Lugovoy), το οποίο κατηγορούνταν για σοβαρή παραβίαση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, αποτελούσε «ειδικό χαρακτηριστικό» της υπόθεσης, εδραιώνοντας τη δικαιοδοσία της Ρωσίας σχετικά με την υποτιθέμενη διαδικαστική παράβαση του άρθρου 2.
Παρόλο που η Κυβέρνηση είχε παράσχει στο Δικαστήριο μια περίληψη των ανακριτικών μέτρων που ελήφθησαν, το Δικαστήριο επισήμανε ότι δεν υποβλήθηκε κανένα έγγραφο που να επιβεβαιώνει την απόδειξη των Ρωσικών αξιώσεων. Το Δικαστήριο ζήτησε από την Κυβέρνηση να υποβάλει αποδεικτικά έγγραφα μαζί με τις παρατηρήσεις, το οποίο η Κυβέρνηση αρνήθηκε να κάνει.
Εξαιτίας αυτού, η Κυβέρνηση απέτυχε να αποδείξει ότι οι ρωσικές αρχές είχαν πραγματοποιήσει αποτελεσματική έρευνα, ικανή να οδηγήσει στη διαπίστωση των γεγονότων και, όπου έπρεπε, τον εντοπισμό και την τιμωρία των υπευθύνων για τη δολοφονία. Το Δικαστήριο σημείωσε, επιπλέον, ότι η βουλευτική ασυλία που είχε ο κ. Lugovoy από το 2007 δεν αποτελούσε απόλυτο περιορισμό για τη διερεύνηση ή ακόμη και τη δίωξή του. Οι σχετικές νομικές διατάξεις και η εφαρμογή τους ανέφεραν ότι θα μπορούσε να αρθεί η ασυλία του με τη συγκατάθεση της Βουλής στην οποία ήταν μέλος. Το Δικαστήριο διαπίστωσε παραβίαση του διαδικαστικού σκέλους του άρθρου 2 λόγω της αποτυχίας των ρωσικών αρχών να διεξάγουν αποτελεσματική έρευνα για το θάνατο του κ. Litvinenko.
Άρθρο 2 (ουσιαστική πτυχή)
Ο Litvinenko βρισκόταν στο Ηνωμένο Βασίλειο όταν δηλητηριάστηκε, και επομένως δε βρισκόταν σε έδαφος όπου η Ρωσία μπορούσε να ασκήσει αποτελεσματικό έλεγχο. Για να αποφανθεί σχετικά με το αν η Ρωσία είχε δικαιοδοσία λόγω της δράσης των μυστικών της πρακτόρων εκτός του εδάφους της («προσωπική έννοια δικαιοδοσίας»), το Δικαστήριο όφειλε να εξετάσει δύο αλληλένδετα ερωτήματα: (i) κατά πόσον η δολοφονία του Litvinenko ισοδυναμούσε με την άσκηση βίας και του ελέγχου της ζωής του σε μια κατάσταση άμεσης στόχευσης, και (ii) εάν αυτό είχε πραγματοποιηθεί από άτομα που ενεργούσαν ως κρατικοί μυστικοί πράκτορες.
Το Δικαστήριο διαπίστωσε, πέρα από κάθε λογική αμφιβολία, ότι η δολοφονία είχε πραγματοποιηθεί από τους κ.κ. Lugovoy και Kovtun. Η προγραμματισμένη και σύνθετη λειτουργία, που περιλαμβάνει την προμήθεια ενός σπάνιου θανατηφόρου δηλητηρίου, οι ταξιδιωτικές ρυθμίσεις για το ζευγάρι και οι επαναλαμβανόμενες και συνεχείς προσπάθειες χορήγησης του δηλητηρίου έδειξαν ότι ο Litvinenko ήταν ο στόχος της επιχείρησης και ότι ήταν υπό τον φυσικό έλεγχο των κ.κ. Lugovoy και Kovtun.
Όσον αφορά το αν ο κ. Lugovoy και ο κ. Kovtun είχαν ενεργήσει ως πράκτορες του εναγομένου κράτους, το Δικαστήριο διαπίστωσε ότι δεν υπήρχε καμία απόδειξη ότι οποιοσδήποτε από τους δύο άνδρες είχε κάποιον προσωπικό λόγο να σκοτώσει τον Litvinenko και ότι, εάν ενεργούσαν για λογαριασμό τους, δεν θα είχαν πρόσβαση στο σπάνιο ραδιενεργό ισότοπο που χρησιμοποιήσαν για να τον δηλητηριάσουν. Η έρευνα του Ηνωμένου Βασιλείου είχε απορρίψει διάφορες θεωρίες περί του λόγου για τον οποίο πραγματοποιήθηκε η δολοφονία, αφήνοντας την εμπλοκή του κράτους ως τη μόνη πιθανή εξήγηση. Το Δικαστήριο έκρινε ότι η ταυτοποίηση των δραστών της δολοφονίας και η ένδειξη της συσχέτισης τους με τις ρωσικές αρχές είχαν δημιουργήσει μια ισχυρή εκ πρώτης όψεως υπόθεση ότι, κατά τη δολοφονία του Litvinenko, οι κ.κ. Lugovoy και ο Kovtun ενεργούσαν κατά τη διεύθυνση ή τον έλεγχο των ρωσικών αρχών.
Αν το ζευγάρι είχε συμμετάσχει σε μια «μυστική επιχείρηση», οι πληροφορίες για να αποδείξουν ότι η θεωρία δεν ήταν αληθινή εναπόκειντο στις ρωσικές αρχές. Ωστόσο, η Κυβέρνηση δεν έκανε καμία σοβαρή προσπάθεια παροχής τέτοιων πληροφοριών ή αντίκρουσης των πορισμάτων των βρετανικών αρχών. Το Δικαστήριο αποφάνθηκε, βασιζόμενο στην άρνηση της ρωσικής Κυβέρνηση να προσκομίσει τα έγγραφα από τον εγχώριο φάκελο έρευνας και στην παράλειψή της να αντικρούσει την εκ πρώτης όψεως υπόθεση της συμμετοχής του κράτους. Διαπίστωσε ότι η δολοφονία του Litvinenko ήταν καταλογιστέα στη Ρωσία.
Δεδομένου ότι η Κυβέρνηση δεν επιδίωξε να υποστηρίξει ότι η δολοφονία του Litvinenko θα μπορούσε να δικαιολογηθεί από τις εξαιρέσεις στο άρθρο 2 εδ. 2, το Δικαστήριο διαπίστωσε παράβαση της ουσιαστικής πτυχής του εν λόγω άρθρου.
Δίκαιη ικανοποίηση (άρθρο 41)
Το Δικαστήριο έκρινε ότι η Ρωσία έπρεπε να καταβάλει στην προσφεύγουσα 100.000 ευρώ για ηθική βλάβη και 22.500 ευρώ για δαπάνες και έξοδα. Απέρριψε, επίσης, το αίτημα τις προσφεύγουσας για «τιμωρητικές» ποινές.
Ξεχωριστές απόψεις
Ο δικαστής Dedov εξέφρασε μια εν μέρει αντίθετη γνώμη, η οποία επισυνάπτεται στην απόφαση.
