Η άρνηση πρόσβασης σε συγγραφέα σε απόρρητα εθνικά αρχεία χάριν της εθνικής ασφάλειας δεν παραβίασε την ελευθερία της έκφρασης
ΑΠΟΦΑΣΗ
Šeks κατά Κροατίας της 03.02.2022 (αρ. προσφ. 39325/20)
ΠΕΡΙΛΗΨΗ
Ο προσφεύγων, υπήκοος Κροατίας, είναι συνταξιούχος πολιτικός, ο οποίος στο παρελθόν κατείχε υψηλά αξιώματα στην Κροατία. Τον Ιούνιο του 2017 ο προσφεύγων υπέβαλε αίτημα στο Κρατικό Αρχείο της Κροατίας για πρόσβαση σε 56 έγγραφα από τα αρχεία του Προεδρικού Γραφείου την περίοδο μεταξύ 1994 και 1999. Ζήτησε πρόσβαση ως μέρος της έρευνας για ένα βιβλίο που έγραφε σχετικά με την ίδρυση της Δημοκρατίας της Κροατίας. Τα έγγραφα χαρακτηρίστηκαν ως «κρατικά μυστικά – αυστηρώς απόρρητα». Μετά από αποφάσεις διάφορων εθνικών οργάνων, του επιτράπηκε η πρόσβαση σε 31 από τα 56 έγγραφα, καθώς τα υπόλοιπα κρίθηκαν απόρρητα.
Ο προσφεύγων κατήγγειλε ότι μέσω της άρνησης παροχής πρόσβασης στον συνολικό αριθμό των εγγράφων, παραβιάστηκε το δικαίωμά του στην ελευθερία της έκφρασης (άρθρο 10) της ΕΣΔΑ, καθώς και το δικαίωμά του σε δίκαιη ακρόαση (άρθρο 6 § 1).
Το Δικαστήριο, κατά την εξέταση της υπόθεσης, σημείωσε ότι η απόφαση να μην χαρακτηριστούν ορισμένα από τα αιτούμενα έγγραφα ως μη απόρρητα βασίστηκε σε γνώμη ειδικού φορέα που ασχολείται με εθνικά ζητήματα ασφάλειας και είχε τελικά επικυρωθεί από τον Επίτροπο Πληροφοριών, το Ανώτατο Διοικητικό Δικαστήριο και το Συνταγματικό Δικαστήριο. Επιπλέον, το αίτημα του προσφεύγοντος για πρόσβαση στα έγγραφα είχε γίνει στο μεγαλύτερο μέρος του δεκτό.
Κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η παρέμβαση στην ελευθερία πρόσβασης του προσφεύγοντος στις πληροφορίες ήταν αναγκαία και ανάλογη προς τον σημαντικό στόχο της εθνικής ασφάλειας και ότι η επακόλουθη ανεξάρτητη εσωτερική εξέταση του αιτήματος του είχε παράσχει επαρκείς διαδικαστικές εγγυήσεις και παρέμεινε στην ευρεία διακριτική ευχέρεια του κράτους να αποφασίζει για τέτοια θέματα.
Το ΕΔΔΑ έκρινε, ομόφωνα, ότι δεν υπήρξε παραβίαση της ελευθερίας της έκφρασης (άρθρο 10 της ΕΣΔΑ).
ΔΙΑΤΑΞΕΙΣ
Άρθρο 10
Άρθρο 6 παρ. 1
ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΑ ΠΕΡΙΣΤΑΤΙΚΑ
Ο προσφεύγων, Vladimir Šeks, είναι υπήκοος της Κροατίας ο οποίος γεννήθηκε το 1943 και ζει στο Ζάγκρεμπ (Κροατία). Είναι συνταξιούχος πολιτικός, ο οποίος στο παρελθόν κατείχε υψηλά αξιώματα στην Κροατία. Τον Ιούνιο του 2017 ο προσφεύγων υπέβαλε αίτημα στο Κρατικό Αρχείο της Κροατίας για πρόσβαση σε 56 έγγραφα από τα αρχεία του Προεδρικού Γραφείου την περίοδο μεταξύ 1994 και 1999. Ζήτησε πρόσβαση ως μέρος της έρευνας για ένα βιβλίο που έγραφε σχετικά με την ίδρυση της Δημοκρατίας της Κροατίας. Τα έγγραφα χαρακτηρίστηκαν ως «κρατικό μυστικά– αυστηρώς απόρρητα».
Το Γραφείο του Προέδρου ζήτησε τη γνώμη του Γραφείου του Συμβουλίου Εθνικής Ασφαλείας σχετικά με τη δυνατότητα να χαρακτηριστούν ως μη απόρρητα. Το τελευταίο συνέστησε 31 από τα έγγραφα να κριθούν ως μη απόρρητα, ενώ έκρινε ότι τα υπόλοιπα 25 έγγραφα θα μπορούσαν να βλάψουν την ανεξαρτησία, την ακεραιότητα, την εθνική ασφάλεια και τις εξωτερικές σχέσεις της χώρας. Το Γραφείο του Προέδρου ακολούθησε αυτή τη γνώμη.
Ο προσφεύγων προσέφυγε στον Επίτροπο Πληροφοριών, έναν ανεξάρτητο φορέα υπεύθυνο για την προστασία, παρακολούθηση και προώθηση του δικαιώματος πρόσβασης στις πληροφορίες. Μετά τον έλεγχο των εν λόγω εγγράφων, ο Επίτροπος έδωσε απορριπτική απάντηση τον Ιούλιο του 2018. Συμφώνησε με το συμπέρασμα ότι ο χαρακτηρισμός τους ως «μη απόρρητων» θα μπορούσε να βλάψει την εθνική ασφάλεια και τις εξωτερικές σχέσεις της χώρας και διαπίστωσε ότι η απόφαση της εκτελεστικής εξουσίας δεν ήταν καταχρηστική. Σημείωσε επίσης ότι ο προσφεύγων δεν είχε αιτιολογήσει γιατί το ενδιαφέρον του για πρόσβαση σε αυτές τις πληροφορίες θα υπερτερούσε εκείνου των τόσο κρίσιμων δημοσίων συμφερόντων.
Η απόφαση του Προέδρου επανεξετάστηκε επίσης και επικυρώθηκε τόσο από το Ανώτατο Διοικητικό Δικαστήριο τον Οκτώβριο του 2018 όσο και από το Συνταγματικό Δικαστήριο τον Μάρτιο του 2020.
Το ιστορικό βιβλίο του προσφεύγοντος επρόκειτο να εκδοθεί την άνοιξη του 2021.
Ο ίδιος παραπονέθηκε ότι η άρνηση να χαρακτηριστούν ως μη απόρρητα τα εν λόγω έγγραφα ισοδυναμούσε με παραβίαση του δικαιώματος στη πληροφορία βάσει του άρθρου 10 (ελευθερία της έκφρασης) της ΕΣΔΑ. Επίσης, παραπονέθηκε κατήγγειλε ότι σύμφωνα με το άρθρο 6 § 1 (δικαίωμα σε δίκαιη ακρόαση) δεν ικανοποιήθηκε το δικαίωμά του για δίκαιη ακρόαση στην υπόθεσή του.
ΤΟ ΣΤΡΑΣΒΟΥΡΓΟ ΑΠΟΦΑΣΙΖΕΙ…
Άρθρο 10
Πρώτον, το Δικαστήριο του Στρασβούργου επεσήμανε ότι το άρθρο 10 είχε εφαρμογή στην υπόθεση του προσφεύγοντος. Ήταν πεπεισμένο ότι ο προσφεύγων, ως πρώην πολιτικός που σκόπευε να εκδώσει ένα ιστορικό βιβλίο, είχε ασκήσει το δικαίωμα της μετάδοσης πληροφοριών για ένα θέμα δημόσιου ενδιαφέροντος και είχε επιδιώξει πρόσβαση σε πληροφορίες για το σκοπό αυτό. Η Κυβέρνηση υποστήριξε ότι ο προσφεύγων δεν είχε υποστεί καμία σημαντική παραβίαση δικαιώματος, σύμφωνα με το άρθρο 35 § 3 (β) της Σύμβασης, καθώς είχε τελικά τη δυνατότητα να εκδώσει το βιβλίο του. Το δικαστήριο απέρριψε την ένσταση αυτή, λαμβάνοντας υπόψη τι διακυβευόταν για τον προσφεύγοντα – περαιτέρω έρευνα και καθυστερήσεις στην έκδοση του βιβλίου του, το οποίο θεωρούσε ελλιπές – καθώς και τα σημαντικά ζητήματα αρχής που ανακύπτουν στην περίπτωσή του.
Τα μέρη συμφώνησαν ότι η παρέμβαση στην ελευθερία έκφρασης του προσφεύγοντος είχε πραγματοποιηθεί σύμφωνα με το νόμο – συγκεκριμένα με το άρθρο 22 του νόμου περί αρχειακού υλικού και αρχειακών ιδρυμάτων. Το Δικαστήριο συμφώνησε ότι αυτή η παρέμβαση είχε επιδιώξει τους νόμιμους σκοπούς της προστασίας της ανεξαρτησίας, ακεραιότητας και ασφάλειας της Κροατίας και των εξωτερικών της σχέσεων.
Επιπλέον, το Δικαστήριο διαπίστωσε ότι ο τρόπος με τον οποίο οι εγχώριες αρχές είχαν αξιολογήσει το αίτημα του προσφεύγοντος δεν ήταν θεμελιωδώς προβληματικός ούτε στερούνταν κατάλληλων διαδικαστικών διασφαλίσεων.
Συγκεκριμένα, τα έγγραφα τα οποία ζήτησε ο προσφεύγων είχαν εξεταστεί προσεκτικά από τον υπεύθυνο (Γραφείο Προέδρου), επικουρούμενο από εξειδικευμένο συμβουλευτικό όργανο (το Γραφείο του Συμβουλίου Εθνικής Ασφαλείας) και, ως επί το πλείστον, το αίτημα του προσφεύγοντος για πρόσβαση στα εν λόγω έγγραφα είχε γίνει δεκτό.
Επιπλέον, η απόφαση του Προέδρου να αρνηθεί να χαρακτηρίσει ορισμένα από τα ζητούμενα έγγραφα ως μη απόρρητα είχε τελικά επανεξεταστεί και επικυρωθεί από τον Επίτροπο Πληροφοριών, τον Ανώτατο Διοικητικό Δικαστήριο και Συνταγματικό Δικαστήριο. Ειδικότερα, ο Επίτροπος Πληροφοριών, που είχε επιθεωρήσει τα έγγραφα, σε καμία περίπτωση δεν διαφώνησε με τη γνώμη του συμβουλευτικού οργάνου ή προσπάθησε να εκφέρει διαφορετική άποψη.
Τέλος, το Δικαστήριο γνώριζε ότι στο πλαίσιο της εθνικής ασφάλειας δεν αναμένονταν από τις αρμόδιες αρχές να παράσχουν τις ίδιες λεπτομέρειες στο σκεπτικό τους όπως, για παράδειγμα, σε συνηθισμένες αστικές ή διοικητικές υποθέσεις. Η παροχή λεπτομερών λόγων για την άρνηση του χαρακτηρισμού εγγράφων ως μη απόρρητων θα μπορούσε εύκολα να συγκρουστεί με τον ίδιο τον σκοπό για τον οποίο αυτές οι πληροφορίες είχαν χαρακτηριστεί απόρρητες σε πρώτη θέση. Λαμβάνοντας υπόψη την έκταση των διαδικαστικών εγγυήσεων που παραχωρήθηκαν στον προσφεύγοντα στην παρούσα υπόθεση, το Δικαστήριο του Στρασβούργου έκρινε ότι οι λόγοι που προβλήθηκαν από τις εθνικές αρχές για την άρνηση πρόσβασης του προσφεύγοντος στα εν λόγω έγγραφα όχι μόνο ήταν σχετικοί αλλά και, υπό τις περιστάσεις, επαρκείς.
Το ΕΔΔΑ κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η παρέμβαση στην ελευθερία πρόσβασης του προσφεύγοντος σε πληροφορίες ήταν αναγκαία και ανάλογη προς τον σημαντικό στόχο της εθνικής ασφάλειας και ότι η επακόλουθη ανεξάρτητη εσωτερική εξέταση του αιτήματός ήταν εντός της ευρείας διακριτικής ευχέρειας του κράτους («περιθώριο εκτίμησης»).
Συνεπώς, δεν υπήρξε παραβίαση του άρθρου 10 της ΕΣΔΑ.
Άρθρο 6
Το Δικαστήριο έκρινε ότι είχε εξετάσει τα κύρια νομικά ζητήματα που τέθηκαν στην υπόθεση του προσφεύγοντος και δεν χρειαζόταν να αποφανθεί ξεχωριστά σχετικά με το παραδεκτό και το βάσιμο της καταγγελίας του σύμφωνα με το άρθρο 6 της ΕΣΔΑ (επιμέλεια: echrcaselaw.com).
