Η απαγόρευση εξαγωγής γαμετών για υποβοηθούμενη μεταθανάτια αναπαραγωγή σε χώρα που την επιτρέπει, δεν παραβίασε το δικαίωμα στην ιδιωτική ζωή
AΠΟΦΑΣΗ
Baret και Caballero κατά Γαλλίας της 14.09.2023 (αριθ.προσφ. 22296/20 και 37138/20)
ΠΕΡΙΛΗΨΗ
Υποβοηθούμενη μεταθανάτια αναπαραγωγή.Οι προσφεύγουσες έχοντας την επιθυμία να τεκνοποιήσουν μετά το θάνατο των συζύγων τους επιδίωξαν να υποβληθούν σε υποβοηθούμενη αναπαραγωγή με γαμέτες που είχαν φυλάξει οι σύζυγοι τους σε ειδικά κέντρα αναπαραγωγής όσο ήταν εν ζωή. Η θεραπεία θα γίνονταν στο εξωτερικό σε χώρα που επέτρεπε την μεταθανάτια αναπαραγωγή. Οι εγχώριες αρχές με αμετάκλητες αποφάσεις βασιζόμενες στον νόμο περί βιοηθικής αρνήθηκαν την εξαγωγή του βιολογικού υλικού.
Το Δικαστήριο διαπίστωσε ειδικότερα ότι η επίδικη απαγόρευση είχε επηρεάσει την ιδιωτική ζωή των προσφευγόντων, στο πεδίο εφαρμογής του δικαιώματός τους στην αυτοδιάθεση και ότι συνιστούσε παρέμβαση στο δικαίωμά τους να προσπαθήσουν να αποκτήσουν παιδιά, ωστόσο υπενθύμισε, ότι ο απόλυτος χαρακτήρας της απαγόρευσης της μεταθανάτιας σπερματέγχυσης ήταν η διασφάλιση γενικών συμφερόντων που σχετίζονται με ηθικούς ή δεοντολογικούς προβληματισμούς. Ως εκ τούτου η επίδικη απαγόρευση εξαγωγής ήταν καταρχήν συμβατή με το δικαίωμα σεβασμού της ιδιωτικής ζωής.
Το ΕΔΔΑ επανέλαβε τη διαπίστωσή του ότι ένα έμβρυο δενέχει ανεξάρτητα δικαιώματα ή συμφέροντακαιέκρινε ότι, απαγορεύοντας τη μεταθανάτια μεταφορά εμβρύων, ο νομοθέτης δεν υπερέβη τη διακριτική του ευχέρεια. Συμπέρανε ότι οι εγχώριες αρχές είχαν επιτύχει μια δίκαιη ισορροπία μεταξύ των ανταγωνιστικών συμφερόντων που διακυβεύονταν και ότι το εναγόμενο κράτος είχε ενεργήσει κατά τη διακριτική του ευχέρεια.
Το ΕΔΔΑ δεν διαπίστωσε παραβίασητης ιδιωτικής ζωής (άρθρο 8).
ΔΙΑΤΑΞΗ
Άρθρο 8
ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΑ ΠΕΡΙΣΤΑΤΙΚΑ
H πρώτη προσφεύγουσα, κα LéaBaret (προσφυγή με αριθ. 22296/20), είναι Γαλλίδα υπήκοος που γεννήθηκε το 1992 και ζει στο Saint-Raphaël. Η δεύτερη προσφεύγουσα, κα LaurenneCaballero (προσφυγή με αριθ. 37138/20), είναι Γαλλίδα υπήκοος που γεννήθηκε το 1992 και ζει στο Langolen.
Α) Προσφυγή 22296/20. Το 2016, μετά από έντεκα έτη συμβίωσης, η M. Baret και ο M.B. συνήψαν σύμφωνο συμβίωσης. Την ίδια χρονιά ο Μ.Β. διαγνώστηκε με όγκο στον εγκέφαλο. Δεδομένου ότι ήταν πιθανό ότι η χημειοθεραπεία θα επηρέαζε την γονιμότητά του, φύλαξε το σπέρμα του στο κέντρο αναπαραγωγικής βιολογίας του Centre d’étudeet de conservation des œufsetsperme (κέντρο έρευνας και αποθήκευσης ωαρίων και σπέρματος, CECOS) στο νοσοκομείο Conception της Μασσαλίας.
Τον Ιανουάριο του 2019 η M. Baret και ο M.B. παντρεύτηκαν. Τον Μάρτιο του 2019 υποβλήθηκαν σε δύο κύκλους ενδομήτριας σπερματέγχυσης χρησιμοποιώντας μέρος του σπέρματος που ήταν αποθηκευμένο στο CECOS. Ο πρώτος κύκλος ήταν ανεπιτυχής και ο δεύτερος δεν ολοκληρώθηκε λόγω του θανάτου του Μ.Β. Στην διαθήκη που συντάχθηκε κατά τη διάρκεια του γάμου τους, ο M.B. κατονόμασε την καBaret ως το μόνο πρόσωπο με το δικαίωμα να αποφασίσει εάν θα χρησιμοποιήσει ή θα καταστρέψει το αποθηκευμένο σπέρμα εάν αποβιώσει πριν μείνει έγκυος, διευκρινίζοντας ότι ήθελε «να είναι σε θέση να συλλάβει μετά θάνατον, ίσως σε άλλη χώρα». Τον Μάιο του 2019 η M. Baret ζήτησε από το CECOS άδεια εξαγωγής σπέρματος του θανόντος συζύγου της σε ισπανικό ίδρυμα υγειονομικής περίθαλψης με σκοπό να υποβληθεί σε μεταθανάτια εξωσωματική γονιμοποίηση. Η CECOS απάντησε ότι η αίτησή της έπρεπε να υποβληθεί στον αρμόδιο Οργανισμό Βιοϊατρικής προς έγκριση και ότι, εν τω μεταξύ, ανέστειλε την εφαρμογή των διατάξεων του κώδικα δημόσιας υγείας που διέπουν τη διάθεση αποθηκευμένων γαμετών σε περίπτωση θανάτου του δότη. Τον Ιανουάριο του 2020 διαβίβασε την αίτηση εξαγωγής στον Οργανισμό Βιοϊατρικής, διευκρινίζοντας ότι η μεταθανάτια απόπειρα MAR μπορούσε να επιχειρηθεί στην Ισπανία μόνο κατά τη διάρκεια 12μηνης περιόδου μετά τον θάνατο, δηλαδή έως τις 23 Μαρτίου 2020 στην περίπτωση του προσφεύγοντος. Στις 4 Φεβρουαρίου 2020, η M. Baret ζήτησε από τον δικαστή υπηρεσίας του διοικητικού δικαστηρίου της Μασσαλίας να διατάξει το Πανεπιστημιακό Νοσοκομείο της Μασσαλίας να λάβει όλα τα αναγκαία μέτρα ώστε να καταστεί δυνατή η εξαγωγή σπέρματος τουM.B. προκειμένου να υποβληθεί σε υποβοηθούμενη αναπαραγωγή στην Ισπανία. Με απόφαση της 10ης Φεβρουαρίου 2020, η αίτησή της απορρίφθηκε, διότι δεν είχε ακόμη εκπνεύσει η δίμηνη προθεσμία που είχε στη διάθεσή του ο Οργανισμός Βιοϊατρικής για να απαντήσει στο αίτημά της του Ιανουαρίου 2020 και το APHM δεν είχε ενεργήσει κατά τρόπο προδήλως παράνομο αρνούμενο να εγκρίνει την εξαγωγή. Η M. Baret άσκησε έφεση κατά της απόφασης, η οποία απορρίφθηκε στις 28 Φεβρουαρίου 2020.
Β) Προσφυγή 37138/20
Η κα Caballero και ο σύζυγός της απέκτησαν δύο τέκνα, τα οποία γεννήθηκαν τον Οκτώβριο του 2014 και τον Δεκέμβριο του 2018. Το δεύτερο παιδί γεννήθηκε μέσω εξωσωματικής γονιμοποίησης, ενώ ο σύζυγος έπασχε από οξεία λεμφοβλαστική λευχαιμία Τ-κυττάρων. Με σκοπό να διευρύνουν την οικογένειά τους, το ζευγάρι είχε ξεκινήσει τη διαδικασία για να υποβληθεί σε υποβοηθούμενη αναπαραγωγήκαι πέντε έμβρυα είχαν αποθηκευτεί στο Πανεπιστημιακό Νοσοκομείο της Βρέστης τον Φεβρουάριο του 2018. Τον Ιανουάριο του 2019, ο σύζυγος εξέφρασε την ευχή, σε περίπτωση θανάτου του, η καCaballero να είναι σε θέση να χρησιμοποιήσει τα αποθηκευμένα έμβρυα. Τον Φεβρουάριο του 2019 το ζευγάρι ανανέωσε τη συγκατάθεσή του για την αποθήκευση των εμβρύων. Μετά τον θάνατο του συζύγου της τον Απρίλιο του 2019, η καCaballero προέβη σε υποβοηθούμενη αναπαραγωγή με εμβρυομεταφορά στην Ισπανία. Τον Αύγουστο του 2019, το Πανεπιστημιακό Νοσοκομείο της Ρεν της έστειλε επιστολή υπενθυμίζοντάς της ότι, σύμφωνα με τη γαλλική νομοθεσία, η μεταθανάτια εμβρυομεταφορά δεν επιτρεπόταν. Τον Δεκέμβριο του 2019, η Caballero ζήτησε από τον δικαστή υπηρεσίας του διοικητικού δικαστηρίου της Ρεν να διατάξει τον διευθυντή του νοσοκομείου να λάβει τα αναγκαία μέτρα για να επιτρέψει την εξαγωγή των αποθηκευμένων εμβρύων στο ισπανικό ίδρυμα υγειονομικής περίθαλψης. Ο δικαστής απέρριψε την αίτησή της. Η M. Caballero άσκησε έφεση ενώπιον του Conseild’État, το οποίο την απέρριψε στις 24 Ιανουαρίου 2020.
Επικαλούμενοι το άρθρο 8 (δικαίωμα σεβασμού της ιδιωτικής ζωής), οι προσφεύγοντες υποστήριξαν ότι οι προσαπτόμενεςαπορριπτικές αποφάσεις, οι οποίες στηρίζονταν στην απαγόρευση της μεταθανάτιας σύλληψης που προβλέπεται στο άρθρο L. 2141-2 του κώδικα δημόσιας υγείας και στην απαγόρευση εξαγωγής γαμετών ή εμβρύων για σκοπούς που απαγορεύονται από το γαλλικό δίκαιο δυνάμει του άρθρου L. 2141-11-1 του κώδικα αυτού, συνεπαγόταν παραβίαση των δικαιωμάτων τους.
ΤΟ ΣΤΡΑΣΒΟΥΡΓΟ ΑΠΟΦΑΣΙΖΕΙ…
Άρθρο 8
Το Δικαστήριο δεν είδε κανένα λόγο να αμφισβητήσει την ελεύθερη και ενημερωμένη επιθυμία των προσφευγόντων να πραγματοποιήσουν τα σχέδια για μια οικογένεια όπως προβλεπόταν με τους αποθανόντες συζύγους τους. Σημείωσε ότι η μεταθανάτια σύλληψη είχε απαγορευτεί σε απόλυτους όρους από το γαλλικό δίκαιο από το 1994. Τα άρθρα L. 2141-2, L. 2141-9 και L. 2141-11-1 του Κώδικα δημόσιας υγείας απαγόρευαν τη μεταθανάτια σπερματέγχυση και την εξαγωγή γαμετών ή εμβρύων σε άλλη χώρα, εφόσον επρόκειτο να χρησιμοποιηθούν για σκοπούς απαγορευμένους εντός της εθνικής επικράτειας. Το καθήκον του Δικαστηρίου ήταν να καθορίσει εάν οι εγχώριες αρχές είχαν επιτύχει μια δίκαιη ισορροπία μεταξύ των ανταγωνιστικών συμφερόντων που διακυβεύονταν, δηλαδή του προσωπικού συμφέροντος των προσφευγόντων να πραγματοποιήσουν τα σχέδιά τους για μια οικογένεια και των λόγων δημοσίου συμφέροντος που σχετίζονται με ηθικά ζητήματα, που προτάθηκαν από τον νομοθέτη και την κυβέρνηση.
Το Δικαστήριο υπενθύμισε, πρώτον, ότι ο απόλυτος χαρακτήρας της απαγόρευσης της μεταθανάτιας σπερματέγχυσης ήταν η διασφάλιση γενικών συμφερόντων που σχετίζονται με ηθικούς ή δεοντολογικούς προβληματισμούς. Η απαγόρευση αυτή αντιπροσώπευε μια πολιτική επιλογή που ανάγεται στον πρώτο νόμο περί βιοηθικής του 1994, ο οποίος επαναλαμβανόταν συνεχώς κάθε φορά που ο νόμος αναθεωρούνταν και, πρόσφατα, το 2021, στο πλαίσιο ολοκληρωμένων νομοθετικών συζητήσεων επί του θέματος. Σημείωσε ότι η νομοθετική διαδικασία κατέληξε σε απόφαση για τη διατήρηση του status quo, λαμβανομένων υπόψη των ειδικών δεοντολογικών ζητημάτων που εμπλέκονται στη μεταθανάτια σύλληψη. Το Δικαστήριο επανέλαβε ότι σε θέματα γενικής πολιτικής, θα πρέπει να δοθεί ιδιαίτερη βαρύτητα στον ρόλο του εγχώριου φορέα χάραξης πολιτικής. Στη συνέχεια, το Δικαστήριο επισήμανε ότι από τις εφαρμοστέες νομοθετικές διατάξεις και από τη νομολογία του Conseild’État προκύπτει ότι η απαγόρευση εξαγωγής γαμετών ή εμβρύων αποτελεί απόρροια της απαγόρευσης της μεταθανάτιας σπερματέγχυσης εντός της εθνικής επικράτειας. Επομένως, η απαγόρευση εξαγωγής αποσκοπούσε στην αποτροπή του κινδύνου καταστρατήγησης των διατάξεων του κώδικα δημόσιας υγείας που απαγορεύουν τη σπερματέγχυση αυτή. Κατά την άποψη του Δικαστηρίου, η επίδικη απαγόρευση εξαγωγής ήταν καταρχήν συμβατή με το δικαίωμα σεβασμού της ιδιωτικής ζωής, διαφορετικά η απόλυτη απαγόρευση της μεταθανάτιας σπερματέγχυσης θα καθίστατο κενή περιεχομένου.
Σύμφωνα με το ΕΔΔΑ και μέχρι τη θέσπιση του νόμου το 2021, ο νομοθέτης είχε προσπαθήσει να συμβιβάσει την επιθυμία διεύρυνσης της πρόσβασης στην υποβοηθούμενη αναπαραγωγή με την ανάγκη σεβασμού των ανησυχιών της κοινωνίας ως προς τις ευαίσθητες ηθικές εκτιμήσεις που εγείρει η προοπτική της μεταθανάτιας σύλληψης. Ταυτοχρόνως, και όπως έκρινε το Conseild’État, η απαγόρευση εξαγωγής γαμετών ή εμβρύων απέρρεε από τη βούληση στάθμισης των αντικρουόμενων συμφερόντων, λαμβανομένου υπόψη του σκοπού του νομοθέτη που συνίσταται στην αποτροπή της καταστρατήγησης των κανόνων δεοντολογίας. Το Δικαστήριο παρατήρησε ότι οι διαδοχικές αναθεωρήσεις του νόμου περί βιοηθικής δεν είχαν οδηγήσει ποτέ σε διάκριση με βάση το αν τα αιτήματα υποβοηθούμενης αναπαραγωγής αφορούσαν μεταθανάτια σπερματέγχυση ή μεταθανάτια μεταφορά εμβρύων. Η άρνηση να γίνει διάκριση μεταξύ των δύο καταστάσεων κατέδειξε τον ευαίσθητο και περίπλοκο χαρακτήρα των ζητημάτων που εγείρει το ερώτημα αν πρέπει να επιτραπεί η μεταθανάτια υποβοηθούμενη αναπαραγωγή. Το Conseild’État διευκρίνισε επίσης ότι ο έλεγχος της συμβατότητας των επίμαχων διατάξεων και της εφαρμογής τους με το άρθρο 8 δεν θα ήταν διαφορετικός σε περίπτωση διαφοράς σχετικής με έμβρυα.
Από την πλευρά του, το Δικαστήριο επανέλαβε τη διαπίστωσή του ότι ένα έμβρυο δεν έχει ανεξάρτητα δικαιώματα ή συμφέροντα.Υπό τις συνθήκες αυτές, έκρινε ότι, απαγορεύοντας τη μεταθανάτια μεταφορά εμβρύων, ο νομοθέτης δεν υπερέβη τη διακριτική του ευχέρεια («περιθώριο εκτίμησης»). Το Δικαστήριο επίσης επισήμανε ότι το Conseild’État είχε διενεργήσει τον έλεγχό του σύμφωνα με τη μεθοδολογία που καθόρισε στην απόφασή του στην υπόθεση GonzalezGomez (CEAss., 31 Μαΐου 2016, αριθ. 396848). Είχε κρίνει ότι, με την υποβολή των επίμαχων αιτημάτων, μοναδικός στόχος των προσφευγόντων ήταν η καταστρατήγηση του γαλλικού δικαίου και ότι δεν είχαν προβάλει συγκεκριμένα επιχειρήματα που θα δικαιολογούσαν τη μη εφαρμογή του νόμου στις υποθέσεις τους. Είχε επισημάνει ότι δεν είχαν δεσμούς με την Ισπανία και ότι το γεγονός και μόνον ότι ο σύζυγος είχε συναινέσει στη διαδικασία ή ότι υπήρχε έμβρυο δεν αρκούσε για να διαπιστωθεί η ύπαρξη υπέρμετρης προσβολής του δικαιώματός τους σεβασμού της βούλησής τους. Το Δικαστήριο έκρινε ότι, υπό τις περιστάσεις των υπό κρίση υποθέσεων, δεν υπήρχε λόγος απόκλισης από τα συμπεράσματα του εγχώριου δικαστηρίου.
Το Δικαστήριο κατέληξε στο συμπέρασμα ότι οι εγχώριες αρχές είχαν επιτύχει μια δίκαιη ισορροπία μεταξύ των ανταγωνιστικών συμφερόντων που διακυβεύονταν και ότι το εναγόμενο κράτος είχε ενεργήσει κατά τη διακριτική του ευχέρεια. Επομένως, δεν υπήρξε παραβίαση του άρθρου 8. Ωστόσο, το Δικαστήριο αναγνώρισε ότι η απόφαση του νομοθέτη να επεκτείνει το δικαίωμα στην υποβοηθούμενη αναπαραγωγή σε ομόφυλα ζευγάρια και ανύπαντρες γυναίκες από το 2021 άνοιξε εκ νέου τη συζήτηση ως προς τη συνάφεια της αιτιολόγησης για τη διατήρηση της απαγόρευσης που κατήγγειλαν οι προσφεύγουσες. Το Δικαστήριο επανέλαβε ότι, ενώ τα κράτη διέθεταν ευρεία διακριτική ευχέρεια στον τομέα της βιοηθικής, το νομοθετικό πλαίσιο που θέσπισαν έπρεπε να είναι συνεκτικό.
Ξεχωριστές γνωμοδοτήσεις. Οι δικαστές Ravarani και Elósegui εξέφρασαν χωριστή γνώμη. Οι γνωμοδοτήσεις αυτές επισυνάπτονται στην απόφαση (επιμέλεια echrcaselaw.com).
