ΕΜΒΟΛΙΑ ΚΑΙ ΣΤΡΑΣΒΟΥΡΓΟ. ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΚΑΙ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΑΠΟ ΤΟ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΟ
ΑΠΟΦΑΣΗ ΤΜΗΜΑΤΟΣ ΕΥΡΕΙΑΣ ΣΥΝΘΕΣΗΣ
Vavřička κ.α. κατά Τσεχικής Δημοκρατίας της 08.04.2021 (αριθ. προσφ. 47621/13 και πέντε άλλες προσφυγές)
Οι ερωτήσεις και απαντήσεις έχουν συνταχθεί από το ΕΔΔΑ, αποτελούν ένα εργαλείο για τον τύπο και δεν δεσμεύουν το Δικαστήριο.
Γιατί διαμαρτυρήθηκαν οι προσφεύγοντες?
Οι προσφεύγοντες διαμαρτυρήθηκαν για τις συνέπειες της μη συμμόρφωσης με τη γενική υποχρέωση εμβολιασμού παιδιών στην Τσεχική Δημοκρατία κατά των ασθενειών που είναι γνωστές στην ιατρική επιστήμη.
Τι ορίζει η τσεχική νομοθεσία;
Στην Τσεχική Δημοκρατία, ο νόμος περί προστασίας της δημόσιας υγείας, σε συνδυασμό με ένα υπουργικό διάταγμα, προβλέπει τον εμβολιασμό των μόνιμων και μακροχρόνιων κατοίκων σύμφωνα με ένα καθορισμένο πρόγραμμα εμβολιασμού. Στην περίπτωση των παιδιών, οι γονείς πρέπει να διασφαλίζουν τη συμμόρφωση τους. Η αποτυχία χορήγησης των εν λόγω εμβολιασμών αποτελεί πλημμέλημα, και εγκαταστάσεις ημερήσιας φροντίδας για παιδιά ηλικίας έως τριών και άλλοι τύποι προσχολικών εγκαταστάσεων (δηλαδή, η εγγραφή παιδιών σε ιδρύματα έως το σχολικό έτος μετά την ημερομηνία στα οποία φτάνουν την ηλικία των έξι ετών) μπορούν να δεχτούν μόνο παιδιά που έχουν λάβει τα απαιτούμενα εμβόλια ή που έχουν πιστοποιηθεί ότι έχουν αποκτήσει ανοσία με άλλα μέσα ή αδυνατούν να εμβολιαστούν για λόγους υγείας.
Ποια εμβόλια αφορούν;
Η νομοθεσία αφορά τα εμβόλια που χορηγούνται κατά των παιδικών ασθενειών, γνωστά στην ιατρική επιστήμη, δηλαδή για τη διφθερίτιδα, τον τέτανο, τον κοκκύτη, τις λοιμώξεις Haemophilus influenzae τύπου β, πολιομυελίτιδα, ηπατίτιδα Β, ιλαρά, παρωτίτιδα, ερυθρά και – για παιδιά με συγκεκριμένες ενδείξεις υγείας – πνευμονιοκοκκικές λοιμώξεις.
Ποιες ήταν οι συνέπειες για τους προσφεύγοντες από τη μη συμμόρφωση με το καθήκον εμβολιασμού;
Πέντε προσφυγές υποβλήθηκαν από «προσφεύγοντες παιδιά» που δεν είχαν γίνει δεκτά στο νηπιαγωγείο ή η εγγραφή τους είχε ακυρωθεί, καθώς δεν είχαν εμβολιαστεί ή δεν εμβολιάστηκαν βάση του αντίστοιχου χρονοδιαγράμματος που προβλέπεται στη νομοθεσία.
Μία προσφυγή (από τον κ. Vavřička) υποβλήθηκε από έναν πατέρα που δεν είχε εμβολιάσει κανένα από τα δύο του παιδιά. Αυτή η πράξη χαρακτηρίστηκε πλημμέλημα και του επιβλήθηκε πρόστιμο.
Ποιες ήταν οι συγκεκριμένες καταγγελίες των προσφευγόντων;
Οι προσφεύγοντες βασίστηκαν σε αρκετές διατάξεις της Σύμβασης, και ιδίως στο άρθρο 8 (δικαίωμα σεβασμού της ιδιωτικής ζωής) της Ευρωπαϊκής Σύμβασης για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα.
Γιατί το Δικαστήριο δεν διαπίστωσε παραβίαση του Άρθρου 8 της Σύμβασης;
Το Δικαστήριο έκρινε ότι τα μέτρα για τα οποία διαμαρτυρήθηκαν οι προσφεύγοντες, εκτιμήθηκαν στο πλαίσιο του εθνικού συστήματος, ήταν σε εύλογη σχέση αναλογικότητας με τους νόμιμους επιδιωκόμενους στόχους από το τσεχικό κράτος μέσω του προγράμματος εμβολιασμού. Κατέληξε στο συμπέρασμα ότι οι τσεχικές αρχές δεν ξεπέρασαν την ευρεία διακριτική ευχέρεια («περιθώριο εκτίμησης») που απολαμβάνουν σε αυτόν τον τομέα τα Κράτη.
Ποια ήταν η συλλογιστική που ακολούθησε το Δικαστήριο για να καταλήξει σε αυτό το συμπέρασμα;
Υπήρξε παρέμβαση;
Σύμφωνα με τη νομολογία του Δικαστηρίου, ο υποχρεωτικός εμβολιασμός, ως ακούσια ιατρική παρέμβαση, αντιπροσωπεύει μια παρέμβαση στο δικαίωμα σεβασμού της ιδιωτικής ζωής. Στην παρούσα περίπτωση, υπήρχε μια τέτοια παρέμβαση, αν και δεν πραγματοποιήθηκε βίαιος εμβολιασμός.
Ποιος είναι ο νόμιμος στόχος που επιδιώκει η τσεχική νομοθεσία;
Στόχος της τσεχικής νομοθεσίας είναι η προστασία από ασθένειες που ενδέχεται να ενέχουν σοβαρό κίνδυνο για τη δημόσια υγεία. Αυτό αναφέρεται τόσο σε εκείνους που λαμβάνουν τους σχετικούς εμβολιασμούς όσο και σε αυτούς που δεν μπορούν να εμβολιαστούν και έτσι βρίσκονται σε ευπαθή κατάσταση, και βασίζονται στην επίτευξη υψηλού επιπέδου εμβολιασμού στην ευρύτερη κοινωνία για προστασία έναντι των εν λόγω μεταδοτικών ασθενειών.
Ποιο είναι το περιθώριο εκτίμησης των κρατών στον τομέα της δημόσιας υγείας;
Σύμφωνα με τη νομολογία του Δικαστηρίου, τα ζητήματα της υγειονομικής πολιτικής βρίσκονται στο ευρύτερο περιθώριο εκτίμησης των εθνικών αρχών. Στην παρούσα υπόθεση, η οποία αφορούσε συγκεκριμένα την υποχρεωτική φύση του παιδικού εμβολιασμού, το περιθώριο αυτό πρέπει να είναι ευρύ.
Η παρέμβαση στο δικαίωμα στην ιδιωτική ζωή αντιστοιχούσε σε μια επιτακτική κοινωνική ανάγκη;
Τα άρθρα 2 (δικαίωμα στη ζωή) και 8 (δικαίωμα σεβασμού της ιδιωτικής ζωής) επιβάλλουν θετική υποχρέωση στα Συμβαλλόμενα Κράτη να λαμβάνουν τα κατάλληλα μέτρα για την προστασία της ζωής και της υγείας αυτών που βρίσκονται εντός της δικαιοδοσίας τους. Παρόμοιες υποχρεώσεις προκύπτουν από άλλα διεθνή μέσα. Στην Τσεχική Δημοκρατία το καθήκον εμβολιασμού, το οποίο υποστηρίζεται έντονα από τις αρμόδιες ιατρικές αρχές, αντιπροσωπεύει την απάντηση των εθνικών αρχών στην επιτακτική κοινωνική ανάγκη προστασίας της ατομικής και δημόσιας υγείας ενάντια στις εν λόγω ασθένειες και της προστασίας από οποιαδήποτε πτωτική τάση στο ποσοστό εμβολιασμού μεταξύ των παιδιών.
Πως συνδυάζονται τα βέλτιστα συμφέροντα του παιδιού σε αυτό το ζήτημα;
Σύμφωνα με τη νομολογία, σε όλες τις αποφάσεις που αφορούν τα παιδιά, τα συμφέροντά τους είναι υψίστης σημασίας. Συνεπώς, υπάρχει υποχρέωση στα κράτη να πραστατεύουν το βέλτιστο συμφέρον του παιδιού, και επίσης εκείνα των παιδιών ως ομάδα, στο επίκεντρο όλων των αποφάσεων που επηρεάζουν την υγεία τους και τη ανάπτυξή τους. Όσον αφορά την ανοσία, ο στόχος πρέπει να είναι ότι κάθε παιδί προστατεύεται κατά των σοβαρών ασθενειών. Στη μεγάλη πλειονότητα των περιπτώσεων, αυτό επιτυγχάνεται από τα παιδιά που λαμβάνουν το πλήρες πρόγραμμα εμβολιασμού κατά τη διάρκεια των πρώτων ετών. Τα παιδιά τα οποία δεν μπορούν να εμβολιαστούν για λόγους υγείας προστατεύονται έμμεσα από μεταδοτικές ασθένειες, αρκεί το απαραίτητο επίπεδο της εμβολιαστική κάλυψη να διατηρείται υψηλό στην κοινότητά τους. δηλαδή, η προστασία τους προέρχεται από την ανοσία της αγέλης. Αυτή η πολιτική δημόσιας υγείας βασίζεται σε σχετικά επιχειρήματα και ως εκ τούτου συνάδει με τα βέλτιστα συμφέροντα των παιδιών. Συνεπώς, το Δικαστήριο αποδέχθηκε ότι η επιλογή του νομοθέτη να εφαρμόσει μια υποχρεωτική προσέγγιση στον εμβολιασμό υποστηρίζεται από σχετικούς και επαρκείς λόγους.
Τι γίνεται με την αποτελεσματικότητα των εν λόγω εμβολίων και τις πιθανές εξαιρέσεις;
Η υποχρέωση εμβολιασμού αφορά εννέα ασθένειες κατά των οποίων ο εμβολιασμός θεωρείται αποτελεσματικός και ασφαλής από την επιστημονική κοινότητα, όπως και ο δέκατος εμβολιασμός, ο οποίος χορηγείται σε παιδιά με συγκεκριμένες ενδείξεις για την υγεία. Αν και το τσεχικό μοντέλο υποστηρίζει τον υποχρεωτικό εμβολιασμό, αυτό δεν είναι απόλυτο. Επιτρέπεται απαλλαγή από το πρόγραμμα εμβολισμού, ιδίως για τα παιδιά με μόνιμη αντένδειξη στον εμβολιασμό. Μπορεί επίσης να επιτρέπεται εξαίρεση βάσει της νομολογίας του Συνταγματικού Δικαστηρίου Vavřička, η οποία στη συνέχεια εξελίχθηκε σε δικαίωμα σε κοσμική αντίρρηση συνείδησης.
Τι γίνεται με την ασφάλεια των εν λόγω εμβολίων;
Δεν αμφισβητείται ότι αν και είναι απολύτως ασφαλές για τη μεγάλη πλειονότητα, σε σπάνιες περιπτώσεις ο εμβολιασμός μπορεί να αποδειχθεί επιβλαβής για ένα άτομο, προκαλώντας σοβαρή και διαρκή βλάβη στην υγεία του. Η κυβέρνηση ανέφερε ότι από περίπου 100.000 παιδιά που εμβολιάζονται ετησίως στην Τσεχική Δημοκρατία (που αντιπροσωπεύει 300.000 εμβολιασμούς), ο αριθμός των περιπτώσεων σοβαρής, και δυνητικά εφ’ όρου ζωής, βλάβης στην υγεία ανερχόταν σε πέντε ή έξι. Λαμβάνοντας υπόψη αυτό το πολύ σπάνιο αλλά αναμφίβολα πολύ σοβαρό κίνδυνο για την υγεία ενός ατόμου, τα θεσμικά όργανα της Σύμβασης έχουν τονίσει τη σημασία της λήψης των απαραίτητων προφυλάξεων πριν από τον εμβολιασμό. Αυτό προφανώς αναφέρεται στον έλεγχο κάθε μεμονωμένης περίπτωσης για πιθανές αντενδείξεις και για την παρακολούθηση της ασφάλειας των εμβολίων που χρησιμοποιούνται. Το Δικαστήριο δεν διαπίστωσε κανένα λόγο να αμφισβητήσει την επάρκεια του εθνικού συστήματος υγείας.
Αναγκάστηκαν οι προσφεύγοντες να εμβολιαστούν ή να εμβολιάσουν τα παιδιά τους;
Όχι. Στην Τσεχική Δημοκρατία, ο εμβολιασμός είναι νόμιμο καθήκον, αλλά η συμμόρφωση με αυτόν δεν μπορεί να επιβληθεί άμεσα, καθώς δεν υπάρχει διάταξη που να επιτρέπει τη βίαια χορήγηση του εμβολιασμού.
Ήταν υπερβολικά τα μέτρα που επιβλήθηκαν στους προσφεύγοντες;
Η επιβολή κυρώσεων χρησιμοποιείται ως έμμεση μέθοδος επιβολής αυτού του καθήκοντος. Στην Τσεχική Δημοκρατία η κύρωση μπορεί να θεωρηθεί σχετικά ήπια, δεδομένου ότι αποτελείται από την επιβολή διοικητικού πρόστιμου το οποίο μπορεί να επιβληθεί μόνο μία φορά. Οι προσφεύγοντες είχαν το όφελος ενός πλήρους φάσματος νομικών ένδικων μέσων.
Στην περίπτωση του κ. Vavřička, το ποσό του προστίμου ήταν στη χαμηλότερη κλίμακα και δεν θα μπορούσε να θεωρηθεί υπερβολικά σκληρό ή επαχθές.
Όσον αφορά τους προσφεύγοντες- παιδιά, η μη εγγραφή τους στο νηπιαγωγείο σήμαινε την απώλεια μιας σημαντικής ευκαιρίας να αναπτύξουν τις προσωπικότητές τους. Ωστόσο, αυτό αποτέλεσε τη συνέπεια (η οποία προβλέπεται σαφώς από τα νομοθετικά κείμενα) της επιλογής των γονιών τους να μην συμμορφωθούν με το γενικό νομικό καθήκον, το οποίο αποσκοπούσε στη διαφύλαξη της υγείας των μικρών παιδιών και ήταν ουσιαστικά προστατευτικό παρά τιμωρητικό στη φύση.
Κατά τη γνώμη του Δικαστηρίου, δεν μπορεί να θεωρηθεί δυσανάλογο για ένα κράτος να απαιτήσει από αυτούς που ο εμβολιασμός ενέχει μικρό κίνδυνο να αποδεχτούν αυτό το καθολικά ασκούμενο προστατευτικό μέτρο, ως ζήτημα νομικού καθήκοντος και στο όνομα της κοινωνικής αλληλεγγύης, για χάρη των ελάχιστων ατόμων και παιδιών που δεν μπορούν να επωφεληθούν από τον εμβολιασμό. Το Δικαστήριο διαπίστωσε ότι ήταν ορθά και νόμιμα ανοιχτό στον τσεχικό νομοθέτη να κάνει αυτήν την επιλογή, η οποία είναι πλήρως συνεπής με τη λογική της προστασίας της υγείας του πληθυσμού.
Μπορούσαν οι προσφεύγοντες να συνεχίσουν τη σχολική τους εκπαίδευση όταν φτάσουν στην ηλικία της υποχρεωτικής σχολικής φοίτησης?
Ναι. Οι επιπτώσεις στα παιδιά ήταν περιορισμένες χρονικά. Όταν έφτασαν στην ηλικία υποχρεωτικής φοίτησης στο σχολείο, η εγγραφή τους στο δημοτικό σχολείο δεν επηρεάστηκε από το αν έχουν λάβει όλα τα εμβόλια.
Είναι η πρώτη φορά που το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων εξέτασε μια τέτοια υπόθεση;
Ναι, είναι η πρώτη φορά που το Δικαστήριο εξέδωσε απόφαση σχετικά με τον υποχρεωτικό εμβολιασμό σχετικά με τις παιδικές ασθένειες που είναι γνωστές στην ιατρική επιστήμη.
Ποιος δικαστικός σχηματισμός αποφάνθηκε για αυτήν την προσφυγή;
Το Τμήμα Ευρείας Σύνθεσης 17 δικαστών εξέδωσε απόφαση στις 8 Απριλίου 2021.
Είναι η απόφαση αυτή αμετάκλητη;
Ναι – οι αποφάσεις του Τμήματος Ευρείας Σύνθεσης είναι αμετάκλητες μετά τη δημοσίευσή τους (επιμέλεια echrcaselaw.com).
