Δολοφονία Αρμένιων στρατιωτών από στρατιώτη του Αζερμπαϊτζάν. Αδικαιολόγητη ενέργεια και αναποτελεσματική έρευνα. Παραβίαση του δικαιώματος στη ζωή
ΑΠΟΦΑΣΗ
Narayan κ.α. κατά Αζερμπαϊτζάν της 19.12.2023 (αρ. προσφ. 54363/17 και άλλες 2)
ΠΕΡΙΛΗΨΗ
Δολοφονία τριών Αρμενίων στρατιωτών σε αρμενικό έδαφος από στρατιώτη του Αζερμπαϊτζάν. Τα πραγματικά περιστατικά της υπόθεσης είναι διφορούμενα, καθώς υποβλήθηκαν διαφορετικά από την πλευρά των προσφευγόντων και από την πλευρά του καθ΄ού κράτους.
Οι προσφεύγοντες, συγγενείς των θυμάτων στρατιωτών, διαμαρτυρήθηκαν βάσει του άρθρου 2 της ΕΣΔΑ για τους θανάτους των τριών στρατιωτών. Υποστήριξαν ότι οι στρατιώτες αυτοί σκοτώθηκαν παράνομα, δεδομένου ότι δεν υπήρξε ένοπλη σύγκρουση εκείνη την περίοδο και οι στρατιώτες δεν αποτελούσαν απειλή για κανέναν. Επικαλούμενοι το άρθρο 14 της Σύμβασης σε συνδυασμό με το άρθρο 2, παραπονέθηκαν περαιτέρω ότι οι δολοφονίες συνιστούσαν έγκλημα μίσους. Τέλος, επικαλούμενοι οι το άρθρο 13 της ΕΣΔΑ, υποστήριξαν ότι δεν υπήρχε στο Αζερμπαϊτζάν κανένα αποτελεσματικό ένδικο μέσο για τους Αρμένιους.
Ενόψει της διαπίστωσής του ότι δεν υπήρχαν στοιχεία που να στηρίζουν την εκδοχή του εναγομένου κράτους για τα γεγονότα, και ελλείψει οποιουδήποτε περαιτέρω επιχειρήματος που να υποδεικνύει ότι θα μπορούσε να εφαρμοστεί κάποια από τις εξαιρέσεις της δεύτερης παραγράφου του άρθρου 2, ώστε να δικαιολογηθεί η δολοφονία των δύο εκ των τριών στρατιωτών, το ΕΔΔΑ διαπίστωσε, για τις δύο από τις τρεις προσφυγές, παραβίαση του ουσιαστικού σκέλους του άρθρου 2 της ΕΣΔΑ αλλά και του διαδικαστικού σκέλους, λόγω της μη διεξαγωγής από τις αρχές του Αζερμπαϊτζάν αποτελεσματικής έρευνας.
Το Δικαστήριο επιδίκασε 16.000 ευρώ για κάθε μία από τις δύο προσφυγές που θα καταβληθούν από κοινού στους προσφεύγοντες για ηθική βλάβη και 2.780 ευρώ για έξοδα.
ΔΙΑΤΑΞΕΙΣ
Άρθρο 2,
Άρθρο 13,
Άρθρο 14
ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΑ ΠΕΡΙΣΤΑΤΙΚΑ
Δολοφονία των συγγενών των προσφευγόντων από στρατιώτη των ενόπλων δυνάμεων του Αζερμπαϊτζάν, ο οποίος φέρεται να πέρασε τα σύνορα και να ξεκίνησε τους πυροβολισμούς ενεργώντας ως κρατικός πράκτορας του Αζερμπαϊτζάν.
Στις 29 Δεκεμβρίου 2016 σημειώθηκαν στρατιωτικές συγκρούσεις στα σύνορα μεταξύ Αζερμπαϊτζάν και Αρμενίας. Στις συγκρούσεις σκοτώθηκαν τρεις Αρμένιοι στρατιώτες (συγγενείς των προσφευγόντων) και ένας Αζέρος στρατιώτης. Οι σοροί τους βρέθηκαν κοντά στο χωριό Chinari στην περιοχή Tavush της Αρμενίας (βλ. επίσης Gurbanov κατά Αρμενίας, αρ. προσφ. 7432/17).
Τα πραγματικά περιστατικά της υπόθεσης ήταν διφορούμενα, καθώς υποβλήθηκαν διαφορετικά από την πλευρά των προσφευγόντων και από την πλευρά της καθ΄ής Κυβέρνησης.
Όσον αφορά τους ισχυρισμούς των προσφευγόντων
Οι προσφεύγοντες, οι οποίοι είναι Αρμένιοι υπήκοοι, είναι οι γονείς και/ή τα αδέλφια των Edgar Narayan, Erik Abovyan και Shavarsh Melikyan, οι οποίοι ήταν στρατιώτες των Ενόπλων Δυνάμεων της Αρμενίας και σκοτώθηκαν στις 29.12.2016 ενώ υπηρετούσαν στο στρατιωτικό φυλάκιο Bitlis, κοντά στο χωριό Chinari στην περιοχή Tavush της Αρμενίας.
Στις 29.12.2016 ξεκίνησε ποινική έρευνα από το Αρχηγείο Στρατιωτικών Ερευνών της Ανακριτικής Επιτροπής της Αρμενίας. Την ίδια ημέρα, ο ανακριτικός υπάλληλος εξέτασε τον τόπο του συμβάντος και συνέταξε έκθεση. Στο πλαίσιο της έρευνας προσκομίστηκαν και άλλα αποδεικτικά στοιχεία, όπως καταθέσεις μαρτύρων και ιατροδικαστικές εκθέσεις.
Βάσει αυτών των αποδεικτικών στοιχείων, οι αρμενικές ανακριτικές αρχές διαπίστωσαν ότι το πρωί της 29.12.2016 στρατιώτης των ενόπλων δυνάμεων του Αζερμπαϊτζάν, είχε περάσει τα σύνορα στο αρμενικό έδαφος και είχε προχωρήσει προς το Bitlis.
Κατά τη διάρκεια των σχετικών γεγονότων υπήρχαν εννέα Αρμένιοι στρατιώτες τοποθετημένοι στο Bitlis, συμπεριλαμβανομένων των τριών συγγενών των προσφευγόντων, όπως αναφέρθηκε παραπάνω. Πέντε στρατιώτες ανακρίθηκαν σχετικά με τα γεγονότα που οδήγησαν στο περιστατικό. Σύμφωνα με τις καταθέσεις τους, γύρω στις 8.30 π.μ. (μερικά λεπτά μετά την αλλαγή βάρδιας στις 8.20 π.μ.) ο Narayan έφυγε από το καταφύγιο τάφρου του Bitlis για να πάει στην τουαλέτα, περίπου 20 μέτρα μακριά, ενώ ο Abovyan, ο μάγειρας στο στρατιωτικό φυλάκιο, πήγε να συλλέξει νερό από τις δεξαμενές που βρίσκονταν περίπου 40 μέτρα μακριά από το στρατιωτικό φυλάκιο. Είχαν πέσει μερικοί πυροβολισμοί σε διάστημα μεταξύ πέντε και δέκα λεπτών και αργότερα διαπιστώθηκε ότι από αυτούς τους πυροβολισμούς επήλθε ο θάνατος του Narayan και του Abovyan. Οι φωτογραφίες που ελήφθησαν επί τόπου έδειχναν τον Narayan στο σημείο όπου είχε πυροβοληθεί ενώ χρησιμοποιούσε την τουαλέτα και τον Abovyan να κείτεται δίπλα στις δεξαμενές νερού. Και οι δύο ήταν άοπλοι και δεν φορούσαν θωρακισμένα μπουφάν ή στρατιωτικές μπότες (ο Abovyan φορούσε τις παντόφλες του).
Λίγο αργότερα, σήμανε συναγερμός από τον στρατιώτη Ο.Χ. Ο Melikyan, ο οποίος ήταν επικεφαλής του στρατιωτικού φυλακίου, συνοδευόμενος από τους στρατιώτες G.S. και H.S., φόρεσαν τη στρατιωτική τους ενδυμασία, εγκατέλειψαν το καταφύγιο και προχωρούσαν κατά μήκος της δεξιάς και αριστερής πλευράς του δρόμου αντίστοιχα προς την κατεύθυνση του ήχου των πυροβολισμών, με σκοπό να πάνε να υπερασπιστούν τους στρατιώτες που είχαν ήδη πέσει κάτω. Δεδομένου ότι η ορατότητα ήταν πολύ μειωμένη λόγω της ομίχλης, ο Melikyan έριξε μερικές μεμονωμένες βολές στα τυφλά, χωρίς να στοχεύσει σε συγκεκριμένο στόχο, και στη συνέχεια εκτοξεύθηκε μια αυτοματοποιημένη βολή «από κοντινή απόσταση» (εκτιμάται από τον στρατιώτη T.S. ότι εκτοξεύθηκε από απόσταση 60-70 μέτρων), η οποία έπληξε τον Melikyan στο κεφάλι. Αυτός έπεσε στη δεξιά πλευρά του. Οι μάρτυρες δήλωσαν επίσης ότι ένα άτομο που φορούσε στρατιωτική στολή μη αρμενικής καταγωγής είχε παρατηρηθεί κοντά στο στρατιωτικό φυλάκιο «στη δεξιά πλευρά του δρόμου». Μετά από περίπου μία ώρα σποραδικών διασταυρούμενων πυρών, κατά τη διάρκεια της οποίας έφτασαν αρμενικές ενισχύσεις, οι πυροβολισμοί από την άλλη πλευρά σταμάτησαν.
Τα πτώματα των τριών Αρμενίων στρατιωτών βρέθηκαν στο έδαφος μαζί με το πτώμα του Gurbanov, ο οποίος φορούσε στρατιωτική στολή του Αζερμπαϊτζάν. Ένα τουφέκι, εφεδρικές γεμιστήρες πυρομαχικών και χρησιμοποιημένοι κάλυκες βρέθηκαν δίπλα στο σώμα του Gurbanov, το οποίο βρέθηκε περίπου 70 μ. μακριά από το στρατιωτικό φυλάκιο. Το πτώμα του Abovyan βρέθηκε περίπου 40 μ. μακριά από το πτώμα του Gurbanov προς την κατεύθυνση του στρατιωτικού φυλακίου- το πτώμα του Narayan βρέθηκε περίπου 4 μ. από το πτώμα του Abovyan, σε ένα χωμάτινο φράγμα περίπου 30 εκατοστά προς την τουαλέτα- τέλος, το πτώμα του Melikyan βρέθηκε περίπου 8 μ. από τη σκάλα που οδηγούσε στην τουαλέτα, στην αριστερή πλευρά του δρόμου.
Οι ιατροδικαστικές εξετάσεις των σωμάτων των τριών Αρμενίων στρατιωτών ξεκίνησαν στις 30.12.2016 και ολοκληρώθηκαν με εκθέσεις που εκδόθηκαν την 1η, 25η και 3η Μαρτίου 2017. Οι ιατρικές εκθέσεις ανέφεραν ότι οι τρεις στρατιώτες πέθαναν από τραύματα πυροβολισμών στον θώρακα και τον λαιμό (Narayan), στην κοιλιά, τον θώρακα και το δεξί πόδι (Abovyan) και στο κεφάλι (Melikyan). Σύμφωνα με έκθεση της 3ης Μαΐου 2017 σχετικά με την ιατροδικαστική εξέταση του τυφεκίου που έφερε ο Gurbanov, οι θανατηφόροι πυροβολισμοί είχαν δοθεί από το εν λόγω τυφέκιο.
Η σορός του Gurbanov εξετάστηκε επίσης, αρχικά στις 29 Δεκεμβρίου 2016. Σύμφωνα με την έκθεση για την εξέταση της σορού, η οποία συντάχθηκε εκείνη τη φορά παρουσία του M.D.H, ιατροδικαστή από την πλησιέστερη αρμενική πόλη, και δύο μαρτύρων, δεν βρέθηκαν ίχνη βασανιστηρίων ή κακομεταχείρισης. Στις 14 Ιανουαρίου 2017 η σορός εξετάστηκε εκ νέου παρουσία της M.V., συντονίστριας της Διεθνούς Επιτροπής του Ερυθρού Σταυρού για θέματα ιατροδικαστικής. Η έκθεση που συντάχθηκε εκείνη την ημερομηνία σημείωνε ότι δεν είχαν βρεθεί σημάδια βασανιστηρίων. Ο M.V. επιβεβαίωσε τα ευρήματα αυτά.
Με βάση τις δύο προαναφερθείσες ιατροδικαστικές εξετάσεις στις 9, 18 και 30 Ιανουαρίου 2017 εκδόθηκαν περαιτέρω βιολογικά, χημικά και εγκληματολογικά συμπεράσματα σχετικά με την απουσία ιχνών σεξουαλικής κακοποίησης και ίχνους δηλητηρίασης από αλκοόλ ή ναρκωτικά στο σώμα του Gurbanov αντίστοιχα. Στις 22.02.2017 εκδόθηκαν τα τελικά ιατροδικαστικά συμπεράσματα, τα οποία επιβεβαίωναν τον θάνατο του Gurbanov ως αποτέλεσμα τραυμάτων από πυροβόλο όπλο, ιδίως τραύματα στο αριστερό πρόσθιο τμήμα του θώρακα και της κοιλιάς του και στον άνω αριστερό ώμο του.
Στις 4 Μαΐου 2018 οι Αρμένιοι εμπειρογνώμονες ολοκλήρωσαν μια περαιτέρω ιατροδικαστική και βαλλιστική έκθεση για τους τέσσερις νεκρούς στρατιώτες με βάση τον τύπο των σφαιρών και τις θέσεις των τραυμάτων εισόδου και εξόδου, με σκοπό να εξακριβώσουν αν τα τραύματά τους αντιστοιχούσαν στα ίχνη στα ρούχα τους. Τα συμπεράσματα της έκθεσης επιβεβαίωσαν αυτό που είχε διαπιστωθεί στις προηγούμενες ιατροδικαστικές εκθέσεις, δηλαδή ότι τα τραύματα των στρατιωτών ήταν τραύματα από σφαίρες των οποίων η φύση, η θέση και η τροχιά αντιστοιχούσαν σε μεγάλο βαθμό στα ίχνη στα ρούχα ή/και τα κράνη των στρατιωτών.
Σύμφωνα με τους προσφεύγοντες, το Αζερμπαϊτζάν αναγνώρισε ότι ο στρατιώτης του Gurbanov σκότωσε τους Αρμένιους στρατιώτες. Παρ’ όλα αυτά, οι αρχές του Αζερμπαϊτζάν δεν διεξήγαγαν καμία συγκεκριμένη έρευνα για τις συνθήκες των δολοφονιών, ούτε εξέτασαν ποτέ τον τόπο του συμβάντος. Επιπλέον, στις 7 Φεβρουαρίου 2017 το Αζέρικο κράτος εξήρε τις εν λόγω πράξεις, απονέμοντας μεταξύ άλλων μεταθανάτια στον Gurbanov τον τίτλο του «Εθνικού Ήρωα του Αζερμπαϊτζάν» και αφιέρωσε και σε ένα δρόμο το όνομά του.
Όσον αφορά τους ισχυρισμούς της Κυβέρνησης
Στις 29 Δεκεμβρίου 2016 το Υπουργείο Άμυνας του Αζερμπαϊτζάν εξέδωσε ανακοίνωση στον Τύπο στην οποία υποστήριζε ότι κατά τη διάρκεια εκείνου του πρωινού, «η ομάδα αναγνώρισης των αρμενικών ενόπλων δυνάμεων έπεσε σε ενέδρα κατά τη διάρκεια παραβιάσεων των κρατικών συνόρων Αζερμπαϊτζάν-Αρμενίας». Ως αποτέλεσμα της μάχης, ο στρατιώτης του Αζερμπαϊτζάν Gurbanov είχε κηρυχθεί αγνοούμενος και διεξάγονταν έρευνες για τον εντοπισμό του.
Η εναγόμενη Κυβέρνηση υποστήριξε ότι την ίδια ημέρα είχε διεξαχθεί εξέταση του «τόπου» (δεν διευκρινίζεται περαιτέρω) και είχε βρεθεί ένας γεμιστήρας που ανήκε στον αγνοούμενο στρατιώτη με 27 σφαίρες μέσα. Καμία έκθεση ή άλλο έγγραφο που να επιβεβαιώνει οποιαδήποτε τέτοια εξέταση δεν υποβλήθηκε στο Δικαστήριο.
Στις 18.01.2017 η Στρατιωτική Εισαγγελία του Αζερμπαϊτζάν ξεκίνησε ποινική έρευνα για τη δολοφονία του Gurbanov από τις Αρμενικές Ένοπλες Δυνάμεις.
Σύμφωνα με ένορκη βεβαίωση που δόθηκε στις 18.01.2017 από τον διοικητή της στρατιωτικής μονάδας του Αζερμπαϊτζάν, η οποία είχε «υπό όρους ονομαστεί Findiq», η πρόσβαση, είτε με μεταφορικό μέσο είτε με τα πόδια, στην τοποθεσία Findiq και οποιαδήποτε εξέταση της τοποθεσίας απαγορεύτηκε επ’ αόριστον για λόγους ασφαλείας, επειδή βρισκόταν στην εχθρική γραμμή του μετώπου.
Ως εκ τούτου, ήταν αδύνατο να εξεταστεί ο χώρος. Η εναγόμενη Κυβέρνηση υποστήριξε ότι είχαν διενεργηθεί ιατροδικαστικές και βαλλιστικές εξετάσεις και είχαν ακουστεί 10 μάρτυρες. Οι μάρτυρες κατέθεσαν σχεδόν πανομοιότυπα ότι υπήρξε ναρκοπέδιο στην ουδέτερη ζώνη μεταξύ των δύο στρατιωτικών θέσεων, οι οποίες βρίσκονταν εκατέρωθεν των συνόρων- κατά τη στιγμή του συμβάντος, δηλαδή νωρίς το πρωί, υπήρχε ομίχλη και ψιλόβροχο και επομένως η ορατότητα ήταν κάπως περιορισμένη, ήταν πιθανό ότι, κατά την επίθεση στο φυλάκιό τους, η «εχθρική ομάδα σαμποτάζ» είχε χρησιμοποιήσει τους ναρκαλιευτές για να καθαρίσουν τις νάρκες, και ο Gurbanov είχε εντοπίσει την «εχθρική ομάδα σαμποτάζ» και είχε ανοίξει πυρ εναντίον τους, «αγωνιζόμενος ηρωικά για να αποκρούσει την επίθεση», αλλά είχε συλληφθεί, ενδεχομένως όταν γέμιζε το όπλο του. Δεν υπήρχαν ίχνη αίματος μέσα στο όρυγμα από το οποίο είχε πυροβολήσει, πράγμα που πιθανότατα σήμαινε ότι η «ομάδα σαμποτάζ τον είχε πάρει ζωντανό και τον είχε δολοφονήσει στο φυλάκιό της και στη συνέχεια έβγαλε πληροφορίες ότι τους επιτεθήκαμε». Επίσης, οι μάρτυρες δήλωσαν ότι δεν υπήρχαν πτώματα στην περιοχή απ’ όσο μπορούσαν να δουν και ότι «πιθανότατα η ομάδα σαμποτάζ του εχθρού είχε καταφέρει να πάρει τα πτώματα μαζί της».
Η έρευνα κατέληξε στο συμπέρασμα ότι το πρωί της 29.12.2016, γύρω στις 7 π.μ., ο Gurbanov, ανώτερος τυφεκιοφόρος της στρατιωτικής μονάδας που σταθμεύει στο Tovuz (στην περιφέρεια του Αζερμπαϊτζάν), είχε υπηρεσία στο σημείο παρατήρησης του σταθμού μάχης όταν μια ομάδα αναγνώρισης και σαμποτάζ των αρμενικών ενόπλων δυνάμεων πέρασε τα σύνορα, παραβίασε την εκεχειρία και επιτέθηκε στο σημείο παρατήρησης. Είχε ανοίξει πυρ και μετά από ανταλλαγή πυρών που διήρκεσε 15 με 20 λεπτά, ο ίδιος είχε συλληφθεί και το όπλο του είχε κατασχεθεί από τους Αρμένιους στρατιώτες στο αρμενικό έδαφος, όπου σκοτώθηκε γύρω στις 8.40 π.μ.
Στις 13.04.2017 η έρευνα ανεστάλη επειδή δεν κατέστη δυνατό να εξακριβωθεί η ταυτότητα του ή των υπευθύνων για τη δολοφονία.
Προς υποστήριξη της ανωτέρω εκδοχής των πραγματικών περιστατικών, η Κυβέρνηση προσκόμισε αποδεικτικά στοιχεία από τον σχετικό φάκελο ποινικής έρευνας: αντίγραφα δέκα καταθέσεων μαρτύρων, που δακτυλογραφήθηκαν από τον Αζέρο ανακριτή και στη συνέχεια επιβεβαιώθηκαν από τους μάρτυρες με την υπογραφή τους – αντίγραφο της ένορκης βεβαίωσης για την αδυναμία διενέργειας επιτόπιας εξέτασης και αντίγραφα των αποφάσεων σχετικά με την έναρξη και την αναστολή της έρευνας αντίστοιχα.
Όσον αφορά το μεταθανάτιο βραβείο που απονεμήθηκε στον Gurbanov, η Κυβέρνηση υποστήριξε ότι δεν δόθηκε για τη δολοφονία των Αρμενίων στρατιωτών, αλλά ότι είχε ως στόχο να ανταμείψει τον Gurbanov επειδή απέκρουσε την επίθεση σε στρατιωτικό φυλάκιο του Αζερμπαϊτζάν και απέτρεψε την εισβολή μιας αρμενικής ομάδας σαμποτάζ στο έδαφος του Αζερμπαϊτζάν. Κατά τη βράβευση, ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας του Αζερμπαϊτζάν, Ι. Aliyev, είχε περιγράψει πώς ο Gurbanov «πολέμησε μέχρι την τελευταία του πνοή, σκότωσε πολλούς εισβολείς και έγινε μάρτυρας».
Οι προσφεύγοντες διαμαρτυρήθηκαν βάσει του άρθρου 2 για τους θανάτους των στρατιωτών Narayan, Abovyan και Melikyan. Υποστήριξαν ότι οι τρεις στρατιώτες είχαν σκοτωθεί παράνομα, δεδομένου ότι δεν υπήρχε ένοπλη σύγκρουση εκείνη την περίοδο και οι στρατιώτες δεν αποτελούσαν απειλή για κανέναν. Επομένως, ο θάνατός τους δεν είχε προέλθει από τη χρήση βίας που κρινόταν «απολύτως αναγκαία». Οι προσφεύγοντες ισχυρίστηκαν ότι υπήρξε επίσης παραβίαση των διαδικαστικών υποχρεώσεων του άρθρου 2, δεδομένου ότι το Αζερμπαϊτζάν δεν διεξήγαγε έρευνα σχετικά με τις δολοφονίες που πραγματοποίησε ο. Gurbanov. Επικαλούμενοι το άρθρο 14 σε συνδυασμό με το άρθρο 2, παραπονέθηκαν ότι οι δολοφονίες συνιστούσαν έγκλημα μίσους και ότι τόσο οι δολοφονίες όσο και η έλλειψη έρευνας ήταν αποτέλεσμα εθνοτικού μίσους προς τα αρμενικά θύματα, μια πολιτική που φέρεται να υποστηρίζεται ευρέως από το Αζερμπαϊτζάν. Τέλος, οι προσφεύγοντες ισχυρίστηκαν ότι, κατά παράβαση του άρθρου 13, δεν υπήρχε στο Αζερμπαϊτζάν κανένα ένδικο μέσο για τις εικαζόμενες παραβιάσεις, το οποίο να είναι προσιτό και αποτελεσματικό για τους Αρμένιους.
ΤΟ ΣΤΡΑΣΒΟΥΡΓΟ ΑΠΟΦΑΣΙΖΕΙ…
Όσον αφορά το ζήτημα της δικαιοδοσίας, το Δικαστήριο θεώρησε ότι είναι στενά συνδεδεμένο με αυτό της απόδοσης των εν λόγω πράξεων στο εναγόμενο κράτος και έπρεπε να προσδιοριστεί εξετάζοντας εξ αρχής τα ακόλουθα στοιχεία: πρώτον, εάν ο θανάσιμος πυροβολισμός διεξήχθη πράγματι από τον Gurbanov, όπως ισχυρίζονται οι προσφεύγοντες- εάν ναι, τότε δεύτερον, εάν καθένα από τα τρία θύματα ήταν υπό την εξουσία και τον έλεγχό του κατά τον κρίσιμο χρόνο – και τέλος, εάν ενεργούσε ως υπάλληλος του κράτους του Αζερμπαϊτζάν κατά τον χρόνο του πυροβολισμού. Σε περίπτωση που τα στοιχεία αυτά αποδεικνυόταν, το Δικαστήριο θα μπορούσε ορθώς να προχωρήσει στην εξέταση ότι, εάν έχει δικαιοδοσία όσον αφορά το ουσιαστικό σκέλος του άρθρου 2, αυτό συνεπάγεται δικαιοδοσία όσον αφορά το διαδικαστικό σκέλος (βλ. Güzelyurtlu κ.α., ό.π. § 188, και Γεωργία κατά Ρωσίας (ΙΙ), ό.π. §§ 328-30).
Όσον αφορά το ζήτημα της εξάντλησης των εσωτερικών ενδίκων μέσων, το Δικαστήριο έκρινε ότι τα πρακτικά εμπόδια στην ορθή λειτουργία του συστήματος απονομής δικαιοσύνης έπρεπε να θεωρηθούν ως ουσιώδη για τις πιθανές προσπάθειες των πολιτών οποιασδήποτε από τις εμπλεκόμενες στη σύγκρουση χώρες να προσφύγουν με τα παράπονά τους στις αρχές της άλλης χώρας, παρά την πιθανή καλή θέληση των εγχώριων αρχών και των δύο πλευρών. Επιπλέον, η εναγόμενη Κυβέρνηση δεν παρέθεσε κανένα συγκεκριμένο παράδειγμα που θα μπορούσε να δείξει πώς οι εσωτερικές διατάξεις γενικής φύσης που προβλέπονται στον Κώδικα Ποινικής Δικονομίας αποτελούσαν ένδικο μέσο που οι προσφεύγοντες έπρεπε να χρησιμοποιήσουν για λόγους εξάντλησης ενώπιον των αρχών του Αζερμπαϊτζάν σε σχέση με τις συγκεκριμένες καταγγελίες τους σχετικά με την αναγκαία έρευνα για τους θανάτους των συγγενών τους. Κατά συνέπεια, το Δικαστήριο απέρριψε την ένσταση της εναγόμενης Κυβέρνησης σχετικά με την εξάντληση των εσωτερικών ένδικων μέσων.
Ως προς την παραβίαση του ουσιαστικού σκέλους του άρθρου 2.
Το Δικαστήριο έχει ήδη εξετάσει και τεκμηριώσει τα απαραίτητα στοιχεία που του επιτρέπουν να συμπεράνει ότι ο Gurbanov ασκούσε εξουσία επί της ζωής του Narayan και του Abovyan και, ως εκ τούτου, ασκούσε ουσιαστικό φυσικό έλεγχο πάνω σε αυτούς. Στη βάση αυτή και ενόψει των συμπερασμάτων του, το Δικαστήριο δέχθηκε ότι, όταν σκότωσε τους συγγενείς των προσφευγόντων, ο Gurbanov ενεργούσε ως πράκτορας του εναγόμενου κράτους και ότι ασκούσε φυσική εξουσία και έλεγχο επί της ζωής τους κατά τρόπο επαρκή για να θεμελιώσει δεσμό δικαιοδοσίας με το εναγόμενο κράτος για τους σκοπούς του άρθρου 1 της ΕΣΔΑ.
Το Δικαστήριο επανέλαβε ότι το άρθρο 2, το οποίο διασφαλίζει το δικαίωμα στη ζωή και καθορίζει τις περιστάσεις στις οποίες η στέρηση της ζωής μπορεί να δικαιολογηθεί, κατατάσσεται ως μία από τις πιο θεμελιώδεις διατάξεις της Σύμβασης. Υπό το πρίσμα της σημασίας της προστασίας που παρέχει το άρθρο 2, το Δικαστήριο πρέπει να υποβάλλει σε προσεκτικότατο έλεγχο τις καταγγελίες για στέρηση της ζωής (βλ. Velikova κατά Βουλγαρίας, αριθ. 41488/98, § 68).
Η εναγόμενη Κυβέρνηση προσπάθησε να υποστηρίξει ότι οι δολοφονίες των συγγενών των προσφευγόντων έγιναν σε αυτοάμυνα, ενώ ο Gurbanov προστάτευε τη στρατιωτική βάση του Αζερμπαϊτζάν από την επίθεση μιας εισβολής ομάδας Αρμενίων στρατιωτών.
Ωστόσο, ενόψει της διαπίστωσής του ότι δεν υπήρχαν στοιχεία που να στηρίζουν την εκδοχή του εναγομένου κράτους για τα γεγονότα, και ελλείψει οποιουδήποτε περαιτέρω επιχειρήματος που να υποδεικνύει ότι θα μπορούσε να εφαρμοστεί κάποια από τις εξαιρέσεις της δεύτερης παραγράφου του άρθρου 2, ώστε να δικαιολογηθεί η δολοφονία των Narayan και Abovyan από τον Gurbanov, ενεργώντας ως υπάλληλος του εναγομένου κράτους, το Δικαστήριο διαπίστωσε παραβίαση του ουσιαστικού σκέλους του άρθρου 2 της ΕΣΔΑ.
Ως προς την παραβίαση του διαδικαστικού σκέλους του άρθρου 2, το Δικαστήριο επανέλαβε ότι διαπίστωσε παραβίαση του άρθρου 2 της Σύμβασης λόγω της παράνομης χρήσης βίας από έναν κρατικό παράγοντα του Αζερμπαϊτζάν, τον Gurbanov, η οποία οδήγησε στο θάνατο των Αρμενίων στρατιωτών που ήταν συγγενείς των προσφευγόντων. Προκύπτει ότι το Αζερμπαϊτζάν είχε την υποχρέωση να διενεργήσει αποτελεσματική έρευνα των γεγονότων αυτών βάσει του άρθρου 2.
Το Δικαστήριο επισήμανε ότι οι αρχές του εναγόμενου κράτους δεν ξεκίνησαν ούτε διεξήγαγαν καμία έρευνα σχετικά με τις συνθήκες θανάτου των συγγενών των προσφευγόντων. Το ζήτημα αυτό δεν αμφισβητήθηκε από τα μέρη.
Υπό το φως των ανωτέρω, το Δικαστήριο διαπίστωσε παραβίαση του διαδικαστικού σκέλους του άρθρου 2 λόγω της μη διεξαγωγής από τις αρχές του Αζερμπαϊτζάν οποιασδήποτε, πόσο μάλλον αποτελεσματικής, έρευνας σχετικά με τον θάνατο των Narayan και Abovyan.
Σε ό,τι αφορά την καταγγελία των συγγενών του. Melikyan βάσει του άρθρου 13, και ενόψει των ανωτέρω διαπιστώσεων του, το Δικαστήριο έκρινε ότι ήταν ασυμβίβαστη με τις διατάξεις της Σύμβασης και απαράδεκτη σύμφωνα με το άρθρο 35 §§ 3 και 4.
Ωστόσο, σε ό,τι αφορά την αντίστοιχη καταγγελία που υπέβαλαν οι προσφεύγοντες στις προσφυγές με αριθμ. 54363/17 και 54364/17, το Δικαστήριο επανέλαβε το ανωτέρω συμπέρασμά του ότι δεν υπήρχαν ένδικα μέσα στο Αζερμπαϊτζάν για άτομα που βρίσκονταν στην κατάσταση των προσφευγόντων. Ωστόσο, έλαβε υπόψη το σκεπτικό που το οδήγησε στη διαπίστωσε παραβίασης του άρθρου 2 της ΕΣΔΑ.
Υπό αυτές τις συνθήκες, το Δικαστήριο θεώρησε ότι, ενώ η καταγγελία βάσει του άρθρου 13 της Σύμβασης στις προσφυγές 54363/17 και 54364/17 ήταν επίσης παραδεκτή, δεν χρειαζόταν να εξεταστεί χωριστά αν, στην παρούσα υπόθεση, υπήρξε επίσης παραβίαση της εν λόγω διάταξης (Saribekyan και Balyan §§ 96-97).
Τέλος, ως προς την παραβίαση του άρθρου 14, ενόψει των ανωτέρω συμπερασμάτων του, το Δικαστήριο διαπίστωσε ότι η καταγγελία βάσει του άρθρου 14 που προέβαλαν οι συγγενείς του Melikyan είναι ασυμβίβαστη με τις διατάξεις της Σύμβασης και απαράδεκτη σύμφωνα με το άρθρο 35 §§ 3 και 4.
Ωστόσο, σε ό,τι αφορά την αντίστοιχη καταγγελία που υπέβαλαν οι προσφεύγοντες με τις προσφυγές με αριθμ. 54363/17 και 54364/17, το Δικαστήριο σημείωσε ότι η ουσία των καταγγελιών των προσφευγόντων βάσει του άρθρου 14 σχετίζεται σημαντικά με το γενικότερο πλαίσιο της μακροχρόνιας εχθρότητας και έντασης μεταξύ Αζερμπαϊτζάν και Αρμενίας. Στο μέτρο που οι ισχυρισμοί αυτοί δεν έχουν ήδη αποτελέσει αντικείμενο της συλλογιστικής του Δικαστηρίου σχετικά με το παραδεκτό και το βάσιμο τόσο του ουσιαστικού όσο και του διαδικαστικού σκέλους του άρθρου 2, θεώρησε ότι ενώ η καταγγελία βάσει του άρθρου 14 στις προσφυγές με αριθ. 54363/17 και 54364/17 είναι παραδεκτή, δεν χρειάζεται να εκδοθεί χωριστή απόφαση σχετικά με την εν λόγω καταγγελία, δεδομένου ότι τα κύρια νομικά ερωτήματα που εγείρονται με τις παρούσες αιτήσεις έχουν ήδη εξεταστεί (βλ.mutatis mutandis, Khojoyan και Vardazaryan κατά Αζερμπαϊτζάν της 04.11.2021, αρ. προσφ. 62161/14 § 85).
Δίκαιη Ικανοποίηση (άρθρο 41)
Το ΕΔΔΑ επιδίκασε 16.000 ευρώ για κάθε μία από τις προσφυγές υπ’ αριθμ. 54363/17 και 54364/17, που θα καταβάλλονταν από κοινού στους αντίστοιχους προσφεύγοντες ως ηθική βλάβη και 2.780 ευρώ στους ίδιους για τα έξοδα. (επιμέλεια: echrcaselaw.com)
