Απαγόρευση τόπων για να γίνουν αντικυβερνητικές διαδηλώσεις! Παραβιάσεις της ελευθερίας του συνέρχεσθαι
ΑΠΟΦΑΣΗ
Pleshkov κ.α. κατά Ρωσίας της 21.11.2023 (αριθ. προσφ. 29356/19 και 31119/19).
ΠΕΡΙΛΗΨΗ
Οι αρχές επέβαλαν περιορισμούς στον τόπο διεξαγωγής προγραμματισμένων δημόσιων εκδηλώσεων. Στην πρώτη προσφυγή (29356/19) ο προσφεύγων δεν κατάφερε να πάρει άδεια να οργανώσει μια μικρή διαμαρτυρία, μπροστά από το κτίριο της Κρατικής Δούμας (Κάτω Βουλή του ρωσικού κοινοβουλίου) στο κέντρο της Μόσχας κατά της πρόσφατα ψηφισθείσας αύξησης της ηλικίας συνταξιοδότησης.
Στην δεύτερη προσφυγή (31119/19), ακτιβιστές των ανθρωπίνων δικαιωμάτων εμποδίστηκαν να πραγματοποιήσουν δημόσια εκδήλωση στην επέτειο της πρώτης μεταπολεμικής πολιτικής διαμαρτυρίας.
Οι αρχές πρότειναν εναλλακτικές τοποθεσίες για κάθε εκδήλωση, ωστόσο οι τοποθεσίες αυτές δεν ικανοποιούσαν τον σκοπό των διαδηλωτών γιατί ήταν απομακρυσμένες.
Το Δικαστήριο επισήμανε ότι οι αρνήσεις έγκρισης των επιλεγμένων τοποθεσιών των προσφευγόντων για τις δημόσιες εκδηλώσεις τους οφείλονταν φαινομενικά σε ανησυχίες για τη δημόσια ασφάλεια.
Ωστόσο, τα εθνικά δικαστήρια δεν είχαν αιτιολογήσει πώς οι ανησυχίες για την ασφάλεια υπερτερούσαν σαφώς των συμφερόντων των διοργανωτών των εκδηλώσεων.
Το ΕΔΔΑ έκρινε ότι οι εθνικές αρχές και τα δικαστήρια δεν παρείχαν σχετικούς και επαρκείς λόγους για να δικαιολογήσουν τους περιορισμούς που επιβλήθηκαν στους προσφεύγοντες κατά την άσκηση του δικαιώματός τους στην ελευθερία του συνέρχεσθαι.
ΔΙΑΤΑΞΕΙΣ
Άρθρο 11,
Άρθρο 14
ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΑ ΠΕΡΙΣΤΑΤΙΚΑ
Οι προσφεύγοντες είναι επτά Ρώσοι υπήκοοι που γεννήθηκαν μεταξύ 1942 και 1990. Στις 5 Οκτωβρίου 2018 ο προσφεύγων στην προσφυγή 29356/19, κ. Pleshkov, γνωστοποίησε στον Νομάρχη της Κεντρικής Διοικητικής Περιφέρειας της Μόσχας την πρόθεσή του να πραγματοποιήσει τρίωρη διαδήλωση στις 11 Οκτωβρίου 2018 μπροστά από το κτίριο της Κρατικής Δούμας (Κάτω Βουλή του ρωσικού κοινοβουλίου) στο κέντρο της Μόσχας, για να διαμαρτυρηθεί για την αύξηση της ηλικίας συνταξιοδότησης που ψηφίστηκε πρόσφατα από την Κρατική Δούμα. Είκοσι άτομα αναμενόταν να παρευρεθούν. Η έγκριση της τοποθεσίας που επέλεξε ο αιτών για την εκδήλωση δεν δόθηκε. Ο Νομάρχης της Κεντρικής Διοικητικής Περιφέρειας της Μόσχας ανέφερε ότι ο χώρος ήταν ακατάλληλος για δημόσιες εκδηλώσεις επειδή θα ήταν αδύνατο να ικανοποιηθούν οι απαιτήσεις ασφαλείας και θα μπορούσε να προκαλέσει αναστάτωση στην κυκλοφορία. Προτάθηκε μια εναλλακτική τοποθεσία στο πάρκο Lermontov της Μόσχας, περίπου 3 χιλιόμετρα από το κτίριο της Κρατικής Δούμας. Ο P. Pleshkov προσέβαλε την απόφαση αυτή ενώπιον του περιφερειακού δικαστηρίου Taganskiy της Μόσχας, υποστηρίζοντας ότι σκοπός της διεξαγωγής της διαδήλωσης μπροστά από το κτίριο της Κρατικής Δούμας ήταν να ενημερωθούν οι βουλευτές της Κρατικής Δούμας για τους λόγους που ήταν απαράδεκτη η αύξηση του ορίου ηλικίας συνταξιοδότησης. Επιπλέον, υπήρχε αρκετός χώρος ώστε να μην εμποδίζεται η κυκλοφορία των πεζών και η πρόσβαση στο κτίριο. Στις 10 Οκτωβρίου 2018, το περιφερειακό δικαστήριο Taganskiy απέρριψε την ένσταση. Η απόφαση κατέστη αμετάκλητη.
Στις 10 Δεκεμβρίου 2018, οι προσφεύγοντες στην προσφυγή 31119/19 – ακτιβιστές ανθρωπίνων δικαιωμάτων – γνωστοποίησαν στην Κυβέρνηση την πρόθεσή τους να πραγματοποιήσουν τρίωρη διαδήλωση το απόγευμα της 22 Δεκεμβρίου 2018 στην πλατεία Πούσκιν στο κέντρο της Μόσχας για να σηματοδοτήσουν την επέτειο της πρώτης μεταπολεμικής πολιτικής διαμαρτυρίας που πραγματοποιήθηκε εκεί στις 5 Δεκεμβρίου 1965 και να παροτρύνουν τις αρχές να σεβαστούν τα δικαιώματα της ελευθερίας της έκφρασης και του συνέρχεσθαι. Περίπου 1.000 άτομα αναμενόταν να παρευρεθούν. Το Τμήμα Περιφερειακής Ασφάλειας της Μόσχας απάντησε ότι μια άλλη δημόσια εκδήλωση είχε προγραμματιστεί να πραγματοποιηθεί στην ίδια πλατεία εκείνη την ημέρα και πρότεινε η διαδήλωση να πραγματοποιηθεί σε ειδικό χώρο για δημόσιες εκδηλώσεις στο πάρκο Sokolniki. Επισημαίνοντας ότι το πάρκο αυτό ήταν πολύ μακριά από την έδρα των δημόσιων αρχών τις οποίες αφορούσε το επιδιωκόμενο μήνυμα, ορισμένοι από τους προσφεύγοντες ζήτησαν περαιτέρω πληροφορίες σχετικά με την άλλη εκδήλωση που είχε προγραμματιστεί στην πλατεία Πούσκιν, ιδίως το χρονοδιάγραμμά της και τα στοιχεία των διοργανωτών της. Ζήτησαν από τις αρχές να προτείνουν ένα χρονικό διάστημα που δεν θα αλληλεπικαλύπτεται με την άλλη εκδήλωση και να βοηθήσουν στις διαπραγματεύσεις με τους διοργανωτές της. Δεν έλαβαν καμία απάντηση. Οι προσφεύγοντες αμφισβήτησαν την άρνηση έγκρισης της δημόσιας συγκέντρωσης στην πλατεία Πούσκιν ενώπιον του Περιφερειακού Δικαστηρίου Tverskoy της Μόσχας, διαμαρτυρόμενοι ότι οι αρχές δεν είχαν εξηγήσει γιατί ήταν αδύνατο να πραγματοποιηθούν οι δύο εκδηλώσεις ταυτόχρονα και δεν είχαν παράσχει πληροφορίες σχετικά με το χρονοδιάγραμμα της άλλης εκδήλωσης ή δεν είχαν εξετάσει εάν ήταν δυνατόν να προγραμματιστεί η μία πριν ή μετά την άλλη. Βασίστηκαν σε προηγούμενη απόφαση του Ανώτατου Δικαστηρίου ότι οποιαδήποτε παρέμβαση δημόσιας αρχής στο δικαίωμα της ελευθερίας της δημόσιας συνάθροισης έπρεπε να δικαιολογείται με την υποβολή αποδεικτικών στοιχείων συγκεκριμένων γεγονότων που καθιστούσαν αδύνατη τη διεξαγωγή δημόσιας εκδήλωσης σε επιλεγμένο τόπο ή χρόνο.
Στις 20 Δεκεμβρίου 2018, το Περιφερειακό Δικαστήριο Tverskoy απέρριψε την καταγγελία των προσφευγόντων, δηλώνοντας ότι οι αρχές επιβολής του νόμου είχαν συμμορφωθεί με τις νομικές απαιτήσεις, ότι τα δικαιώματα των προσφευγόντων δεν είχαν παραβιαστεί και ότι η Κυβέρνηση είχε ενημερωθεί από το γραφείο του Νομάρχη της Κεντρικής Διοικητικής Περιφέρειας της Μόσχας ότι οι «Παραδόσεις της Μόσχας για τους εορτασμούς της Πρωτοχρονιάς» έλαβαν χώρα στην πλατεία Πούσκιν στις 22 Δεκεμβρίου 2018, των οποίων η έγκριση είχε δοθεί στις 21 Νοεμβρίου 2018. Η απόφαση κατέστη αμετάκλητη μετά την άσκηση των ενδίκων μέσων.
ΤΟ ΣΤΡΑΣΒΟΥΡΓΟ ΑΠΟΦΑΣΙΖΕΙ…
Το Δικαστήριο αποφάσισε ότι είχε δικαιοδοσία να εξετάσει την υπόθεση, καθώς τα γεγονότα που οδήγησαν στις εικαζόμενες παραβιάσεις της Σύμβασης είχαν λάβει χώρα πριν από τις 16 Σεπτεμβρίου 2022, ημερομηνία κατά την οποία η Ρωσία έπαψε να είναι συμβαλλόμενο μέρος της ΕΣΔΑ. Το Δικαστήριο απέρριψε το επιχείρημα της Κυβέρνησης ότι οι προσφεύγοντες στην προσφυγή αριθ. 31119/19 δεν είχαν χρησιμοποιήσει όλες τις νομικές οδούς που ήταν διαθέσιμες σε εθνικό επίπεδο. Το Δικαστήριο επιβεβαίωσε την αποτελεσματικότητα του δικαστικού ελέγχου των περιορισμών στην ελευθερία του συνέρχεσθαι βάσει του Κώδικα Διοικητικής Δικονομίας, όπως ερμηνεύεται από τα εθνικά δικαστήρια υπό το πρίσμα της απόφασης του Ανωτάτου Δικαστηρίου της 26 Ιουνίου 2018. Οι προσφεύγοντες είχαν καταφύγει σε δικαστικό έλεγχο της άρνησης έγκρισης της επιλεγείσας τοποθεσίας τους για τη συγκέντρωση, συμπεριλαμβανομένης της άσκησης αναίρεσης στο Ανώτατο Δικαστήριο της Ρωσικής Ομοσπονδίας.
Άρθρο 11 (υπό το πρίσμα του άρθρου 10)
Το Δικαστήριο σημείωσε ότι οι αρνήσεις έγκρισης των επιλεγμένων τοποθεσιών των προσφευγόντων για τις δημόσιες εκδηλώσεις τους οφείλονταν φαινομενικά σε ανησυχίες για τη δημόσια ασφάλεια και την προστασία των δικαιωμάτων και ελευθεριών των άλλων. Ωστόσο, σε περίπτωση άρνησης, έπρεπε να παρέχονται σαφείς και τεκμηριωμένοι λόγοι. Το δικαίωμα του συνέρχεσθαι ειρηνικά ήταν ένα από τα θεμέλια κάθε δημοκρατικής κοινωνίας και μόνο πειστικοί και επιτακτικοί λόγοι θα μπορούσαν να δικαιολογήσουν παρέμβαση στο δικαίωμα αυτό.
Προσφυγή 29356/19: Κατά την επανεξέταση της απόφασης στην υπόθεση του κ. Plechkov, τα εθνικά δικαστήρια θα έπρεπε να σταθμίσουν τα δικαιώματά του ως διοργανωτή εκδηλώσεων με τους λόγους δημοσίου συμφέροντος που προέβαλαν οι αρχές. Η βάση για τη διατήρηση της άρνησης αφορούσε αποκλειστικά ζητήματα κυκλοφορίας. Το Δικαστήριο επανέλαβε ότι οποιαδήποτε διαδήλωση σε δημόσιο χώρο μπορεί να προκαλέσει ένα ορισμένο επίπεδο διατάραξης της καθημερινής ζωής, συμπεριλαμβανομένης της διακοπής της κυκλοφορίας. Μολονότι δεν εναπόκειτο στο Δικαστήριο να καθορίσει αν υφίστατο πραγματικός κίνδυνος στη συγκεκριμένη περίπτωση, ο κατηγορηματικός αποκλεισμός μιας τόσο προβεβλημένης τοποθεσίας ως ακατάλληλης για δημόσια εκδήλωση για λόγους ασφαλείας χρειαζόταν ουσιαστική αιτιολόγηση εκ μέρους των εθνικών αρχών και δικαστηρίων. Ωστόσο, τα εθνικά δικαστήρια δεν είχαν αξιολογήσει, σε αντίθεση με την απόφαση του Ανώτατου Δικαστηρίου, γιατί δεν ήταν δυνατό για μια ομάδα 20 ατόμων να διαδηλώσει μπροστά από το κτίριο της Κρατικής Δούμας και δεν είχαν τεκμηριώσει πώς οι ανησυχίες για την ασφάλεια υπερτερούσαν σαφώς των συμφερόντων του διοργανωτή της εκδήλωσης.
Πρωτότυπο
The Court confirmed the effectiveness of judicial review of restrictions on the freedom of assembly under the Code of Administrative Procedure, as interpreted by the national courts in the light of the Supreme Court Ruling of 26 June 2018.
Επιπλέον, και πάλι σε αντίθεση με την απόφαση του Ανώτατου Δικαστηρίου, τα εθνικά δικαστήρια δεν είχαν εξετάσει αν η εναλλακτική τοποθεσία που προσφέρθηκε στον κ. Pleshkov θα είχε επιτρέψει στη διαμαρτυρία του να έχει ουσιαστικό αντίκτυπο. Αναφερόμενο στις «Κοινές κατευθυντήριες γραμμές για την ελευθερία του συνέρχεσθαι ειρηνικώς», που εκδόθηκαν από τον ΟΑΣΕ και την Επιτροπή της Βενετίας, καθώς και τη «Συλλογή γνωμοδοτήσεων της Επιτροπής της Βενετίας σχετικά με την ελευθερία του συνέρχεσθαι» και την «Έκθεση του Ειδικού Εισηγητή του ΟΗΕ σχετικά με το δικαίωμα στην ελευθερία του συνέρχεσθαι ειρηνικώς και την ελευθερία του συνεταιρίζεσθαι», το Δικαστήριο επανέλαβε ότι οι αρχές θα έπρεπε να είχαν διασφαλίσει ότι οποιαδήποτε εναλλακτική τοποθεσία θα επέτρεπε την εκδήλωση να εξακολουθεί να λαμβάνει χώρα σε «οπτική επαφή» του κοινού – στόχου του. Ωστόσο, τα εγχώρια δικαστήρια δεν είχαν την δέουσα προσοχή στη σημασία της προβλεπόμενης τοποθεσίας της εκδήλωσης, αναφέροντας απλά ότι είχε προσφερθεί μία «εναλλακτική τοποθεσία προσβάσιμη στο κοινό». Ως εκ τούτου, τα εθνικά δικαστήρια δεν είχαν εφαρμόσει πρότυπα που ήταν σύμφωνα με τις αρχές που περιλαμβάνονται στο άρθρο 11 και δεν είχαν επιτύχει δίκαιη ισορροπία μεταξύ των αντικρουόμενων συμφερόντων. Το ΕΔΔΑ διαπίστωσε παραβίαση της ελευθερίας του συνέρχεσθαι (άρθρο 11).
Προσφυγή 31119/19: Το Δικαστήριο σημείωσε ότι η κυβέρνηση της Μόσχας είχε δώσει τους εορτασμούς της Πρωτοχρονιάς που είχαν ήδη προγραμματιστεί στην πλατεία Πούσκιν ως λόγο απόρριψης του αιτήματος των προσφευγόντων, χωρίς να παρέχει λεπτομέρειες όπως ο αναμενόμενος αριθμός συμμετεχόντων σε αυτούς τους εορτασμούς ή γιατί ο διαθέσιμος χώρος ήταν πολύ μικρός και για τις δύο εκδηλώσεις. Τα εθνικά δικαστήρια επικύρωσαν την απόφαση αυτή, καταλήγοντας στο συμπέρασμα ότι η ταυτόχρονη διεξαγωγή δύο εκδηλώσεων θα έθετε σε κίνδυνο τη δημόσια τάξη και ασφάλεια. Το Δικαστήριο επανέλαβε ότι, για να αποφευχθούν οι κίνδυνοι που συνδέονται με τον υπερπληθυσμό, δεν ήταν ασυνήθιστο να επιβάλλονται περιορισμοί στον τόπο, την ημερομηνία, την ώρα, τη μορφή ή τον τρόπο διεξαγωγής μιας προγραμματισμένης δημόσιας συγκέντρωσης, ακόμη περισσότερο όταν οι εκδηλώσεις προγραμματίζονταν για τον ίδιο τόπο και ώρα. Ωστόσο, αναφερόμενο στις κοινές κατευθυντήριες γραμμές της Επιτροπής ΟΑΣΕ-Βενετίας, επανέλαβε ότι αυτό δεν θα πρέπει να χρησιμεύσει ως δικαιολογία για τη γενική απαγόρευση της διενέργειας περισσότερων από μία συνελεύσεων στον ίδιο τόπο και χρόνο, εάν δεν υπάρχει άμεση απειλή για τη δημόσια ασφάλεια. Το Δικαστήριο σημείωσε ότι τα εθνικά δικαστήρια είχαν συμφωνήσει με την εκτίμηση της κυβέρνησης της Μόσχας για τους κινδύνους για τη δημόσια τάξη και ασφάλεια, αλλά το είχαν πράξει χωρίς να παρέχουν εκτιμώμενο αριθμό συμμετοχής για τους εορτασμούς της Πρωτοχρονιάς ή τη συνολική χωρητικότητα του χώρου. Οι αρχές δεν είχαν καταβάλει καμία πραγματική προσπάθεια να διερευνήσουν τρόπους φιλοξενίας και των δύο εκδηλώσεων στην πλατεία Πούσκιν, ούτε είχαν προτείνει μια κατάλληλη εναλλακτική τοποθεσία για την αποτελεσματική μετάδοση του επιδιωκόμενου μηνύματος της προγραμματισμένης διαδήλωσης, λαμβάνοντας υπόψη το κοινό-στόχο και το γεγονός ότι το πάρκο Sokolniki ήταν οκτώ χιλιόμετρα μακριά και ήταν λιγότερο πολυσύχναστο.
Το Δικαστήριο έκρινε ότι οι εθνικές αρχές και τα δικαστήρια δεν παρείχαν επομένως σχετική και επαρκή αιτιολογία για να δικαιολογήσουν τους περιορισμούς που επιβλήθηκαν στους προσφεύγοντες κατά την άσκηση του δικαιώματός τους στην ελευθερία του συνέρχεσθαι. Υπό τις συνθήκες αυτές, οι περιορισμοί αυτοί δεν ήταν αναγκαίοι σε μια δημοκρατική κοινωνία.
Το ΕΔΔΑ διαπίστωσε επίσης παραβίαση του άρθρου 11 της ΕΣΔΑ.
Δίκαιη ικανοποίηση (άρθρο 41). Το Δικαστήριο έκρινε, κατά πλειοψηφία με έξι ψήφους έναντι μίας, ότι η διαπίστωση παραβίασης συνιστούσε από μόνη της επαρκή δίκαιη ικανοποίηση για την ηθική βλάβη που υπέστησαν οι προσφεύγοντες.
Έκρινε, ομόφωνα, ότι η Ρωσία έπρεπε να καταβάλει 50 ευρώ στον κ. Pleshkov (αριθ. 29356/19) και 3.000 ευρώ από κοινού σε όλους τους άλλους προσφεύγοντες (αριθ. 31119/19) για έξοδα.
Χωριστή γνώμη. Ο δικαστής Serghides εξέφρασε εν μέρει μειοψηφούσα γνώμη, η οποία επισυνάπτεται στην απόφαση (επιμέλεια: echrcaselaw.com).
