Αναποτελεσματικότητα και μη εφαρμογή του μηχανισμού αποκατάστασης περιουσιών που είχαν κρατικοποιηθεί και κατασχεθεί. Παραβίαση του δικαιώματος ιδιοκτησίας
ΑΠΟΦΑΣΗ
Văleanu κ.λπ. κατά Ρουμανίας της 08.11.2022 (αρ. προσφ. 59012/17 και 29 άλλες)
ΠΕΡΙΛΗΨΗ
Συνεχιζόμενη αναποτελεσματικότητα του μηχανισμού αποκατάστασης σε σχέση με περιουσίες που κατασχέθηκαν ή κρατικοποιήθηκαν από το κομμουνιστικό καθεστώς.
Οι προσφεύγοντες είναι 53 υπήκοοι Ρουμανίας, των οποίων η περιουσία είχε κρατικοποιηθεί. Παρά την ύπαρξη νομοθετικού πλαισίου, δεν επανορθώθηκε η ζημία τους, μέσω αποκατάστασης ή χρηματικής αποζημίωσης. Το 2010, το Δικαστήριο διαπίστωσε ελλείψεις στον μηχανισμό αποκατάστασης. Έτσι, το 2013 η Ρουμανία παρουσίασε νέα νομοθεσία (Ν. 165/2013) για την εξάλειψη των θεμάτων αυτών. Όλοι οι προσφεύγοντες έλαβαν αμετάκλητες αποφάσεις υπέρ τους, είτε για να εκδοθούν τίτλοι ιδιοκτησίας στο όνομά τους, ή να τους παραχωρηθεί η κατοχή της περιουσίας τους, είτε για να τους χορηγηθεί αποζημίωση. Σε κανέναν από τους προσφεύγοντες δεν εκδόθηκαν τίτλοι ιδιοκτησίας ούτε τους παραχωρήθηκε το ακίνητο παρά την ύπαρξη των εν λόγω αποφάσεων, ενώ ορισμένοι δεν είχαν λάβει επαρκή αποζημίωση.
Επικαλούμενοι το άρθρο 1 του Πρώτου Πρόσθετου Πρωτοκόλλου (προστασία της ιδιοκτησίας), τα άρθρα 6 (δικαίωμα σε δίκαιη δίκη), 13 (δικαίωμα σε αποτελεσματικό ένδικο μέσο), και 14 (απαγόρευση των διακρίσεων) της ΕΣΔΑ και το άρθρο 1 του 12ου Πρωτοκόλλου (απαγόρευση των διακρίσεων) οι προσφεύγοντες κατήγγειλαν, ιδίως, την αδυναμία τους να ανακτήσουν την κρατικοποιημένη περιουσία ή να λάβουν αποζημίωση, την μη εκτέλεση των αποφάσεων του εγχώριου δικαστηρίου, τη διάρκεια της εσωτερικής διαδικασίας και την έλλειψη αποτελεσματικών ενδίκων μέσων για τις απαιτήσεις αναφορικά με την περιουσία τους.
Το Δικαστήριο διαπίστωσε ειδικότερα ότι παρόλο που είχε επικυρώσει τον εν λόγω νόμο στην απόφαση Preda κ.α., ο μηχανισμός αποκατάστασης δεν ήταν ολοκληρωτικά αποτελεσματικός και πειστικά συνεπής και έτσι είχε επιβαρύνει υπερβολικά τους προσφεύγοντες.
Το ΕΔΔΑ διαπίστωσε παραβίαση του άρθρου 1 του Πρώτου Πρόσθετου Πρωτοκόλλου σε σχέση με όλες τις προσφυγές που δεν είχαν διαγραφεί από τον κατάλογο των υποθέσεων και επιδίκασε στους προσφεύγοντες διάφορα ποσά έως 10.000 ευρώ για την ηθική βλάβη που υπέστησαν.
ΔΙΑΤΑΞΕΙΣ
Άρθρο 1 ΠΠΠ,
Άρθρο 6,
Άρθρο 13,
Άρθρο 14,
Άρθρο 1 του 12ου Πρωτοκόλλου
ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΑ ΠΕΡΙΣΤΑΤΙΚΑ
Οι προσφεύγοντες είναι 53 υπήκοοι Ρουμανίας. Τα στοιχεία τους αναφέρονται στην απόφαση.
Μετά το τέλος της κομμουνιστικής δικτατορίας στη Ρουμανία, το κράτος θέσπισε νομοθεσία (τέσσερις νόμοι μεταξύ 1991 και 2001) να επιτραπεί σε άτομα, των οποίων η περιουσία είχε κρατικοποιηθεί, να λάβουν επανόρθωση της ζημίας τους, συνήθως μέσω αποκατάστασης αυτής ή χρηματικής αποζημίωσης. Για την επίβλεψη αυτού συστάθηκαν τοπικές και περιφερειακές επιτροπές. Το 2005, ένα νέο Κεντρικό Συμβούλιο Αποζημιώσεων (σήμερα Εθνική Επιτροπή για Αποζημίωση της Περιουσίας), και η Εθνική Υπηρεσία για την Επιστροφή Περιουσίας ιδρύθηκαν για την εφαρμογή του σχετικού νόμου.
Στην απόφαση Maria Atanasiu κ.α. κατά Ρουμανίας (αρ. προσφ. 30767/05 και 33800/06) του 2010, το Δικαστήριο διαπίστωσε ελλείψεις στον μηχανισμό αποκατάστασης. Έτσι, το 2013 η Ρουμανία παρουσίασε νέα νομοθεσία (Ν. 165/2013) για την εξάλειψη των θεμάτων αυτών. Το σύστημα αποκατάστασης βάσει του νόμου αυτού ουσιαστικά εξετάστηκε και εγκρίθηκε από το Δικαστήριο στην υπόθεση Preda κ.α. κατά Ρουμανίας (αρ. προσφ. 9584/02 και 7 άλλες). Η λειτουργία αυτού του συστήματος βάσει του νόμου αυτού αποτελεί τον πυρήνα των καταγγελιών των προσφευγόντων.
Όλοι οι προσφεύγοντες έλαβαν αμετάκλητες αποφάσεις υπέρ τους, είτε για να εκδοθούν τίτλοι ιδιοκτησίας στο όνομά τους, ή να τους παραχωρηθεί η κατοχή της περιουσίας τους, είτε για να τους χορηγηθεί αποζημίωση.
Σε κανέναν από τους προσφεύγοντες δεν εκδόθηκαν τίτλοι ιδιοκτησίας ούτε τους παραχωρήθηκε το ακίνητο παρά την ύπαρξη των εν λόγω αποφάσεων. Ορισμένοι από τους προσφεύγοντες ισχυρίστηκαν ότι δεν είχαν λάβει επαρκή αποζημίωση. Σε ορισμένες περιπτώσεις, δεν έλαβαν νομική απάντηση στους εν λόγω ισχυρισμούς. Σε τρεις από τις υποθέσεις οι τίτλοι ιδιοκτησίας των προσφευγόντων ακυρώθηκαν. Στις αιτήσεις, οι επίμαχες ποσότητες γης κυμαίνονταν από 0,15 εκτάρια στην κοινότητα Scǎrișoara έως 736.9603 εκτάρια δάσους μαζί με 166.6536 εκτάρια αλπικών βοσκοτόπων.
ΤΟ ΣΤΡΑΣΒΟΥΡΓΟ ΑΠΟΦΑΣΙΖΕΙ…
Άρθρο 1 του ΠΠΠ
Οι κληρονόμοι των προσφευγόντων Andone Onu (αρ. προσφ. 32541/18), Marie Danci (αρ. προσφ. 20341/19) και Ion Marcea (αρ. προσφ. 36372/19) ενημέρωσαν το Δικαστήριο για τον θάνατο των προσφευγόντων και, ως στενοί τους συγγενείς, επετράπη να συνεχίσουν τις προσφυγές στη θέση τους.
Το Δικαστήριο έθεσε τις προσφυγές υπ’ αριθ. 25811/19 και 40167/18 εκτός καταλόγου των υποθέσεών του, καθώς έκρινε ότι είχαν ήδη επιλυθεί.
Το Δικαστήριο σημείωσε ακόμη ότι στην απόφασή του Preda κ.α. είχε επιφυλάξει το δικαίωμα να επανεξετάσει τα πορίσματά του στο μέλλον ανάλογα με τις πρακτικές αποκατάστασης που υιοθετήθηκαν με τη νέα νομοθεσία που είχε θεσπιστεί στην περίπτωση αυτή.
Όσον αφορά τη μη εκτέλεση εσωτερικών αποφάσεων, το Δικαστήριο σημείωσε την πολυπλοκότητα της διαδικασίας αποκατάστασης και τις πολλαπλές εξηγήσεις που έδωσε η κυβέρνηση ως προς τους λόγους για τους οποίους οι αποφάσεις δεν είχαν ακόμα εφαρμοστεί. Ωστόσο, το Δικαστήριο δήλωσε ότι οι δυσκολίες ήταν αποτέλεσμα της επιλογής της πολιτικής του νομοθέτη, δηλαδή της επιστροφής του συγκεκριμένου ακινήτου (restitutio in natura) και εναπόκειτο στις αρχές να εξασφαλίσουν έγκαιρες αποφάσεις.
Όταν διατάχθηκε η καταβολή αποζημίωσης, το ΕΔΔΑ έκρινε ότι τα ποσά που επιδικάστηκαν στους προσφεύγοντες δεν αντικατοπτρίζουν ευλόγως την αξία της περιουσίας τους, αλλά αντιθέτως συχνά αντιπροσώπευε μόνο ένα ποσοστό της αγοραίας αξίας.
Στις περιπτώσεις όπου οι τίτλοι των προσφευγόντων είχαν ακυρωθεί, το Δικαστήριο έκρινε ότι η μη καταβολή αποζημίωσης στους προσφεύγοντες, για ακύρωση η οποία είχε προκληθεί από την παράλειψη συμμόρφωσης του κράτους με την σχετική νομοθεσία περί αποκατάστασης, είχε επιβαρύνει υπερβολικά τους εν λόγω προσφεύγοντες.
Μια άλλη προσφυγή (αρ. 31613/19) αφορούσε την ουσιαστική απώλεια χρήσης αξιώσεων. Η προσφεύγουσα σε αυτήν την υπόθεση, Cristina-Maria Botez, ισχυρίστηκε ότι τα εθνικά δικαστήρια δεν είχαν αναγνωρίσει το δικαίωμά της σε αποζημίωση για απώλεια χρήσης ακινήτου επί του οποίου είχε από καιρό δικαίωμα αλλά δεν της είχε ακόμα παραχωρηθεί λόγω των ελλείψεων του μηχανισμού αποκατάστασης. Το Δικαστήριο διαπίστωσε ότι η έκβαση των διαδικασιών είχε επιβαρύνει δυσανάλογα και υπερβολικά την ίδια.
Συνολικά, το Δικαστήριο έκρινε ότι – λόγω της παρατεταμένης μη εκτέλεσης εκκρεμών αποφάσεων υπέρ των προσφευγόντων και της έλλειψης αποτελεσματικού ένδικου μέσου, της ακύρωσης των τίτλων ιδιοκτησίας λόγω παράλειψης του κράτους να εφαρμόσει σωστά την ισχύουσα νομοθεσία και χωρίς καμία αποζημίωση και της αποτυχίας των αρχών να διασφαλίσουν ότι η αποζημίωση που χορηγήθηκε ήταν εύλογα σχετιζόμενη με την τρέχουσα αξία του ακινήτου – ο μηχανισμός αποκατάστασης είχε αποτύχει να είναι συνολικά αποτελεσματικός και πειστικά συνεπής ώστε να μην επιβαρύνει υπερβολικά τους προσφεύγοντες. Αυτό συνέβη παρά τις διασφαλίσεις που θεσπίστηκαν στη νομοθεσία και επικυρώθηκε a priori στην απόφαση Preda κ.α.
Το ΕΔΔΑ διαπίστωσε παραβίαση του άρθρου 1 του Πρώτου Πρόσθετου Πρωτοκόλλου σε σχέση με όλες τις προσφυγές που δεν είχαν διαγραφεί από τον κατάλογο των υποθέσεων.
Όσον αφορά τις άλλες καταγγελίες (βάσει των άρθρων 6, 13 και 14 και του άρθρου 1 του 12ου Πρωτοκόλλου), το Δικαστήριο έκρινε ότι δεν υπήρξαν παραβιάσεις της Σύμβασης, και έτσι τις απέρριψε ως απαράδεκτες.
Δεσμευτική ισχύς και εκτέλεση δικαστικών αποφάσεων (άρθρο 46)
Το ΕΔΔΑ έκρινε ότι ήταν ζωτικής σημασίας η Ρουμανία να συνεχίσει τις προσπάθειές της για θέσπιση νομοθεσίας και πρακτικής σύμφωνα με τις αποφάσεις του Δικαστηρίου στην παρούσα υπόθεση και με τη σχετική νομολογία του, έτσι ώστε να επιτύχει πλήρη συμμόρφωση με το άρθρα 1 του ΠΠΠ και 46 της ΕΣΔΑ.
Δίκαιη ικανοποίηση (άρθρο 41)
Το Δικαστήριο έκρινε ότι το ζήτημα της αποζημίωσης δεν ήταν έτοιμο προς εξέταση.
Επιφυλάχθηκε να αποφασίσει σε μεταγενέστερη ημερομηνία, λαμβάνοντας δεόντως υπόψη τυχόν συμφωνία μεταξύ της κυβέρνησης και των αντίστοιχων προσφευγόντων.
Το Δικαστήριο επιδίκασε στους προσφεύγοντες διάφορα ποσά έως 10.000 ευρώ για την ηθική βλάβη που υπέστησαν. Τα ποσά αυτά καθορίζονται αναλυτικά σε ολόκληρο το κείμενο της απόφασης (επιμέλεια: echrcaselaw.com).
