Αφαίρεση δικαιώματος επικοινωνίας από γονέα που υποβλήθηκε σε αλλαγή φύλου! Παραβίαση σεβασμού της οικογενειακής ζωής και της απαγόρευσης διακρίσεων
ΑΠΟΦΑΣΗ
A.M. κ.α. κατά Ρωσίας της 06.07.2021 (αριθ. προσφ. 47220/19)
ΠΕΡΙΛΗΨΗ
Αλλαγή φύλου πατέρα και δικαίωμα επικοινωνίας με τα παιδιά του. Δικαστική απόφαση αφαίρεσης δικαιώματος επικοινωνίας γονέα με τα παιδιά του, επειδή υποβλήθηκε σε επέμβαση αλλαγής φύλου.
Το ΕΔΔΑ διαπίστωσε ότι: α) δεν υπήρχαν αποδεικτικά στοιχεία για ενδεχόμενη ψυχολογική βλάβη στα παιδιά από την αλλαγή φύλου του γονέα, από άνδρα σε γυναίκα, β) ότι τα εγχώρια δικαστήρια δεν είχαν εξετάσει τις ειδικές περιστάσεις της συγκεκριμένης οικογένειας, γ) η δικαστική απόφαση βασίστηκε σαφώς στη ταυτότητα φύλου του γονέα και, επομένως, ήταν μεροληπτική.
Σύμφωνα με το Στρασβούργο, υπήρξε παραβίαση του δικαιώματος σεβασμού της ιδιωτικής και οικογενειακής ζωής (άρθρο 8) και παραβίαση του άρθρου 14 (απαγόρευση των διακρίσεων) σε συνδυασμό με το άρθρο 8.
Το ΕΔΔΑ επιδίκασε ποσό 9.800 ευρώ για ηθική βλάβη και 1.070 ευρώ για έξοδα.
ΔΙΑΤΑΞΕΙΣ
Άρθρο 8,
Άρθρο 14
ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΑ ΠΕΡΙΣΤΑΤΙΚΑ
Η προσφεύγουσα, A.M., είναι υπήκοος της Ρωσίας η οποία γεννήθηκε το 1972. Ζει στη Μόσχα. Είναι γονέας των M.M. και Κ.Μ., οι οποίοι γεννήθηκαν το 2009 και το 2012 αντίστοιχα. Είναι μια τρανσέξουαλ γυναίκα, κατόπιν επέμβασης αλλαγής φύλου (από άνδρας σε γυναίκα).
Το 2008, η A.M., η οποία ήταν εγγεγραμμένη ως «άντρας» εκείνη την εποχή, παντρεύτηκε την N.. Το 2015 παραχώρησε το διαμέρισμα όπου διέμεναν στην Ν. και συμφώνησε να χωρίσουν και να καταβάλει διατροφή στα δύο παιδιά τους.
Αργότερα το 2015 η προσφεύγουσα αναγνωρίστηκε νόμιμα ως γυναίκα.
Από τον Δεκέμβριο του 2016 και μετά, η Ν. άρχισε να αντιτίθεται στις επισκέψεις της προσφεύγουσας στα παιδιά της, ισχυριζόμενη ότι οι επισκέψεις τους προκαλούσαν ψυχολογική βλάβη. Στις 9 Ιανουαρίου 2017, η Ν. άσκησε αγωγή με σκοπό να περιορίσει το δικαίωμα επικοινωνίας της προσφεύγουσας με τα παιδιά. Συγκεκριμένα, υποστήριξε ότι η αλλαγή φύλου της A.M. προκάλεσε ανεπανόρθωτη βλάβη στην ψυχική υγεία και ηθική των παιδιών. Επιπλέον η αντίληψη της οικογένειας θα αλλοιωνόταν και θα μπορούσε να οδηγήσει σε σύμπλεγμα κατωτερότητας και εκφοβισμού στο σχολείο. Η αλλαγή του φύλου θα μπορούσε να τους εκθέσει σε πληροφορίες σχετικά με «μη παραδοσιακές σεξουαλικές σχέσεις», πληροφορίες οι οποίες απαγορεύονται να μεταδίδονται σε ανηλίκους. Η Α.Μ. άσκησε ανταγωγή, ζητώντας να κατοχυρωθούν το δικαίωμα επικοινωνίας.
Το 2017 μια έκθεση πραγματογνωμόνων επιβεβαίωσε τη διάγνωση του «τρανσεξουαλισμού» της προσφεύγουσας. Δήλωσε ότι «Οι αρνητικές επιπτώσεις δεν θα μπορούσαν να δημιουργηθούν από το ατομικό και ψυχολογικό προφίλ της [A.M.] ή τη γονική της συμπεριφορά, αλλά από την αναμενόμενη αντίδραση των παιδιών στην αλλαγή φύλου του πατέρα τους». Ωστόσο, η ίδια έκθεση επισήμανε έλλειψη έρευνας στον σχετικό τομέα.
Στις 19 Μαρτίου 2018 το Επαρχιακό Δικαστήριο Lyublinskiy της Μόσχας διέταξε τον περιορισμό της άσκησης των δικαιωμάτων γονικής μέριμνας της προσφεύγουσας και απέρριψε την ανταγωγή της για επικοινωνία με τα παιδιά της. Το δικαστήριο αιτιολόγησε την απόφασή του, αναφέροντας τα ευρήματα των πραγματογνωμόνων, ότι η αλλαγή του φύλου της A.M. θα δημιουργούσε μακροχρόνιες ψυχο-τραυματικές συνθήκες για τα παιδιά και θα δημιουργούσαν αρνητικές επιπτώσεις στην ψυχική υγεία και ψυχολογική τους ανάπτυξη». Το δικαστήριο διέταξε να επανεξεταστεί το ζήτημα όταν τα παιδιά μεγαλώσουν, χωρίς να παρέχει ένα συγκεκριμένο χρονικό πλαίσιο.
Μια μεταγενέστερη εναλλακτική Έκθεση Πραγματογνωμοσύνης την οποία παρήγγειλε η προσφεύγουσα ήταν πολύ επικριτική ως προς το σκεπτικό πίσω από την απόφαση, κρίνοντας, ότι η προηγούμενη έκθεση ήταν «μη επιστημονικού χαρακτήρα». Τα ασκηθέντα ένδικα μέσα από την προσφεύγουσα απορρίφθηκαν από τα εθνικά δικαστήρια. Σύμφωνα με την προσφεύγουσα, σε μια απροσδιόριστη ημερομηνία, η Ν. άλλαξε τον τόπο κατοικίας της με τα παιδιά και η προσφεύγουσα δεν έχει καμία πληροφορία για το πού διαμένουν. Μέχρι έκδοση της απόφασης του ΕΔΔΑ, στερούνταν οποιασδήποτε ευκαιρίας να λάβει πληροφορίες σχετικά με τη ζωή και την υγεία τους.
Βασιζόμενη στα άρθρα 8 (δικαίωμα σεβασμού της ιδιωτικής και οικογενειακής ζωής) και 14 (απαγόρευση διακρίσεων), η προσφεύγουσα παραπονέθηκε ότι ο περιορισμός των γονικών της δικαιωμάτων δεν ήταν απαραίτητη σε μια δημοκρατική κοινωνία και η ίδια υπέστη διακρίσεις λόγω ταυτότητας φύλου.
ΤΟ ΣΤΡΑΣΒΟΥΡΓΟ ΑΠΟΦΑΣΙΖΕΙ…
Το Παραδεκτό
Η προσφυγή είχε υποβληθεί από την A.M. τόσο ατομικά, όσο και για λογαριασμό των παιδιών της. Το Δικαστήριο έκρινε ότι δεν είχε το δικαίωμα να το πράξει. Επομένως, ήταν παραδεκτή μόνο η προσφυγή που αφορούσε την ίδια.
Άρθρο 8
Το Δικαστήριο διαπίστωσε ότι οι αποφάσεις των ρωσικών δικαστηρίων παρενέβησαν στο δικαίωμα σεβασμού της οικογενειακής ζωής της A.M. Οι αποφάσεις ελήφθησαν σύμφωνα με την εθνική νομοθεσία και είχαν νόμιμους στόχους («προστασία της υγείας ή της ηθικής» και «προστασία των δικαιωμάτων και ελευθεριών» των παιδιών).
Το Δικαστήριο έπρεπε να καθορίσει εάν οι αποφάσεις ήταν «απαραίτητες σε μια δημοκρατική κοινωνία». Οι διάδικοι δεν αμφισβήτησαν ότι οι περιορισμοί ήταν το αποτέλεσμα της αλλαγής φύλου της προσφεύγουσας και οι ενδεχόμενες φερόμενες αρνητικές επιπτώσεις αυτής της διαδικασίας στα παιδιά. Το Δικαστήριο έπρεπε να αξιολογήσει εάν αυτή η απόφαση ήταν λογική και ισορροπημένη. Σημείωσε ότι τα εθνικά δικαστήρια είχαν βασίσει την απόφασή τους σε μεγάλο βαθμό στην έκθεση Πραγματογνωμοσύνης, αλλά αυτή η έκθεση δεν είχε καθορίσει πώς ακριβώς η αλλαγή φύλου είχε αποτελέσει κίνδυνο για τα παιδιά. Αυτό ήταν ιδιαίτερα ανησυχητικό, δεδομένου ότι οι ειδικοί είχαν αναγνωρίσει την έλλειψη αξιόπιστων επιστημονικών στοιχείων σχετικά με το θέμα και ανέφεραν μόνο ένα, ευρέως επικριτικό έγγραφο.
Το Δικαστήριο έκρινε ότι τα εθνικά δικαστήρια δεν έλαβαν υπόψη τη συγκεκριμένη οικογενειακή κατάσταση της προσφεύγουσας στο σκεπτικό τους. Επιπλέον, δικαστική απόφαση που στερεί εντελώς δικαιώματα επικοινωνίας ενός γονέα από τα παιδία του, θα πρέπει να λαμβάνεται μόνο στις πιο ακραίες καταστάσεις, κάτι που δεν ίσχυε στην προκειμένη υπόθεση, ελλείψει αποδεδειγμένης βλάβης στα παιδιά. Τα εθνικά δικαστήρια δεν κατάφεραν να αξιολογήσουν ισορροπημένα και λογικά τα περιστατικά της υπόθεσης. Το Δικαστήριο κατέληξε επομένως στο συμπέρασμα ότι ο περιορισμός των δικαιωμάτων γονικής μέριμνας της A.M. και του δικαιώματος επικοινωνίας της με τα παιδιά της δεν ήταν «απαραίτητος σε μια δημοκρατική κοινωνία», με αποτέλεσμα να υφίσταται παραβίαση του δικαιώματος σεβασμού της οικογενειακής ζωής.
Άρθρο 14
Το Δικαστήριο επανέλαβε ότι η ταυτότητα φύλου καλύπτεται από την απαγόρευση των διακρίσεων που ορίζονται στο άρθρο 14.
Το ΕΔΔΑ εκτίμησε ότι η ταυτότητα φύλου της προσφεύγουσας έπαιξε σημαντικό ρόλο – πράγματι ήταν αποφασιστικός παράγοντας – στις εγχώριες δικαστικές αποφάσεις. Η προσφεύγουσα υπέστη διαφορετική μεταχείριση σε σχέση με τους άλλους γονείς στο θέμα του δικαιώματος επικοινωνίας. Το Δικαστήριο διαπίστωσε ότι αυτή η μεταχείριση με βάση τη ταυτότητα φύλου δεν ήταν αναλογική, αλλά μεροληπτική και αντίθετη με την ΕΣΔΑ και συνιστούσε παραβίαση της απαγόρευσης των διακρίσεων αναφορικά με την προσφεύγουσα.
Δίκαιη ικανοποίηση (άρθρο 41)
Το Δικαστήριο έκρινε ότι η Ρωσία έπρεπε να καταβάλλει στην προσφεύγουσα 9.800 ευρώ για ηθική βλάβη και 1.070 ευρώ για δικαστικά ή άλλα έξοδα.
Ξεχωριστές απόψεις
Οι δικαστές Ravarani και Elósegui εξέφρασαν κοινή σύμφωνη γνώμη. Ο δικαστής Elósegui εξέφρασε και επί πλέον σύμφωνη γνώμη. Οι απόψεις αυτές επισυνάπτονται στην απόφαση.
