Αδυναμία των αρχών να προστατέψουν την ζωή δύο στρατιωτών που σκοτώθηκαν από συνάδελφό τους με βαρύ ποινικό μητρώο. Παραβίαση του δικαιώματος στη ζωή
ΑΠΟΦΑΣΗ
Hovhannisyan και Karapetyan κατά Αρμενίας της 17.10.2023 (αριθ. προσφ. 67351/13)
ΠΕΡΙΛΗΨΗ
Οι προσφεύγοντες είναι γονείς δύο εφέδρων στρατιωτών που σκοτώθηκαν κατά τη διάρκεια της υποχρεωτικής στρατιωτικής τους θητείας από έναν συνάδελφό τους, τον Κ.Α., σε περιστατικό πυροβολισμών. Ο Κ.Α., ο οποίος είχε «πλούσιο» ποινικό μητρώο, πυροβόλησε και σκότωσε έξι (6) στρατιώτες, συμπεριλαμβανομένων των υιών των προσφευγόντων και του διοικητή της διμοιρίας, και στη συνέχεια αυτοκτόνησε. Οι προσφεύγοντες παραπονέθηκαν ότι το κράτος απέτυχε να προστατεύσει το δικαίωμα των παιδιών τους στη ζωή και να διεξαγάγει αποτελεσματική έρευνα για το περιστατικό.
Κατά το ΕΔΔΑ ότι οι αρχές απέτυχαν να θεσπίσουν κανόνες και διαδικασίες και να υιοθετήσουν πρακτικά μέτρα για την αποτελεσματική προστασία του δικαιώματος των παιδιών των προσφευγόντων στη ζωή. Οι στρατιωτικές αρχές είχαν στρατολογήσει τον Κ.Α. στο στρατό με πλήρη γνώση των προηγούμενων πεποιθήσεών του. Ωστόσο, δεν εξέτασαν την φύση και το βαθμό επικινδυνότητας των αδικημάτων που είχε διαπράξει στις ΗΠΑ. Ως εκ τούτου, οι αρχές απέτυχαν να λάβουν μέτρα για τη διατήρηση της κατάλληλης στρατιωτικής πειθαρχίας κατά τη διάρκεια της υποχρεωτικής θητείας των υιών των προσφευγόντων και την πρόληψη της εμφάνισης της βίας που πιστεύεται ότι ήταν η αιτία του τραγικού πυροβολισμού.
Το ΕΔΔΑ διαπίστωσε παραβίαση του ουσιαστικού σκέλους του άρθρου 2.
Ακολούθως έκρινε ότι η επίσημη έρευνα, αν και άμεση, ανεξάρτητη και με τη συμμετοχή των προσφευγόντων σε βαθμό επαρκή για την προστασία των συμφερόντων τους, δεν ήταν επαρκώς διεξοδική και δεν έλαβε υπόψη όλες τις μαρτυρικές καταθέσεις. Είχε σοβαρές ελλείψεις, μεταξύ άλλων, της εικαζόμενης κατανάλωσης αλκοόλ.
Το ΕΔΔΑ διαπίστωσε παραβίαση και του διαδικαστικού σκέλους του άρθρου 2.
Το Δικαστήριο διαπίστωσε επίσης, ομόφωνα, παραβίαση του άρθρου 13 λόγω της νομικής αδυναμίας κατά τον κρίσιμο χρόνο υποβολής Αγωγής αποζημίωσης για ψυχική οδύνη που υπέστησαν οι προσφεύγοντες ως αποτέλεσμα της απώλειας της ζωής των παιδιών τους. Επιδίκασε σε καθέναν από τους προσφεύγοντες 30.000 ευρώ για ψυχική οδύνη.
ΔΙΑΤΑΞΕΙΣ
Άρθρο 2,
Άρθρο 13
ΤΟ ΣΤΡΑΣΒΟΥΡΓΟ ΑΠΟΦΑΣΙΖΕΙ…
Ουσιαστικό σκέλος άρθρου 2 της ΕΣΔΑ
Το Δικαστήριο επανέλαβε ότι το άρθρο 2, που διασφαλίζει το δικαίωμα στη ζωή, κατατάσσεται ως μία από τις πιο θεμελιώδεις διατάξεις της Σύμβασης.
Στο πλαίσιο των ατόμων που υπόκεινται σε υποχρεωτική στρατιωτική θητεία, το Δικαστήριο είχε προηγουμένως την ευκαιρία να τονίσει ότι, όπως και με τα πρόσωπα που κρατούνται, οι στρατεύσιμοι τελούν υπό τον αποκλειστικό έλεγχο των κρατικών αρχών, δεδομένου ότι οποιαδήποτε γεγονότα στο στρατό εμπίπτουν εξ ολοκλήρου ή σε μεγάλο βαθμό στην αποκλειστική γνώση των αρχών και ότι οι αρχές έχουν καθήκον να τα προστατεύσουν .
Οι γιοι των προσφευγόντων, R. Hovhannisyan και A. Sargsyan, ήταν έφεδροι που εκτελούσαν την υποχρεωτική στρατιωτική τους θητεία υπό τη φροντίδα και την ευθύνη των αρχών όταν πέθαναν ως αποτέλεσμα τραγικού πυροβολισμού.
Το Δικαστήριο παρέπεμψε στα πορίσματά του κατωτέρω σχετικά με σοβαρές ελλείψεις κατά τη διεξαγωγή της έρευνας. Οι ελλείψεις αυτές είχαν ως αποτέλεσμα να μην διαλευκανθούν ορισμένα σημαντικά γεγονότα γύρω από τον θανατηφόρο πυροβολισμό, συμπεριλαμβανομένων, μεταξύ άλλων, την εικαζόμενη κατανάλωση αλκοόλ από τους στρατιώτες, τον λόγο ή τους λόγους για τους οποίους ο Κ.Α. σκότωσε τους συναδέλφους του, με τους οποίους πιστεύεται ότι είχε καλές σχέσεις, καθώς και την παρουσία ανεξήγητων τραυματισμών στο σώμα του παιδιού τους. Τούτου λεχθέντος, δεδομένων των κανόνων που υιοθετήθηκαν στη νομολογία του ΕΔΔΑ και της θέσης των προσφευγόντων επί του θέματος, το Δικαστήριο δεν βλέπει κανέναν πειστικό λόγο στην παρούσα υπόθεση για να μην προβεί στην εκτίμησή του βάσει των πραγματικών περιστατικών όπως διαπιστώθηκαν κατά τη διάρκεια της εγχώριας έρευνας, συμπεριλαμβανομένης της εσωτερικής έρευνας που διεξήγαγε το Υπουργείο Άμυνας.
Έτσι, σύμφωνα με την επίσημη εκδοχή των γεγονότων, οι υιοί των προσφευγόντων, δύο από τους συναδέλφους τους στρατιωτικοί και ο ανώτερος υπολοχαγός V.T. σκοτώθηκαν από τον K.A. – έναν στρατιώτη με ποινικό μητρώο για διάφορα αδικήματα που διαπράχθηκαν στις Ηνωμένες Πολιτείες.
Κατά το Δικαστήριο οι εγχώριες αρχές υποχρεούνται να θεσπίσουν κανόνες και να υιοθετήσουν πρακτικά μέτρα που αποσκοπούν στην αποτελεσματική προστασία των στρατευσίμων από τους κινδύνους που είναι εγγενείς στη στρατιωτική ζωή και κατάλληλες διαδικασίες για τον εντοπισμό των ελλείψεων και των σφαλμάτων που ενδέχεται να διαπραχθούν εν προκειμένω από τους υπεύθυνους σε διαφορετικά επίπεδα. Οι αρχές υποχρεούνται επίσης να εξασφαλίσουν υψηλά επαγγελματικά πρότυπα στον στρατό για την προστασία των εφέδρων. Εν προκειμένω όμως, οι αρχές παραβίασαν τις υποχρεώσεις τους.
Από τα αποδεικτικά στοιχεία προέκυψε ότι οι στρατιωτικές αρχές αποφάσισαν να κατατάξουν τον Κ.Α. στο στρατό με πλήρη γνώση της προηγούμενης εγκληματικής του δραστηριότητας στις Ηνωμένες Πολιτείες, συμπεριλαμβανομένων των πολυάριθμων καταδικών του, οι οποίες είχαν τελικά οδηγήσει στην απέλασή του μόλις λίγους μήνες πριν από την επιστράτευσή του.
Σύμφωνα με τις πληροφορίες που παρέσχε η Κυβέρνηση, ο Κ.Α. ήταν μεταξύ των στρατιωτών που είχαν συμπεριληφθεί σε κατάλογο της στρατιωτικής μονάδας ως χρήζοντες ενισχυμένης εποπτείας. Τέλος, αντιθέτως προς τους στρατιωτικούς κανόνες, δεν ζητήθηκε από τον K.A. να παραδώσειτο όπλο του μετά τη λήξη της βάρδιας του και διαπιστώθηκε ότι όλοι οι στρατιώτες που έχασαν τη ζωή τους, συμπεριλαμβανομένου του ανώτερου υπολοχαγού V.T., είχαν καταναλώσει αλκοόλ κάποια στιγμή, πράγμα που ήταν επίσης αντίθετο προς τους στρατιωτικούς κανόνες και την στρατιωτική πειθαρχία.
Υπό το πρίσμα των ανωτέρω, το Δικαστήριο διαπίστωσε ότι οι αρχές παραβίασαν την θετική τους υποχρέωση να προστατεύσουν τη ζωή των R. Hovhannisyan και A. Sargsyan κατά τη διάρκεια της υποχρεωτικής στρατιωτικής θητείας τους. Πρώτον, αποφάσισαν να καλέσουν τον Κ.Α. για στρατιωτική θητεία αγνοώντας το ποινικό μητρώο του και χωρίς καμία ουσιαστική εξέταση του χαρακτήρα του και των κινδύνων που μπορούσαν να προκύψουναπό τη θητεία του στο στρατό. Στη συνέχεια, δεν έλαβαν μέτρα για τη διατήρηση της κατάλληλης στρατιωτικής πειθαρχίας και την πρόληψη της εμφάνισης της βίας που πιστεύεται ότι ήταν ο λόγος για τους τραγικούς πυροβολισμούς που προκάλεσαν την απώλεια πολλών ανθρώπων, συμπεριλαμβανομένων και των υιών των προσφευγόντων.
Το ΕΔΔΑ διαπίστωσε παραβίαση του ουσιαστικού σκέλους του άρθρου 2 της Σύμβασης.
Διαδικαστικό σκέλος άρθρου 2
Η υποχρέωση προστασίας του δικαιώματος στη ζωή σύμφωνα με το άρθρο 2 της Σύμβασης, σε συνδυασμό με το γενικό καθήκον του κράτους σύμφωνα με το άρθρο 1 της Σύμβασης να «εξασφαλίζει σε όλους εντός της δικαιοδοσίας [του] τα δικαιώματα και τις ελευθερίες που ορίζονται στη Σύμβαση». Η έρευνα πρέπει να είναι αποτελεσματική, υπό την έννοια ότι μπορεί να οδηγήσει στη διαπίστωση των πραγματικών περιστατικών και, ενδεχομένως, στον εντοπισμό και την τιμωρία των υπευθύνων. Επιπλέον, τα πρόσωπα που είναι υπεύθυνα για τις έρευνες θα πρέπει να είναι ανεξάρτητα από οποιονδήποτε εμπλέκεται ή ενδέχεται να εμπλακεί στα γεγονότα. Αυτό σημαίνει όχι μόνο έλλειψη ιεραρχικής ή θεσμικής σχέσης αλλά και πρακτική ανεξαρτησία .
Ταχύτητα της έρευνας
Το Δικαστήριο παρατήρησε εξαρχής ότι μέσα σε λίγες ώρες από τους πυροβολισμούς, ελήφθησαν μέτρα για την εξασφάλιση των αποδεικτικών στοιχείων. Η έρευνα διήρκεσε δύο χρόνια και η εξέταση των προσφυγών των προσφευγόντων από τα δικαστήρια ολοκληρώθηκε σε λιγότερο από ένα χρόνο.
Υπό τις συνθήκες αυτές, το ΕΔΔΑ έκρινε ότι η έρευνα διεξήχθη με την απαιτούμενη ταχύτητα και δεν διαπίστωσε αδικαιολόγητη καθυστέρηση.
Ανεξαρτησία της έρευνας
Το Δικαστήριο σημείωσε ότι δεν υπήρχε στοιχείο που να υποδηλώνει – ούτε έχει προταθεί διαφορετικά από τους προσφεύγοντες – ότι ο διεξάγων την έρευνα Μ.Β. του Ανακριτικού Τμήματος Υποθέσεων Ειδικής Σημασίας είχε οποιουσδήποτε δεσμούς, ιεραρχικούς ή άλλους, με τη διοίκηση και τους στρατιώτες της στρατιωτικής μονάδας.
Στο πλαίσιο αυτό, το Δικαστήριο θεώρησε ότι η ποινική έρευνα που διεξήχθη στην παρούσα υπόθεση από το Ανακριτικό Τμήμα Υποθέσεων Ειδικής Σημασίας της Ανακριτικής Υπηρεσίας του Υπουργείου Άμυνας ήταν επαρκώς ανεξάρτητη.
Επάρκεια της έρευνας
Κατά το Δικαστήριο οι αρχές έλαβαν ορισμένα μέτρα για τη συλλογή αποδεικτικών στοιχείων σχετικά με τα επίμαχα γεγονότα. Πράγματι, έλαβαν διάφορα μέτρα, συμπεριλαμβανομένης της ημέρας του συμβάντος μετά τους πυροβολισμούς, πήραν γρήγορα καταθέσεις από τους σημαντικούς μάρτυρες και διέταξαν μια σειρά ιατροδικαστικών πραγματογνωμοσυνών.
Ωστόσο, η αποτελεσματικότητα μιας έρευνας δεν μπορεί να εκτιμηθεί απλά με βάση τον αριθμό των πραγματογνωμοσυνών που υποβλήθηκαν, των μαρτύρων που εξετάστηκαν ή άλλων ερευνητικών μέτρων που ελήφθησαν. Η ιατροδικαστική εξέταση του σώματος του Α.Μ. είχε αποκαλύψει μια σειρά από τραύματα χωρίς πυροβολισμούς, συμπεριλαμβανομένων εκδορών σε διάφορα μέρη του σώματος και μώλωπες. Ωστόσο, δεν δόθηκε καμία εξήγηση για τους τραυματισμούς αυτούς. Κατά την άποψη του Δικαστηρίου, οι σοβαρές ελλείψεις στην έρευνα που έχουν ήδη αντιμετωπιστεί λεπτομερώς επαρκούσαν για να αμφισβητηθεί σοβαρά η επάρκεια της εγχώριας ποινικής έρευνας.
Συμμετοχή των συγγενών του θανόντος στην έρευνα
Εν προκειμένω, όμως, ο επικεφαλής της έρευνας ενημέρωσε τους προσφεύγοντες για την απόφαση της 28 Ιουλίου 2012 να περατώσει τη διαδικασία σχεδόν δύο μήνες μετά την έκδοσή της, ήτοι με έγγραφο της 20 Σεπτεμβρίου 2012, και ακόμη και τότε δεν επισύναψε αντίγραφο της απόφασης. Κατά συνέπεια, οι προσφεύγοντες έπρεπε να αναλάβουν την πρωτοβουλία να ζητήσουν αντίγραφο της απόφασης και ο εκπρόσωπός τους έπρεπε να παραστεί αυτοπροσώπως για να του το χορηγήσουν.
Υπό τις συνθήκεςαυτές, το Δικαστήριο δεν θεώρησε ότι η παράλειψη των αρχών να παράσχουν στους προσφεύγοντες πρόσβαση στο υλικό της υπόθεσης έγκαιρα – αν και ατυχής και προφανώς κατά παράβαση του εσωτερικού δικαίου –τους δημιούργησεαναποτελεσματική συμμετοχή στη διαδικασία στο βαθμό που δεν ήταν σε θέση να διασφαλίσουν τα νόμιμα συμφέροντά τους.
Συμπέρασμα
Συμπερασματικά, το Δικαστήριο θεώρησε ότι η έρευνα που διεξήχθη σε αυτή την υπόθεση – αν και άμεση, ανεξάρτητη και με τη συμμετοχή των προσφευγόντων σε βαθμό επαρκή για την προστασία των συμφερόντων τους – δεν ήταν επαρκώς διεξοδική, με αποτέλεσμα να μην αποδοθεί πλήρως η αλήθεια για τις συνθήκες γύρω από τον θανατηφόρο πυροβολισμό.
Το ΕΔΔΑ διαπίστωσε παραβίαση του άρθρου 2 της ΕΣΔΑ στο διαδικαστικό σκέλος του.
Άρθρο 13
Οι προσφεύγοντες παραπονέθηκαν ότι οι εγχώριες αρχές απέτυχαν να διεξαγάγουν αποτελεσματική έρευνα για το θάνατο των υιών τους και ότι δεν υπήρχε δυνατότητα βάσει του εσωτερικού δικαίου να ζητήσουν αποζημίωση από το κράτος για την ψυχική οδύνη που υπέστησαν. Επικαλέστηκαν το άρθρο 13 της ΕΣΔΑ.
Όσον αφορά την καταγγελία των προσφευγόντων σχετικά με την έλλειψη νομικών λόγων βάσει του αρμενικού δικαίου για την αξίωση αποζημίωσης για ψυχική οδύνη που υπέστησαν ως αποτέλεσμα του θανάτου των παιδιών τους, το Δικαστήριο έκρινε ότι η νομική αδυναμία κατά τον κρίσιμο χρόνο να ζητήσουν αποζημίωση για ψυχική οδύνη που υπέστησαν ως αποτέλεσμα της απώλειας της ζωής του παιδιού τους παραβίασε τις απαιτήσεις του άρθρου 13. Το ΕΔΔΑ διαπίστωσε και παραβίαση του άρθρου 13 της ΕΣΔΑ.
Δίκαιη ικανοποίηση:Το Δικαστήριο επιδίκασε σε καθέναν των προσφευγόντων 30.000 ευρώ για ψυχική οδύνη. Οι προσφεύγοντες έλαβαν νομική συνδρομή από το Δικαστήριο και δεν ζήτησαν να τους επιστραφούν τυχόν πρόσθετα έξοδα ή δαπάνες (επιμέλεια echrcaselaw.com).
