Θρησκευτική οργάνωση με παραπλανητική ονομασία. Η άρνηση αναγνώρισης της ως νομικό πρόσωπο δεν παραβίασε την ελευθερία της θρησκείας και του συνέρχεσθαι
ΑΠΟΦΑΣΗ
Ilyin κ.α. κατά Ουκρανίας της 17.11.2022 (αριθ. προσφ. 74852/14)
ΠΕΡΙΛΗΨΗ
Δικαιολογημένη άρνηση εγγραφής της θρησκευτικής κοινότητας της Ενωτικής Εκκλησίας ως νομικής οντότητας λόγω του ότι το όνομα μπορεί να παραπλανήσει τους πιστούς και το ευρύ κοινό. Απαραίτητοι περιορισμοί σε μία δημοκρατική κοινωνία.
Οι προσφεύγοντες ανήκουν στην Ενωτική Εκκλησία. Ζήτησαν την αναγνώριση της θρησκευτικής τους κοινότητας αλλά οι εγχώριες αρχές απέρριψαν το αίτημα τους.
Άσκησαν προσφυγή για παραβίαση της ελευθερίας της θρησκείας και του συνεταιρίζεσθαι.
Κατά το Στρασβούργο η άρνηση των εθνικών αρχών να χορηγήσουν το καθεστώς νομικής οντότητας σε θρησκευτική ένωση πιστών ισοδυναμεί με παρέμβαση στο δικαίωμα στη θρησκευτική ελευθερία δυνάμει του άρθρου 9 της ΕΣΔΑ. Ως εκ τούτου έπρεπε να εξετάσει εάν η παρέμβαση ήταν απαραίτητη σε μία δημοκρατική κοινωνία.
Το ΕΔΔΑ διαπίστωσε : α) ότι πράγματι είχαν διεξαχθεί έλεγχοι από τους αξιωματούχους της αστυνομίας και της διοίκησης και ότι δεν αποκαλύφθηκε καμία παρανομία στις τελετουργίες της, β) δεν αποδείχθηκε στα εγχώρια δικαστήρια ότι προσπάθησε να επηρεάσει επιχειρηματικούς κύκλους και γ) δεν ασκούσε εξαναγκαστική πρακτική στους πιστούς της για την τέλεση των μυστηρίων. Ωστόσο διαπίστωσε ότι η ονομασία της θρησκευτικής κοινότητας μπορούσε να ερμηνευθεί ως περιγραφή μιας χριστιανικής διαθρησκειακής οντότητας και ήταν παραπλανητική για το κοινό. Οι διαδικασίες αλλαγής της επωνυμίας της εκκρεμούν στα εγχώρια δικαστήρια .
Το ΕΔΔΑ έκρινε ότι λόγω της ύπαρξης του κινδύνου παραπλάνησης, η άρνηση αναγνώρισης της κοινότητας δεν παραβίασε το δικαίωμα στη θρησκευτική ελευθερία (άρθρο 9) υπό το πρίσμα του άρθρου 11 της ΕΣΔΑ
ΔΙΑΤΑΞΕΙΣ
Άρθρο 9,
Άρθρο 11
ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΑ ΠΕΡΙΣΤΑΤΙΚΑ
Οι προσφεύγοντες είναι εννέα υπήκοοι Ουκρανίας, γεννημένοι μεταξύ 1954 και 1986. Τον Δεκέμβριο του 2021, ζούσαν στο Κίεβο. Οι προσφεύγοντες είναι οπαδοί της Ενωτικής Εκκλησίας, που ιδρύθηκε από τον αιδεσιμότατο Sun Myung Moon.
Δημιούργησαν μια θρησκευτική κοινότητα και προσπάθησαν να την εγγράψουν ως νομικό πρόσωπο. H κρατική διοίκηση της πόλης του Κιέβου αρνήθηκε να αναγνωρίσει την κοινότητά τους ως νομικό πρόσωπο και να την εγγράψει στα σχετικά αρχεία.
Οι προσφεύγοντες κατήγγειλαν ότι η άρνηση εγγραφής της κοινότητάς τους συνιστούσε παράβαση του άρθρου 9 (ελευθερία της θρησκείας) και του άρθρου 11 της ΕΣΔΑ.
ΤΟ ΣΤΡΑΣΒΟΥΡΓΟ ΑΠΟΦΑΣΙΖΕΙ…
Το Δικαστήριο έχει δηλώσει επανειλημμένα ότι η άρνηση των εθνικών αρχών να χορηγήσουν το καθεστώς νομικής οντότητας σε ένωση πιστών ισοδυναμεί με παρέμβαση στο δικαίωμα στη θρησκευτική ελευθερία δυνάμει του άρθρου 9. Όταν πρόκειται για την οργάνωση της θρησκευτικής κοινότητας, το άρθρο 9 πρέπει να ερμηνεύεται υπό το φως του άρθρου 11, το οποίο προστατεύει τη συνεταιριστική ζωή από αδικαιολόγητη κρατική παρέμβαση. Το Δικαστήριο θεωρεί ότι η άρνηση εγγραφής της κοινότητας ισοδυναμούσε με «περιορισμό» στο δικαίωμα των προσφευγόντων να εκδηλώσουν τη θρησκεία τους. Το γεγονός ότι η έλλειψη νομικής προσωπικότητας της θρησκευτικής κοινότητας μπορεί να αντισταθμιστεί εν μέρει με τη λειτουργία βοηθητικών ενώσεων και οργανώσεων δεν είναι καθοριστικό και δεν λύνει το πρόβλημα.
Στη συνέχεια, το Δικαστήριο εξέτασε εάν η παρέμβαση στην υπόθεση αυτή επιδίωκε θεμιτό σκοπό και ήταν αναγκαία σε μια δημοκρατική κοινωνία. Το Δικαστήριο θεώρησε ότι η ίδια προσέγγιση δικαιολογείται στην παρούσα υπόθεση, ιδίως δεδομένου ότι η άρνηση εγγραφής της κοινότητας των προσφευγόντων βασίστηκε στην εγχώρια νομοθεσία και στις διατάξεις του Αστικού Κώδικα.
Το Δικαστήριο δεν διαπίστωσε ότι, υπό τις περιστάσεις της παρούσας υπόθεσης, οι διατάξεις αυτές, σε συνδυασμό, δεν είχαν την απαιτούμενη προβλεψιμότητα. Αναφέρθηκαν σε ουσιαστικές ανησυχίες για το όνομα και τις δραστηριότητες της κοινότητας παρά μια αφηρημένη μη συμμόρφωση της σύστασής της με το νόμο.
Το Δικαστήριο αποδέχτηκε ότι ο εν λόγω «περιορισμός» είχε σκοπό να προστατεύσει τη δημόσια τάξη και τα δικαιώματα των άλλων. Το θέμα που απομένει είναι αν ήταν «αναγκαίο σε μια δημοκρατική κοινωνία».
Όσον αφορά αυτό το ζήτημα, το Δικαστήριο παρατήρησε ότι η απόφαση της 8ης Απριλίου 2010 για άρνηση εγγραφής (όπως επικυρώθηκε στις 26 Μαΐου 2011 από το περιφερειακό δικαστήριο) βασίστηκε σε πολλές βασικές εκτιμήσεις. Το Δικαστήριο τις εξέτασε με την σειρά τους.
(α) Καταγγελίες που υποστήριζαν την καταστροφική επιρροή της κοινότητας και εικαζόμενη αποτυχία συνεργασίας στη διερεύνηση τους.
Το Δικαστήριο συμφώνησε ότι η άρνηση μιας θρησκευτικής κοινότητας να επιτρέψει στις αρχές να λάβουν τα κατάλληλα μέτρα για τη διερεύνηση οποιωνδήποτε αξιόπιστων καταγγελιών για καταχρηστικές πρακτικές που συμβαίνουν στις εκδηλώσεις της, στην προκειμένη περίπτωση στα σεμινάρια που διοργάνωνε η κοινότητα, θα μπορούσε καταρχήν να αποτελέσει λόγο άρνησης εγγραφής.
Ωστόσο, το Δικαστήριο θεώρησε ότι η συμμόρφωση με τις διαδικαστικές απαιτήσεις των άρθρων 9 και 11 της ΕΣΔΑ απαιτούσε μια πρόταση για τη διεξαγωγή μιας τέτοιας έρευνας να συνοδεύεται από τις κατάλληλες διασφαλίσεις, συγκεκριμένα να είναι δεόντως τεκμηριωμένη και να τηρούνται κατάλληλα αρχεία των σχετικών ανταλλαγών. Αυτό, με τη σειρά του, θα επέτρεπε την αποτελεσματική αναθεώρηση των σχετικών αποφάσεων και ενεργειών των αρχών καταχώρισης σε εθνικό επίπεδο.
Στην παρούσα υπόθεση, οι αρχές τεκμηρίωσαν μόνο την άρνηση που περιλαμβανόταν στην επιστολή της 26 Απριλίου 2007. Στις παρατηρήσεις τους ενώπιον των εθνικών δικαστηρίων, η κοινότητα υποστήριξε ότι πράγματι είχαν διεξαχθεί έλεγχοι από την αστυνομία και τη διοίκηση και ότι δεν αποκαλύφθηκε καμία παρανομία, δεν υπήρχε καμία ένδειξη στις εγχώριες αποφάσεις και αποδεικτικά στοιχεία που αντέκρουαν τους ισχυρισμούς αυτούς.
(β) Οι υποτιθέμενες προσπάθειες του UC να δημιουργήσει επιρροή σε επιχειρηματικούς κύκλους, ΜΚΟ και πολιτικά κόμματα.
Τέτοιες υποτιθέμενες προσπάθειες περιγράφηκαν στην έκθεση της Επιτροπής του 2007 με μάλλον γενικούς όρους. Η Επιτροπή άφησε να εννοηθεί ότι αυτό δημιουργεί κίνδυνο παραβίασης των κανόνων που απαγορεύουν στις θρησκευτικές οργανώσεις να επηρεάζουν τις δραστηριότητες των πολιτικών κομμάτων και των δημόσιων εκπαιδευτικών ιδρυμάτων. Η διοίκηση φάνηκε να συμφωνεί με αυτήν την αξιολόγηση.
Αν και το Δικαστήριο δεν είχε κανένα λόγο να αμφισβητήσει ότι αυτοί οι ισχυρισμοί άξιζαν την προσοχή των αρχών, το Δικαστήριο κατέληξε στο ίδιο συμπέρασμα με την προαναφερθείσα παράλειψη τεκμηρίωσης των ερευνών που αποσκοπούσαν στην αντιμετώπιση καταγγελιών πολιτών, δηλαδή ότι υπήρχε έλλειψη ιδιαιτερότητας στην επιχειρηματολογία που παρουσιάστηκε προς υποστήριξη αυτών των πορισμάτων και ότι τα εθνικά δικαστήρια δεν τα υπέβαλαν σε κανένα πραγματικό έλεγχο.
(γ) Οι πρακτικές του UC που σχετίζονται με το γάμο.
Χωρίς να υπάρχουν αποδεικτικά στοιχεία για οποιονδήποτε πραγματικό εξαναγκασμό που θα μπορούσε να έχει ασκηθεί σε άτομα να επιλέξουν τους συζύγους τους ή να συνάψουν γάμο, μια απλή απαίτηση για ευλογία ή θρησκευτική τελετή δεν μπορεί να αποτελεί λόγο άρνησης εγγραφής.
(δ) Το αρχικό όνομα της Κοινότητας και η υποτιθέμενη διαθρησκειακή φύση της.
Η Επιτροπή στην έκθεσή της του 2007, εξήγησε ότι οι διδασκαλίες του UC ήταν ένα μείγμα χαρακτηριστικών από ανατολικές θρησκείες με στοιχεία του Χριστιανισμού και αντιπαρέβαλλε το UC με τις χριστιανικές ομολογίες. Αυτό φάνηκε να είναι σε κάποια αντίφαση με το αρχικό όνομα της κοινότητας, το οποίο θα μπορούσε να ερμηνευθεί ως περιγραφή μιας χριστιανικής διαθρησκειακής οντότητας. Σε αυτή τη βάση και με βάσει ορισμένες διατάξεις του καταστατικού της κοινότητας, τα εθνικά δικαστήρια διαπίστωσαν ότι η κοινότητα δήλωνε διαθρησκειακή ένωση και επισήμαναν ότι η εθνική νομοθεσία δεν επέτρεπε την εγγραφή τέτοιων διαθρησκευτικών οντοτήτων ως θρησκευτικές κοινότητες.
Οι προσφεύγοντες δεν υποστήριξαν ότι εμποδίστηκαν να εγγραφούν σε αυτήν ή σε οποιαδήποτε άλλη νομική μορφή εάν πράγματι επιθυμούσαν να ιδρύσουν μια διαθρησκευτική ένωση. Ωστόσο, οι προσφεύγοντες δεν είχαν τέτοια πρόθεση. Αντίθετα, ήθελαν να ιδρύσουν μια θρησκευτική κοινότητα στη βάση μιας ξεκάθαρης θρησκευτικής ένωσης: της Ενωτικής Εκκλησίας.
Ωστόσο, όπως επισημάνθηκε από τα εθνικά δικαστήρια, δεδομένου του τρόπου με τον οποίο διατυπώθηκαν αρχικά οι στόχοι της κοινότητας και το όνομά της, θα μπορούσαν να δημιουργήσουν την εντύπωση ότι η παραπάνω κοινότητα ήταν μια οικουμενική χριστιανική ένωση. Στο πλαίσιο αυτό, το Δικαστήριο επανέλαβε ότι το γεγονός και μόνο ότι ένα κράτος απαιτεί από μια θρησκευτική οργάνωση που επιδιώκει να εγγραφεί να αποκτήσει ένα όνομα που δεν μπορεί να παραπλανήσει τους πιστούς και το ευρύ κοινό και που της επιτρέπει να διακρίνεται από τις ήδη υπάρχουσες οργανώσεις, θεωρείται ως δικαιολογημένος περιορισμός του δικαιώματός του να επιλέξει το όνομά του.
Σε τέτοιες περιπτώσεις, το Δικαστήριο δεν είναι πεπεισμένο ότι οι ανησυχίες που εξέφρασαν οι αρχές σχετικά με το αρχικό όνομα της κοινότητας παραβίαζαν τις απαιτήσεις της Σύμβασης.
Το Δικαστήριο σημείωσε ότι το 2018, μετά την αλλαγή της ονομασίας της κοινότητας που δεν περιείχε πλέον αναφορές στην ενοποίηση του παγκόσμιου Χριστιανισμού, οι αρχές αρνήθηκαν και πάλι την εγγραφή. Ωστόσο, εκκρεμεί η σχετική διαδικασία ενώπιον των εθνικών δικαστηρίων.
Επομένως, παρά την κριτική του για τους άλλους λόγους άρνησης εγγραφής που αναφέρονται παραπάνω, το Δικαστήριο δεν μπορεί να διαπιστώσει ότι η απόφαση της διοίκησης της 8ης Απριλίου 2011 να αρνηθεί την εγγραφή (όπως επικυρώθηκε από το περιφερειακό δικαστήριο στις 26 Μαΐου 2011) ήταν στο σύνολό της παραβίαση των απαιτήσεων της Σύμβασης.
Συνεπώς, δεν υπήρξε παραβίαση του άρθρου 9 υπό το πρίσμα του άρθρου 11 της Σύμβασης (επιμέλεια echrcaselaw.com).
