Ψευδείς δηλώσεις διαμονής αλλοδαπών από ακτιβίστρια ως ένδειξη πολιτικής ανυπακοής! Παραβίαση άρθρου 7 της ΕΣΔΑ για αναδρομική εφαρμογή ποινικού νόμου
ΑΠΟΦΑΣΗ
Kotlyar κατά Ρωσίας της 12.07.2022 (αρ. προσφ. 38825/16)
ΠΕΡΙΛΗΨΗ
Η προσφεύγουσα διώχθηκε ποινικά βάσει νέου νόμου που θεσπίστηκε τον Ιανουάριο του 2014, γιατί είχε δηλώσει ψευδώς το διαμέρισμά της ως τόπο διαμονής εκατοντάδων αλλοδαπών – οι οποίοι δεν ζούσαν στην πραγματικότητα εκεί – για να μπορούν να υποβάλουν αίτηση για να λάβουν την ρωσική υπηκοότητα. Ισχυρίστηκε ότι οι ενέργειές της ήταν μια μορφή πολιτικής ανυπακοής για να προκαλέσει ευαισθητοποίηση.
Η προσφεύγουσα είναι υπερασπίστρια των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και μέλος δημοτικού συμβουλίου. Έχει εργαστεί για πολλά χρόνια για να παρέχει νομικές συμβουλές και κοινωνική συνδρομή σε άτομα που αποφάσισαν να μετακομίσουν στη Ρωσία από άλλες δημοκρατίες της πρώην Σοβιετικής Ένωσης.
Ο νέος μεταναστευτικός νόμος που θεσπίστηκε, εισήγαγε την έννοια της «πλασματικής εγγραφής κατοικίας», δημιουργώντας νέα ποινικά αδικήματα βάσει των άρθρων 322.2 και 322.3 του Ποινικού Κώδικα και θεσπίζοντας νέους λόγους για διοικητική ευθύνη. Μεταξύ 2014-2019, η προσφεύγουσα διώχθηκε και δικάστηκε σύμφωνα με αυτές τις διατάξεις για ψευδή δήλωση, σε σχέση με εκατοντάδες μη Ρώσους υπηκόους που ζητούσαν εγγραφή διαμονής, ότι διέμεναν στο διαμέρισμά της για προσωρινή ή μόνιμη διαμονή, ενώ έμεναν στην πραγματικότητα αλλού. Αυτό περιελάμβανε ψευδείς καταχωρίσεις που προηγήθηκαν των άρθρων 322.2 και 322.3 που τέθηκαν σε ισχύ. Η προσφεύγουσα υποστήριξε, μεταξύ άλλων, ότι είχε παράσχει πιστοποιητικό διαμονής για λόγους συμπόνιας σε μετανάστες που χρειαζόταν να εξασφαλίσουν τέτοια εγγραφή προκειμένου να μπορέσουν να υποβάλουν αίτηση για ρωσική υπηκοότητα. Επιπλέον, οι ενέργειές της αποτελούσαν μια μορφή πολιτικής ανυπακοής.
Επικαλούμενη το άρθρο 7 (καμία ποινή χωρίς νόμο) της ΕΣΔΑ, η προσφεύγουσα κατήγγειλε ότι καταδικάστηκε για πράξεις που δεν αποτελούσαν ποινικό αδίκημα τον χρόνο που διαπράχθηκαν.
Επικαλούμενη επίσης το άρθρο 10 (ελευθερία της έκφρασης) της Σύμβασης, ισχυρίστηκε ότι οι ποινικές διαδικασίες εναντίον της είχαν σκοπό να καταπνίξουν την υπεράσπιση των δικαιωμάτων των μεταναστών και την έκφραση απόψεων για ένα συστημικό κοινωνικό πρόβλημα.
Όσον αφορά την καταγγελία για το άρθρο 7, δεν είχε αποδειχθεί ότι οι πράξεις της προσφεύγουσας συνιστούσαν ποινικό αδίκημα βάσει του εσωτερικού δικαίου πριν από την έναρξη ισχύος των άρθρων 322.2 και 322.3. Ως εκ τούτου, στο μέτρο που η καταδίκη της προσφεύγουσας αφορούσε τις πράξεις που πραγματοποιήθηκαν πριν από την ημερομηνία αυτή, ισοδυναμούσε με αναδρομική εφαρμογή ποινικού κανόνα.
Το ΕΔΔΑ διαπίστωσε παραβίαση του άρθρου 7.
Ως προς την καταγγελία για το άρθρο 10, το Δικαστήριο δεν μπορούσε να δεχτεί ότι το αλτρουιστικό κίνητρο της προσφεύγουσας ή η ειλικρίνεια της πεποίθησής της για το λάθος των κανονισμών διαμονής ήταν αρκετά για να την απαλλάξουν από το καθήκον υπακοής στο νόμο. Συνεπώς, η καταγγελία της βάσει του άρθρου 10 απορίγθηκε σύμφωνα με το άρθρο 35 §§ 3 (α) και 4 της ΕΣΔΑ.
Το Δικαστήριο επιδίκασε στην προσφεύγουσα 6.000 ευρώ για ηθική βλάβη.
ΔΙΑΤΑΞΕΙΣ
Άρθρο 7
Άρθρο 10
ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΑ ΠΕΡΙΣΤΑΤΙΚΑ
Η προσφεύγουσα, Tatyana Mikhaylovna Kotlyar, είναι υπήκοος της Ρωσίας που γεννήθηκε το 1951 και ζει στο Obninsk, περιοχή Kaluga, Ρωσία. Είναι υπερασπίστρια ανθρωπίνων δικαιωμάτων, παρέχοντας νομικές συμβουλές και κοινωνικές υπηρεσίες σε μετανάστες από άλλες δημοκρατίες της πρώην Σοβιετικής Ένωσης.
Το 2013, θεσπίστηκε νέος μεταναστευτικός νόμος, ο οποίος εισήγαγε την έννοια της «πλασματικής εγγραφής κατοικίας», δημιουργώντας νέα ποινικά αδικήματα βάσει των άρθρων 322.2 και 322.3 του Ποινικού Κώδικα και θεσπίζοντας νέους λόγους για διοικητική ευθύνη.
Η προσφεύγουσα είχε δηλώσει ψευδώς το διαμέρισμά της ως τόπο διαμονής εκατοντάδων αλλοδαπών – οι οποίοι δεν ζούσαν στην πραγματικότητα εκεί – έτσι ώστε να μπορούν να υποβάλουν αίτηση για να λάβουν ρωσική υπηκοότητα. Ισχυρίστηκε ότι οι ενέργειές της ήταν μια μορφή πολιτικής ανυπακοής για την ευαισθητοποίηση σχετικά με το επείγον πρόβλημα της στέγασης ατόμων που επανεγκαταστάθηκαν στη Ρωσία. Καταδικάστηκε δύο φορές, ενώ μια άλλη διαδικασία που είχε κινηθεί εναντίον της διακόπηκε.
ΤΟ ΣΤΡΑΣΒΟΥΡΓΟ ΑΠΟΦΑΣΙΖΕΙ…
Άρθρο 7
Η κυβέρνηση υποαρήριξε ότι, ακόμη και πριν από την έναρξη ισχύος του νέου νόμου, η προσφεύγουσα θα μπορούσε να είχε διωχθεί για τις επίμαχες ψευδείς δηλώσεις σύμφωνα με το άρθρο 322.1 του Ποινικού Κώδικα, το οποίο πολιτικοποιούσε την οργάνωση της παράνομης εισόδου, παραμονής ή διέλευσης μη Ρώσων υπηκόων.
Δεν είχε υποστηριχθεί ότι οι εν λόγω αλλοδαποί – τους οποίους η προσφεύγουσα είχε καταχωρήσει ως διαμένοντες στο διαμέρισμά της – είχαν εισέλθει στη Ρωσία παράνομα ή δεν είχαν τα κατάλληλα έγγραφα για να παραμείνουν νόμιμα στη χώρα. Ως εκ τούτου, δεν φαινόταν ότι η προσφεύγουσα μπορούσε να προβλέψει ότι θα ήταν υπεύθυνη για την οργάνωση της παράνομης εισόδου ή διαμονής αλλοδαπών, εφόσον δεν είχε διαπιστωθεί το απαιτούμενο στοιχείο παρανομίας.
Όσον αφορά την εφαρμογή στην πράξη του άρθρου 322.1, η κυβέρνηση δεν είχε υποβάλει στοιχεία που να υποδεικνύουν ότι οι ιδιοκτήτες κατοικιών που είχαν υποβάλει σκόπιμες αιτήσεις εγγραφής είχαν διωχθεί σύμφωνα με αυτήν τη διάταξη. Σύμφωνα με την αιτιολογική έκθεση του νέου νόμου, το ζήτημα των «πλασματικών κατοικιών», όπου εκατοντάδες άτομα ήταν εγγεγραμμένα ως κάτοικοι κάπου, ενώ ζούσαν αλλού, είχε πάρει σημαντικές διαστάσεις. Ένα ζήτημα τέτοιου μεγέθους θα έπρεπε να είχε οδηγήσει σε εκτενή νομολογία σχετικά με τη δίωξη ιδιοκτητών «πλασματικών κατοικιών» βάσει του άρθρου 322.1, και ωστόσο δεν είχε υποβληθεί ούτε μία καταγγελία. Η απουσία αποδεικτικών στοιχείων για τυχόν προηγούμενες καταδίκες έτεινε να υποδηλώνει ότι τέτοιες δραστηριότητες δεν μπορούσαν να διωχθούν σύμφωνα με την προηγούμενη νομοθεσία. Πράγματι, η αιτιολογική έκθεση είχε καταστήσει προφανές ότι οι ρωσικές αρχές είχαν ανησυχήσει ότι δεν υπήρχαν επαρκή νομικά μέσα για την αντιμετώπιση του προβλήματος των «πλασματικών κατοικιών».
Σημαντικό ήταν επίσης το χρονοδιάγραμμα της ποινικής διαδικασίας κατά της προσφεύγουσας. Οι αρχές γνώριζαν τις δραστηριότητές της εδώ και χρόνια, πολύ πριν από την ψήφιση του νέου νόμου. Ωστόσο, η ποινική διαδικασία είχε κινηθεί μόνο μετά την έναρξη ισχύος του νέου νόμου και αρχικά μόνο για τις τρεις περιπτώσεις «πλασματικής εγγραφής» που είχαν λάβει χώρα μετά την ημερομηνία έναρξης ισχύος. Σε μεταγενέστερο στάδιο, προστέθηκαν περαιτέρω κατηγορίες που αφορούσαν περίοδο πριν από την έναρξη ισχύος του νέου νόμου, παρά την ένσταση της προσφεύγουσας σχετικά με την αναδρομική εφαρμογή του ποινικού νόμου.
Ως εκ τούτου, δεν είχε αποδειχθεί ότι οι πράξεις της προσφεύγουσας συνιστούσαν ποινικό αδίκημα βάσει του εσωτερικού δικαίου πριν από την έναρξη ισχύος των άρθρων 322.2 και 322.3. Ως εκ τούτου, στο μέτρο που η καταδίκη της προσφεύγουσας αφορούσε τις πράξεις που πραγματοποιήθηκαν πριν από την ημερομηνία αυτή, ισοδυναμούσε με την αναδρομική εφαρμογή ποινικού κανόνα.
Το ΕΔΔΑ διαπίστωσε παραβίαση του άρθρου 7.
Άρθρο 10
Η προσφεύγουσα παραπονέθηκε περαιτέρω ότι η ποινική διαδικασία εναντίον της είχε σκοπό να καταπνίξει την ελευθερία της έκφρασης της γνώμης της για ένα συστημικό κοινωνικό πρόβλημα.
Η προσφεύγουσα είχε ασκήσει έντονη κριτική αναφορικά με την ύπαρξη ελλείψεων στο νομικό πλαίσιο και στην πρακτική εφαρμογή που εμπόδιζαν τους μετανάστες να έχουν πρόσβαση σε κρατικά επιδόματα ή να υποβάλουν αίτηση για ρωσική υπηκοότητα. Είχε χρησιμοποιήσει διάφορα μέσα για να ευαισθητοποιήσει σχετικά με τα ζητήματα που αντιμετωπίζουν οι μετανάστες, συμπεριλαμβανομένης της προσπάθειας να επιστήσει την προσοχή των αρχών σε αυτά τα ζητήματα, κάνοντας δηλώσεις στα ΜΜΕ, δίνοντας συνεντεύξεις και δημοσιεύοντας ανοιχτές επιστολές.
Δεν υπήρχε καμία ένδειξη ότι είχαν ληφθεί κατασταλτικά μέτρα ως αντίδραση στις μορφές έκφρασης που είχε επιλέξει για να εκφράσει τις απόψεις της για το θέμα αυτό. Εφόσον η προσφεύγουσα δεν εμποδίστηκε στην εξωτερίκευση των απόψεών της στο κοινό, η παρούσα υπόθεση δεν αφορούσε τον περιορισμό μιας επικοινωνιακής δραστηριότητας που απευθύνεται στο ευρύτερο κοινό, αλλά τη λήψη μέτρων κατά της προσφεύγουσας για ενέργειες, σύμφωνα με το εγχώριο νομικό σύστημα, οι οποίες είχαν παραβιάσει το ποινικό δίκαιο κατά τρόπο άσχετο με την άσκηση της ελευθερίας της έκφρασης. Ακόμη και αν υποτεθεί ότι η προσφεύγουσα σκόπευε να μεταφέρει ένα μήνυμα διαμαρτυρίας μέσω της ανατρεπτικής συμπεριφοράς της στη διοικητική διαδικασία, μια τέτοια συμπεριφορά δεν θα μπορούσε, από αντικειμενική σκοπιά, να θεωρηθεί βαρύ ποινικό αδίκημα.
Το Δικαστήριο δεν μπορούσε να δεχτεί ότι το αλτρουιστικό κίνητρο της προσφεύγουσας ή η ειλικρίνεια της πεποίθησής της για τη λαθεμένη κατεύθυνση των κανονισμών διαμονής ήταν αρκετά για να την απαλλάξουν από το καθήκον υπακοής στο νόμο. Ομολογουμένως, μια διαμαρτυρία που έχει τη μορφή παρεμπόδισης των δραστηριοτήτων, τις οποίες η προσφεύγουσα αποδοκίμαζε μπορεί να συνιστά έκφραση γνώμης κατά την έννοια του άρθρου 10 της ΕΣΔΑ. Ωστόσο, υπήρχε σημαντική διαφορά μεταξύ της επιβολής κύρωσης για κάποια μορφή αντίστασης σε νόμιμες δραστηριότητες άλλων και της ενεργού εμπλοκής σε εγκληματικά επιλήψιμη συμπεριφορά προβαίνοντας σε ψευδείς δηλώσεις στις αρχές. Ο νόμος είχε καταστήσει αδίκημα την εκ προθέσεως παροχή ψευδών πληροφοριών σε επίσημες αιτήσεις και δεν υπήρχε τίποτα ασυνήθιστο ή παράλογο σε αυτή την προσέγγιση, ούτε υπήρχε βάση στη νομολογία του Δικαστηρίου να διαπιστωθεί ότι το άρθρο 10 προστάτευε την παροχή τέτοιων για ουδέτερους ρυθμιστικούς σκοπούς.
Δεδομένου ότι η προσφεύγουσα είχε θεωρηθεί υπεύθυνη για παραβίαση ενός γενικά εφαρμοστέου νόμου που δεν είχε σχεδιαστεί για να καταστείλει ή είχε ως αποτέλεσμα να παρέμβει σε οποιαδήποτε «επικοινωνιακή δραστηριότητα» εκ μέρους της, η συμπεριφορά για την οποία της είχαν επιβληθεί κυρώσεις δεν εμπεριέχονταν στο άρθρο 10.
Συνεπώς, η προσφυγή της βάσει του άρθρου 10 έπρεπε να απορριφθεί σύμφωνα με το άρθρο 35 §§ 3 (α) και 4 της ΕΣΔΑ.
Δίκαιη Ικανοποίηση (άρθρο 41)
Το Δικαστήριο επιδίκασε στην προσφεύγουσα 6.000 ευρώ για ηθική βλάβη (επιμέλεια: echrcaselaw.com).
