Ποινική καταδίκη για σχόλια σε facebook που συνδέθηκαν με πραξικόπημα που έγινε ένα χρόνο μετά! Παραβίαση της ελευθερίας της έκφρασης
ΑΠΟΦΑΣΗ
Yasin Özdemir κατά Τουρκίας της 07.12.2021 (αρ. προσφ. 14606/18)
ΠΕΡΙΛΗΨΗ
Ο προσφεύγων ήταν εκπαιδευτικός, ο οποίος κατηγορήθηκε για «εξύμνηση» εγκλημάτων και εγκληματιών μέσω σχολίων που δημοσίευσε στα δίκτυα κοινωνικής δικτύωσης τον Απρίλιο του 2015, υπέρ της οργάνωσης Γκιουλέν και του αρχηγού της (Φετουλάχ Γκιουλέν). Η συμπεριφορά του αυτή οδήγησε στην ποινική του καταδίκη.
Το ΕΔΔΑ επισήμανε ότι τα μηνύματα του προσφεύγοντος περιείχαν ιδέες και απόψεις που εκφράστηκαν στο πλαίσιο των δημόσιων συζητήσεων για ορισμένα ευαίσθητα θέματα, όπως η άποψή του για τις δικαστικές έρευνες που ξεκίνησαν στις 17 και 25 Δεκεμβρίου 2013 για τις καταγγελίες για διαφθορά, κριτική σχετικά με την πολιτική που ασκούν οι κυβερνητικές αρχές κατά της αντιπολίτευσης και της κριτικής για τις υποτιθέμενες σχέσεις μεταξύ των πολιτικών αρχών και μίας ένοπλης ισλαμιστικής οργάνωσης. Ωστόσο αυτές οι απόψεις δεν είχαν υποκινήσει άλλους ανθρώπους να ασκήσουν βία ή να εξεγερθούν.
Ακόμη το Δικαστήριο του Στρασβούργου επισήμανε ότι κατά τον χρόνο των πραγματικών περιστατικών, κανένα μέλος του κινήματος Γκιουλέν δεν είχε καταδικαστεί αμετάκλητα για συμμετοχή με οιονδήποτε τρόπο σε παράνομη ή τρομοκρατική οργάνωση.
Επιπλέον το ΕΔΔΑ στάθηκε στο γεγονός ότι το άρθρο 215§1 του Τουρκικού Ποινικού Κώδικα επέβαλλε, μεταξύ άλλων, κυρώσεις για δημοσίευση σχολίων που θεωρείται ότι εγκωμιάζουν εγκληματικές ενέργειες ή εγκληματίες υπό την προϋπόθεση ότι τα σχόλια αυτά προκάλεσαν σαφή και υπαρκτό κίνδυνο για τη δημόσια τάξη. Το ποινικό δικαστήριο που καταδίκασε τον προσφεύγοντα έκρινε ότι τα σχόλια του που δημοσιεύθηκαν τον Απρίλιο του 2015 αποτελούσαν τέτοιο κίνδυνο για την απόπειρα πραξικοπήματος που έγινε τον Ιούλιο του 2016. Το Δικαστήριο του Στρασβούργου έκρινε ότι δεν μπορούσε εύλογα να αναμένεται ότι ο προσφεύγων θα μπορούσε να προβλέψει ότι τα αμφισβητούμενα σχόλια, τα οποία είχαν ξεκάθαρα αντιταχθεί στην κυβερνητική πολιτική αλλά συνιστούσαν παρόλα αυτά ειρηνικές συνεισφορές σε έναν δημόσιο διάλογο και δεν είχαν παροτρύνει τους ανθρώπους σε εξέγερση, θα μπορούσαν να προκαλέσουν πραγματικό και άμεσο κίνδυνο για τη δημόσια τάξη, όπως απόπειρα στρατιωτικού πραξικοπήματος, ένα χρόνο αργότερα.
Συνεπώς η κρίση του εθνικού δικαστηρίου ισοδυναμούσε με υπερβολικά ευρεία ερμηνεία του νόμου και καταστρατηγούσε τη συνεισφορά των πολιτών στο δημόσιο διάλογο.
Κατά συνέπεια, η παρέμβαση στην άσκηση του δικαιώματος του προσφεύγοντος στην ελευθερία της έκφρασης οδήγησε σε με εκπλήρωση του σκοπού του άρθρου 10 της ΕΣΔΑ.
Το ΕΔΔΑ διαπίστωσε ομόφωνα παραβίαση της ελευθερίας της έκφρασης (άρθρο 10 της ΕΣΔΑ).
ΔΙΑΤΑΞH
Άρθρο 10
ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΑ ΠΕΡΙΣΤΑΤΙΚΑ
Ο προσφεύγων, Yasin Özdemir, είναι Τούρκος υπήκοος ο οποίος γεννήθηκε το 1980 και ζει στα Άδανα (Τουρκία). Τον Ιούνιο του 2016 η εισαγγελία της Isparta διέταξε την αστυνομία να διεξαγάγει έρευνα στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης (Facebook, Twitter και Instagram) για τον εντοπισμό χρηστών του Διαδικτύου που ανήκαν σε τρομοκρατικές οργανώσεις.
Τον ίδιο μήνα, η Διεύθυνση Ασφαλείας της Isparta συνέταξε έκθεση, χαρακτηρισμένη ως απόρρητη, για τα σχόλια που δημοσιεύτηκαν από τον προσφεύγοντα στο Facebook ως αντίδραση σε άρθρα ή ειδήσεις για την «γκιουλενιστική» οργάνωση της φιλοκυβερνητικής εφημερίδας Yenişafak.
Τον Ιούλιο του 2016 ο προσφεύγων απολύθηκε, σύμφωνα με το Νομοθετικό Διάταγμα με αριθ. 667 (υιοθετήθηκε από το Υπουργικό Συμβούλιο κατά την κατάσταση έκτακτης ανάγκης που επιβλήθηκε μετά την απόπειρα πραξικοπήματος της 15ης Ιουλίου 2016), με την αιτιολογία ότι είχε απασχοληθεί προηγουμένως σε ιδιωτικό σχολείο υπαγόμενο στην «Τρομοκρατική οργάνωση FETÖ/PYD», το οποίο είχε κλείσει με το ίδιο Νομοθετικό Διάταγμα.
Τον Αύγουστο του 2016 ο προσφεύγων τέθηκε υπό αστυνομική κράτηση και στη συνέχεια τέθηκε υπό προσωρινή κράτηση καθώς οι αρχές τον υποπτεύονταν για εμπλοκή του στην οργάνωση FETÖ/PYD ή για την καθ’ οιονδήποτε τρόπο συμμετοχή του στην προπαγάνδα υπέρ της.
Τον Νοέμβριο του 2016 το Κακουργιοδικείο της Isparta καταδίκασε τον προσφεύγοντα σε επτά μήνες και δεκαπέντε ημέρες φυλάκιση, βάσει του άρθρου 215 § 1 του Τουρκικού Ποινικού Κώδικα, διαπιστώνοντας ότι οι ενέργειές του συνιστούσαν το αδίκημα της εξύμνησης του εγκλήματος και των εγκληματιών. Το πλημμελειοδικείο αποφάσισε επίσης να αναστείλει επί πενταετία την ποινή που καταδικάστηκε.
Στην απόφασή του, το εθνικό δικαστήριο επέστησε την προσοχή στις οργανωτικές δομές του FETÖ/PYD και των επιχειρησιακών μεθόδων και έκρινε ότι ήταν ένοπλη οργάνωση, δεδομένου ότι είχε πραγματοποιήσει πολλές επιθέσεις στην Τουρκία μέσω μελών της, που ήταν υπάλληλοι των ενόπλων δυνάμεων ή της αστυνομίας. Ως προς την προβλεπόμενη στο άρθρο 215§1 ΠΚ προϋπόθεση, σύμφωνα με την οποία «δηλώσεις που θεωρούνταν ότι επαινούν και εγκωμιάζουν το έγκλημα και τους εγκληματίες έπρεπε να παρουσιάζουν έναν σαφή και παρόντα κίνδυνο για τη δημόσια τάξη», το εθνικό δικαστήριο έκρινε ότι η απόπειρα πραξικοπήματος του Ιουλίου 2016 συνιστούσε τέτοιο κίνδυνο.
Στη συνέχεια τα ασκηθέντα ένδικα μέσα από τον προσφεύγοντα και η ατομική του προσφυγή στο τουρκικό Συνταγματικό Δικαστήριο απορρίφθηκαν.
Επικαλούμενος το άρθρο 10 της ΕΣΔΑ (ελευθερία της έκφρασης), ο προσφεύγων κατήγγειλε την καταδίκη του, με το επιχείρημα ότι τη στιγμή που είχε δημοσιεύσει τα επίμαχα σχόλια, η εν λόγω οργάνωση δεν ήταν γνωστή ως τρομοκρατική οργάνωση.
ΤΟ ΣΤΡΑΣΒΟΥΡΓΟ ΑΠΟΦΑΣΙΖΕΙ…
Άρθρο 10 (ελευθερία της έκφρασης)
Το Δικαστήριο του Στρασβούργου έκρινε ότι η ποινική καταδίκη του προσφεύγοντος και η απόφαση για πενταετή αναστολή της ποινής που εκδόθηκε κατά το πέρας της διαδικασίας στην παρούσα υπόθεση, ισοδυναμούσε με γνήσιο και αποτελεσματικό περιορισμό και ότι ως εκ τούτου ισοδυναμούσε με «παρέμβαση» στην άσκηση του δικαιώματός του στην ελευθερία της έκφρασης.
Αποφάσισε να εξετάσει εάν το εθνικό δίκαιο, όπως ερμηνεύεται και εφαρμόζεται στην παρούσα υπόθεση, ήταν προβλέψιμο όταν ο προσφεύγων είχε δημοσιεύσει τα σχόλια που είχαν οδηγήσει στην καταδίκη του. Το Δικαστήριο σημείωσε ότι ο προσφεύγων είχε καταδικαστεί για τον «εγκωμιασμό» του εγκλήματος ή εγκληματιών, και ότι η καταδίκη του βασίστηκε αποκλειστικά στα σχόλια που είχε δημοσιεύσει στο Facebook σχετικά με άρθρα εφημερίδων.
Το ΕΔΔΑ έκρινε ότι οι επίμαχες παρατηρήσεις αποτελούνταν κυρίως από απόψεις του προσφεύγοντος σχετικά με τα επίκαιρα πολιτικά ζητήματα, δηλαδή κριτική στα μέτρα που έλαβαν οι διοικητικές και δικαστικές αρχές για την καταπολέμηση της οργάνωσης των Γκιουλενιστών, τις δικαστικές έρευνες που διεξήχθησαν από 17 έως 25 Δεκεμβρίου 2013 για καταγγελίες για διαφθορά, κριτική επί της πολιτικής που ασκούν οι κυβερνητικές αρχές κατά της αντιπολίτευσης και κριτική για τις υποτιθέμενες σχέσεις μεταξύ των πολιτικών αρχών και μιας ένοπλης ισλαμιστικής οργάνωσης.
Κατά τη δημοσίευσή τους, τα μηνύματα περιείχαν ιδέες και απόψεις οι οποίες εκφράζονταν στο πλαίσιο δημόσιου διαλόγου για ορισμένα ευαίσθητα θέματα – παρόμοιες ιδέες είχαν ήδη εκφραστεί όχι μόνο από μέλη του κινήματος του Γκιουλέν αλλά και από την αντιπολίτευση, καθώς και από τα εθνικά και διεθνή μέσα ενημέρωσης. Επιπλέον, αυτές οι απόψεις δεν είχαν σε καμία περίπτωση υποκινήσει τους πολίτες να διαπράξουν κάποιο έγκλημα ή να ξεκινήσουν εξέγερση.
Κατά την άποψη του Δικαστηρίου, το γεγονός ότι μέλη του Γκιουλενιστικού κινήματος είχαν αποπειραθεί να πραγματοποιήσουν πραξικόπημα σχεδόν δεκαπέντε μήνες αργότερα, χρησιμοποιώντας ένα τμήμα των απόψεων που εκφράστηκαν ως δικαιολογία από τον προσφεύγοντα, δεν άλλαζε τίποτα στα προαναφερθέντα πορίσματα σχετικά με την ελευθερία έκφρασης τέτοιων απόψεων κατά τη διάρκεια δημοσίων συζητήσεων.
Το ΕΔΔΑ επισήμανε ότι τα εθνικά δικαστήρια κατά την ερμηνεία του ποινικού δικαίου οδηγήθηκαν σε σύγχυση. Το Δικαστήριο παρατήρησε ότι κατά τον κρίσιμο χρόνο δεν υπήρχαν μέλη του κινήματος Γκιουλέν που τελικά καταδικάστηκαν ως αρχηγοί ή μέλη παράνομης ή τρομοκρατικής οργάνωσης, παρόλο που η ομάδα είχε θεωρηθεί επικίνδυνη από ορισμένα τμήματα της εκτελεστικής εξουσίας. Πράγματι, το ερώτημα αν το κίνημα ήταν μια εκπαιδευτική και θρησκευτική κοινότητα ή μια οργάνωση που προσπαθούσε παράνομα να διεισδύσει στα κρατικά όργανα αποτέλεσε αντικείμενο έντονου δημόσιου διαλόγου τον Απρίλιο του 2015, περίπου τη στιγμή που ο προσφεύγων είχε δημοσιεύσει τα επίμαχα σχόλια.
Σημείωσε επίσης ότι το άρθρο 215§1 του Τουρκικού Ποινικού Κώδικα όριζε εγγυήσεις απέναντι στις υπερβολικά ευρείες ερμηνείες του νόμου σε βάρος προσώπων που κατηγορούνται για αδικήματα, ιδίως θεσμοθετώντας την ποινικοποίηση δηλώσεων/απόψεων που θεωρούνται εγκωμιαστικές για εγκλήματα ή εγκληματίες υπό τον όρο ότι τα σχόλια αυτά εγείρουν σαφή και υπαρκτό κίνδυνο για τη δημόσια τάξη. Το ΕΔΔΑ παρατήρησε ότι το ποινικό δικαστήριο που είχε καταδικάσει τον προσφεύγοντα θεώρησε ότι το στρατιωτικό πραξικόπημα του Ιουλίου του 2016, που έγινε πολύ μεταγενέστερα αφότου ο προσφεύγων ανάρτησε τα σχόλιά του τον Απρίλιο του 2015, αποτελούσαν έναν τέτοιο κίνδυνο. Το Δικαστήριο του Στρασβούργου έκρινε ότι δεν μπορούσε εύλογα να αναμένεται ότι ο προσφεύγων θα είχε προβλέψει ότι τα αμφισβητούμενα σχόλια, τα οποία είχαν ξεκάθαρα αντιταχθεί στην κυβερνητική πολιτική αλλά συνιστούσαν παρόλα αυτά ειρηνικές συνεισφορές σε ένα δημόσιο διάλογο και δεν είχαν παροτρύνει τους πολίτες σε εξέγερση, θα μπορούσαν να προκαλέσουν πραγματικό και άμεσο κίνδυνο για τη δημόσια τάξη, όπως απόπειρα στρατιωτικού πραξικοπήματος, ένα χρόνο αργότερα.
Κατά συνέπεια, το Δικαστήριο έκρινε ότι μια τόσο ευρεία ερμηνεία της σχετικής διάταξης του ποινικού δικαίου (άρθρο 215 του Ποινικού Κώδικα) ήταν απρόβλεπτη για τον προσφεύγοντα κατά το χρονικό διάστημα των πραγματικών περιστατικών.
Όσον αφορά το άρθρο 15 της Σύμβασης και την τουρκική παρέκκλιση, το Δικαστήριο σημείωσε ότι το άρθρο 215§ 1 του Ποινικού Κώδικα δεν είχε τροποποιηθεί κατά τη διάρκεια της κατάστασης έκτακτης ανάγκης και ότι δε χωρούσαν παρεκκλίνοντα μέτρα στην εν λόγω κατάσταση.
Έχοντας διαπιστώσει ότι η παρέμβαση στην άσκηση του δικαιώματος του προσφεύγοντος στην ελευθερία της έκφρασης δεν ανταποκρινόταν στην απαίτηση της ΕΣΔΑ, το Δικαστήριο διαπίστωσε ομόφωνα ότι υπήρξε παραβίαση του άρθρου 10 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα.
Δίκαιη ικανοποίηση (άρθρο 41)
Το ΕΔΔΑ έκρινε ότι δεν μπορούσε να επιδικαστεί αποζημίωση για έξοδα και δαπάνες, διότι ο προσφεύγων δε υπέβαλε αίτημα για δίκαιη ικανοποίηση, όπως ορίζεται από τον Κανονισμό του Δικαστηρίου (επιμέλεια: echrcaselaw.com).
