Καταδίκη για πανό με προκλητικό πολιτικό περιεχόμενο. Δικαίωμα στην αντιδιαδήλωση. Μη παραβίαση της ελευθερίας της έκφρασης
ΑΠΟΦΑΣΗ
Manannikov κατά Ρωσίας της 01.02.2022 (αρ. προσφ. 9157/08)
ΠΕΡΙΛΗΨΗ
Πανό κατά Πούτιν σε πολιτική διαδήλωση υπέρ του Πούτιν. Επιβολή μικρού προστίμου 14 ευρώ περίπου. Δικαίωμα σε διαδήλωση αλλά και σε αντιδιαδήλωση. Ελευθερία της έκφρασης.
Ο προσφεύγων, ακτιβιστής για τα ανθρώπινα δικαιώματα, συμμετείχε μαζί με ένα ακόμη άτομο σε μια επίσημη εκδήλωση/διαδήλωση προς υποστήριξη του Προέδρου Πούτιν, ενόψει των βουλευτικών εκλογών του Δεκεμβρίου 2007 και των προεδρικών εκλογών του Μαρτίου 2008. Οι δύο τους εισήλθαν στο συγκεντρωμένο πλήθος και σήκωσαν ένα πανό που έγραφε «Ο Πούτιν είναι καλύτερος από τον Χίτλερ». Αυτή η ενέργεια δημιούργησε εντάσεις και η αστυνομία τους διέταξε να κατεβάσουν το πανό, ωστόσο αρνήθηκαν να το κάνουν και συνέχισαν να το κρατάνε σε όλη τη διάρκεια της εκδήλωσης.
Με βάση το υλικό από τον χώρο της δημόσιας διαδήλωσης, το δικαστήριο διαπίστωσε ότι ο προσφεύγων είχε ανοίξει ένα προκλητικό πανό, το οποίο ήταν αντίθετο με το πρόγραμμα και το σκοπό της εκδήλωσης. Τα άτομα που ήταν παρόντα στην εκδήλωση αντέδρασαν αρνητικά και του ζήτησαν να κατεβάσει το πανό. Κατόπιν των γεγονότων αυτών, ο προσφεύγων κατηγορήθηκε για το διοικητικό αδίκημα της «παράβασης των καθιερωμένων κανόνων για τη διεξαγωγή δημοσίων εκδηλώσεων», και του επιβλήθηκε πρόστιμο 500 ρωσικών ρουβλίων (που ισοδυναμεί με 14 ευρώ). Έκανε αναίρεση, όμως το αναιρετικό δικαστήριο επικύρωσε την απόφαση του κατώτερου δικαστηρίου.
Επικαλούμενος το άρθρο 10 της ΕΣΔΑ κατήγγειλε ότι παραβιάστηκε το δικαίωμά του στην ελευθερία της έκφρασης.
Το Δικαστήριο του Στρασβούργου έκρινε ότι η αστυνομική εντολή για την αφαίρεση του πανό και η καταδίκη του προσφεύγοντος ισοδυναμούσαν με «παρέμβαση» στο δικαίωμά του στην ελευθερία της έκφρασης που είχε «προβλεφθεί από το νόμο» και είχε επιδιώξει τους θεμιτούς στόχους της «πρόληψης της αταξίας» και «της προστασίας των δικαιωμάτων και των ελευθεριών των άλλων». Στη συνέχεια, το Δικαστήριο διαπίστωσε ότι, στις συγκεκριμένες περιστάσεις της υπόθεσης, δεν είχε υπερβεί αυτό που ήταν «αναγκαίο σε μια δημοκρατική κοινωνία», καθώς το πανό δεν προβλεπόταν στο πρόγραμμα της εκδήλωσης, ήταν προκλητικό και θα μπορούσε να οδηγήσει σε αναταραχή.
Όπως διαπίστωσαν και τα εθνικά δικαστήρια, η αστυνομική εντολή προήλθε από τη συμπεριφορά του προσφεύγοντος η οποία είχε θεωρηθεί προκλητική από ορισμένους από τους συμμετέχοντες στην εκδήλωση και από την αρνητική τους αντίδραση και όχι από το περιεχόμενο του πανό αυτού καθαυτό.
Συμπερασματικά, η εντολή των αστυνομικών αρχών για την αφαίρεση του πανό δεν φάνηκε παράλογη ή υπερβολική και θα μπορούσε να θεωρηθεί ανάλογη με τους νόμιμους επιδιωκόμενους στόχους της πρόληψης των αναταραχών.
Λαμβάνοντας υπόψη ότι ο προσφεύγων δεν κλήθηκε να απομακρυνθεί από την εκδήλωση, η καταδίκη του και το πρόστιμο, το οποίο ήταν το ελάχιστο ποσό που προβλέπει το εθνικό δίκαιο, δεν φάνηκαν υπερβολικά.
Συνεπώς το ΕΔΔΑ δεν διαπίστωσε παραβίαση της ελευθερίας της έκφρασης (άρθρο 10 της ΕΣΔΑ).
ΔΙΑΤΑΞΗ
Άρθρο 10
ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΑ ΠΕΡΙΣΤΑΤΙΚΑ
Ο προσφεύγων γεννήθηκε το 1956 και ζει στη Μόσχα. Είναι ακτιβιστής για τα ανθρώπινα δικαιώματα και μαζί με ένα άλλο άτομο συμμετείχαν σε μια επίσημη εγκεκριμένη εκδήλωση/διαδήλωση για την υποστήριξη του Προέδρου Πούτιν, ενόψει των βουλευτικών εκλογών του Δεκεμβρίου 2007 και των προεδρικών εκλογών του Μαρτίου 2008. Μπήκαν στο πλήθος και σήκωσαν ένα πανό που έγραφε «Ο Πούτιν είναι καλύτερος από τον Χίτλερ». Όταν εμφανίστηκαν εντάσεις, η αστυνομία διέταξε να κατεβάσουν το πανό, ωστόσο αρνήθηκαν να το κάνουν και συνέχισαν να το κρατάνε κατά τη διάρκεια όλης της διαδήλωσης. Δεν υπήρξαν περιστατικά βίας. Καθ’ οδόν για το σπίτι προσέγγισαν τον προσφεύγοντα αστυνομικοί, οι οποίοι τον οδήγησαν μαζί με τον φίλο του σε αστυνομικό τμήμα και τους κράτησαν εκεί ενώ συντάχθηκε αναφορά για τέλεση διοικητικού αδικήματος. Την ίδια ημέρα, ένας ειρηνοδίκης εξέτασε την υπόθεση εναντίον του προσφεύγοντα.
Με βάση το υλικό από τον χώρο της δημόσιας διαδήλωσης, το δικαστήριο διαπίστωσε ότι ο προσφεύγων είχε ανοίξει ένα προκλητικό πανό, το οποίο ήταν αντίθετο με το πρόγραμμα και το σκοπό της εκδήλωσης. Τα άτομα που ήταν παρόντα στην εκδήλωση αντέδρασαν αρνητικά και ζήτησαν από τον προσφεύγοντα να κατεβάσει το πανό. Στη συνέχεια, οι αστυνομικοί τον διέταξαν να απομακρύνει το πανό, επειδή η εμφάνισή του αποτελούσε πραγματική απειλή για τη δημόσια τάξη, την υγεία και τη ζωή των συμμετεχόντων. Παρόλαυτα ο προσφεύγων αρνήθηκε να υπακούσει.
Καταδικάστηκε για το διοικητικό αδίκημα της «παράβασης των καθιερωμένων κανόνων για τη διεξαγωγή δημοσίων εκδηλώσεων», και του επιβλήθηκε πρόστιμο 500 ρωσικά ρούβλια (περίπου 14 ευρώ). Ο προσφεύγων άσκησε ένδικα μέσα χωρίς επιτυχία .
Επικαλούμενος το άρθρο 10 της ΕΣΔΑ κατήγγειλε ότι παραβιάστηκε το δικαίωμά του στην ελευθερία της έκφρασης.
ΤΟ ΣΤΡΑΣΒΟΥΡΓΟ ΑΠΟΦΑΣΙΖΕΙ…
Άρθρο 10
Η αστυνομική διαταγή για αφαίρεση του πανό και η καταδίκη του προσφεύγοντος ισοδυναμούσαν με «παρέμβαση» στο δικαίωμά του στην ελευθερία της έκφρασης που είχε «προβλεφθεί από το νόμο» και είχε επιδιώξει τους θεμιτούς στόχους της «πρόληψης της αταξίας» και «την προστασία των δικαιωμάτων και των ελευθεριών των άλλων». Στη συνέχεια, το Δικαστήριο του Στρασβούργου διαπίστωσε ότι, στις συγκεκριμένες περιστάσεις της υπόθεσης, δεν είχε υπερβεί αυτό που ήταν «αναγκαίο σε μια δημοκρατική κοινωνία» για τους ακόλουθους λόγους:
Η προσβαλλόμενη αστυνομική διαταγή βασιζόταν στο σκεπτικό ότι το πανό δεν προβλεπόταν στο πρόγραμμα της εκδήλωσης, ήταν προκλητικό και θα μπορούσε να οδηγήσει σε αναταραχή. Δεδομένου ότι τα εθνικά δικαστήρια ήταν σε καλύτερη θέση να αξιολογήσουν τι ήταν πιθανό να θεωρηθεί προκλητικό και προσβλητικό για την κοινωνία και ότι το περιεχόμενο στο πανό ήταν διφορούμενο, το Δικαστήριο στηρίχτηκε στη διαπίστωση των εθνικών δικαστηρίων ότι το εν λόγω πανό θα μπορούσε να θεωρηθεί προσβλητικό από ορισμένους από τους συμμετέχοντες. Πράγματι, η σύγκριση του Προέδρου Πούτιν με τον Αδόλφο Χίτλερ θα μπορούσε να θεωρηθεί αντίθετο προς τις πολιτικές του Προέδρου. Ως εκ τούτου, το Δικαστήριο δέχθηκε ότι το πανό θα μπορούσε να οδηγήσει σε σύγκρουση μεταξύ του προσφεύγοντος και των συμμετεχόντων στη δημόσια εκδήλωση.
Αυτό από μόνο του δεν μπορούσε ωστόσο να δικαιολογήσει την παρέμβαση στο θεμελιώδες δικαίωμα που προβλέπει το άρθρο 10 της ΕΣΔΑ. Μια διαδήλωση μπορεί να ενοχλήσει ή να προσβάλει άτομα που αντιτίθενται στις ιδέες ή τους ισχυρισμούς που ήθελε να προωθήσει. Επιπλέον, το Δικαστήριο του Στρασβούργου έχει επανειλημμένα υπογραμμίσει τη σημασία του δικαιώματος στην αντιδιαδήλωση, η οποία θα μπορούσε να πραγματοποιηθεί ταυτόχρονα με μια διαδήλωση. Το δικαίωμα στην αντιδιαδήλωση, ωστόσο, δεν ήταν απόλυτο, καθώς σε μια δημοκρατία δεν μπορούσε να επεκταθεί στην αναστολή της άσκησης του δικαιώματος διαδήλωσης. Επιπλέον, τα Συμβαλλόμενα Κράτη είχαν καθήκον να λάβουν εύλογα και κατάλληλα μέτρα για να επιτρέψουν τη ειρηνική διεξαγωγή νόμιμων διαδηλώσεων. Αυτές οι αρχές, οι οποίες είχαν διατυπωθεί σε αποφάσεις σχετικά με την ελευθερία του συνέρχεσθαι, ήταν απολύτως σχετικές με την παρούσα υπόθεση, δεδομένου ότι ο προσφεύγων είχε εκφράσει τη γνώμη του κατά τη διάρκεια μιας δημόσιας εκδήλωσης.
Όπως διαπίστωσαν και τα εθνικά δικαστήρια, η αστυνομική διαταγή προήλθε από τη συμπεριφορά του προσφεύγοντος η οποία είχε θεωρηθεί προκλητική από ορισμένους από τους συμμετέχοντες στην εκδήλωση και από την αρνητική τους αντίδραση και όχι από το περιεχόμενο του πανό.
Πράγματι, η θέση του προσφεύγοντος μεταξύ των διαδηλωτών ήταν βασικός παράγοντας. Είχε επιλέξει να σηκώσει το πανό ανάμεσα στο πλήθος, αν και τίποτα δεν τον εμπόδιζε να επιδείξει το πανό σε παρακείμενο χώρο. Το πανό είχε αλλοιώσει και υπονομεύσει το μήνυμα υποστήριξης της εκδήλωσης προς τον Πούτιν που ήθελαν να μεταφέρουν άλλοι συμμετέχοντες και το νόημα της συνολικής εκδήλωσης. Επίσης, είχε καταστήσει δύσκολο το έργο της αστυνομίας, η οποία ήταν σε καλύτερη θέση να αξιολογήσει τους κινδύνους αναταραχής και επεισοδίων, καθώς και τα κατάλληλα μέτρα που υπαγορεύει η ανάληψη κινδύνου, αναφορικά με την εξασφάλιση της ειρηνικής διεξαγωγής της εκδήλωσης. Ως εκ τούτου, η διαταγή των αστυνομικών αρχών για αφαίρεση του πανό δεν φάνηκε παράλογη ή υπερβολική και θα μπορούσε να θεωρηθεί ανάλογη με τους νόμιμους επιδιωκόμενους στόχους.
Τέλος, λαμβάνοντας υπόψη ότι ο προσφεύγων δεν κλήθηκε να απομακρυνθεί από την εκδήλωση, η καταδίκη του και το πρόστιμο, το οποίο ήταν το ελάχιστο ποσό που προβλέπει το εθνικό δίκαιο, δεν φάνηκαν υπερβολικά.
Το ΕΔΔΑ δεν διαπίστωσε παραβίαση της ελευθερίας της έκφρασης (άρθρο 10 της ΕΣΔΑ).
