Η έλλειψη νομικής αναγνώρισης ομόφυλων ζευγαριών παραβιάζει την ΕΣΔΑ. Η παροχή νομικής αναγνώρισης και προστασίας σε ομόφυλα ζευγάρια δεν βλάπτει τις παραδοσιακές οικογένειες
ΑΠΟΦΑΣΗ
Maymulakhin και Markiv κατά Ουκρανίας της 01.06.2023 (αρ. προσφ. 75135/14)
ΠΕΡΙΛΗΨΗ
Οι προσφεύγοντες είναι ομόφυλο ζευγάρι που ζει στην Ουκρανία. Ζήτησαν την έκδοση άδειας για σύναψη γάμου αλλά οι αρχές αρνήθηκαν με την αιτιολογία ότι η νομοθεσία της χώρας τους δεν επιτρέπει κάποια τύπου ένωση για τα ομόφυλα ζευγάρια.
Το ΕΔΔΑ επανέλαβε την πάγια θέση του για τα ομόφυλα ζευγάρια ότι βρίσκονται σε παρόμοια κατάσταση με οποιοδήποτε ζευγάρι διαφορετικού φύλου όσον αφορά την ανάγκη τους για νομική αναγνώριση και προστασία της σχέσης τους. Η εξασφάλιση δε δικαιωμάτων σε ζευγάρια του ίδιου φύλου δεν συνεπάγεται από μόνη της την αποδυνάμωση των δικαιωμάτων που κατοχυρώνονται σε άλλα άτομα ή ζευγάρια. Επομένως, η προστασία της παραδοσιακής οικογένειας δεν θα μπορούσε από μόνη της να γίνει αποδεκτή ως έγκυρος λόγος δημοσίου συμφέροντος που δικαιολογεί την άρνηση οποιασδήποτε νομικής αναγνώρισης και προστασίας για τα ομόφυλα ζευγάρια.
Τόνισε ότι ήδη τριάντα από τα συμβαλλόμενα κράτη προβλέπουν σήμερα τη δυνατότητα νομικής αναγνώρισης ομόφυλων ζευγαριών και κατέληξε ότι η αδικαιολόγητη άρνηση στους προσφεύγοντες ως ομόφυλο ζευγάρι οποιασδήποτε μορφής νομικής αναγνώρισης και προστασίας σε σύγκριση με ζευγάρια διαφορετικών φύλων, ισοδυναμούσε με διάκριση σε βάρος τους για λόγους σεξουαλικού προσανατολισμού.
Το ΕΔΔΑ διαπίστωσε παραβίαση του άρθρου 14 και επιδίκασε σε κάθε έναν από αυτούς το ποσό των 5.000 ευρώ για ηθική βλάβη.
ΔΙΑΤΑΞΗ
Άρθρο 14
Αρθρο 8
ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΑ ΠΕΡΙΣΤΑΤΙΚΑ
Οι προσφεύγοντες είναι δύο άνδρες που ζουν μαζί σε μια σταθερή σχέση από το 2010. Το 2014 κατέθεσαν αίτημα για σύναψη γάμου σε επτά διαφορετικά τμήματα του ληξιαρχείου, τα οποία όλα απορρίφθηκαν με το αιτιολογικό ότι το Σύνταγμα και ο Αστικός Κώδικας της Ουκρανίας ορίζει ρητά τον γάμο ως οικογενειακή ένωση μεταξύ ατόμων διαφορετικού φύλου.
Άσκησαν προσφυγή για παραβίαση της ιδιωτικής και οικογενειακής ζωής και απαγορευμένη διάκριση.
ΤΟ ΣΤΡΑΣΒΟΥΡΓΟ ΑΠΟΦΑΣΙΖΕΙ…
Άρθρο 14 σε συνδυασμό με άρθρο 8
(α) Εφαρμογή – Τα γεγονότα της υπόθεσης εμπίπτουν στο πεδίο της «ιδιωτικής ζωής» και της «οικογενειακής ζωής» των προσφευγόντων. Κατά συνέπεια, εφαρμόστηκε το άρθρο 14 σε συνδυασμό με το άρθρο 8.
(β) Επί της ουσίας
(i) Το ζήτημα αν υπήρχε διαφορά στη μεταχείριση προσώπων σε ανάλογες ή σχετικά παρόμοιες καταστάσεις
Οι προσφεύγοντες βρίσκονταν σε παρόμοια κατάσταση με οποιοδήποτε ζευγάρι διαφορετικού φύλου όσον αφορά την ανάγκη τους για νομική αναγνώριση και προστασία της σχέσης τους. Αυτή ήταν μια ανάγκη που βιώνουν δύο σύντροφοι που μοιράζονταν τη ζωή τους, η οποία δεν εξαρτιόταν από την προσέγγιση του κράτους για τη ρύθμιση του θεσμού του γάμου ή τη θέσπιση εναλλακτικών μέσων νομικής αναγνώρισης των ζευγαριών, όπως οι πολιτικοί γάμοι.
Το εγχώριο νομικό πλαίσιο αναγνώριζε δύο είδη σχέσεων για ζευγάρια διαφορετικού φύλου: γάμο και μια defacto οικογενειακή ένωση, όπου ένας άνδρας και μια γυναίκα «ζουν ως οικογένεια χωρίς να είναι παντρεμένοι». Μολονότι το επίπεδο έννομης προστασίας που παρείχαν αυτά τα δύο νομικά καθεστώτα διέφερε σημαντικά, δεν επιβλήθηκε από το κράτος κάποια μορφή ένωσης, αλλά ήταν καθαρά επιλογή του ζευγαριού. Ωστόσο, οι προσφεύγοντες δεν διέθεταν αυτή την επιλογή. Ούτε είχαν πρόσβαση στον θεσμό του γάμου, ούτε μπορούσαν να λάβουν κάποια εναλλακτική μορφή νομικής αναγνώρισης. Ήταν επομένως τεχνητήη σύγκριση της κατάστασής τους μόνο με εκείνη των ανύπαντρων ζευγαριών διαφορετικού φύλου. Η Κυβέρνηση είχε παραδεχτεί επί της ουσίας ότι αρνήθηκε στους προσφεύγοντες οποιαδήποτε ευκαιρία να ρυθμίσουν θεμελιώδεις πτυχές της ιδιωτικής ζωής ως ζευγάρι, εκτός από ορισμένες πτυχές που σχετίζονται με την περιουσία μόνο ως φυσικά πρόσωπα που συνάπτουν συμβάσεις βάσει του ισχύοντος δικαίου. Το Δικαστήριο είχε ήδη κρίνει ότι τέτοιες συμβατικές συμφωνίες δεν μπορούσαν να θεωρηθούν ότι παρέχουν αναγνώριση και την απαιτούμενη προστασία σε ένα ζευγάρι. Επίσης, δεν υπήρχε δυνατότητα για τους προσφεύγοντες να επικαλεστούν την ύπαρξη της σχέσης τους στις συναλλαγές τους με δικαστικές ή διοικητικές αρχές. Ακολούθησε ότι οι προσφεύγοντες, ως ζευγάρι του ιδίου φύλου, είχαν και εξακολουθούσαν να αντιμετωπίζονται διαφορετικά από ζευγάρια διαφορετικού φύλου λόγω της απουσίας οποιασδήποτε νομικής αναγνώρισης και προστασίας που ήταν διαθέσιμη για τα τελευταία. Η μόνη βάση για αυτή τη διαφορά στη μεταχείριση ήταν ο σεξουαλικός τους προσανατολισμός.
(ii) Το ζήτημα αν η διαφορετική μεταχείριση ήταν δικαιολογημένη
Η Ουκρανία ήταν ελεύθερη να περιορίσει την πρόσβαση στο γάμο μόνο σε ζευγάρια διαφορετικών φύλων. Ωστόσο, η Κυβέρνηση δεν είχε προβάλει κανέναν λόγο που να δικαιολογούσε τον οριστικό αποκλεισμό των ομόφυλων ζευγαριών από τη νομική ρύθμιση. Αν και το Δικαστήριο χαιρέτισε την πρόθεση της Κυβέρνησης να θεσπίσει ένα νομικό πλαίσιο που θα επέτρεπε στα ομόφυλα ζευγάρια να έχουν επαρκή αναγνώριση και προστασία της σχέσης τους, δεν μπορούσε να κάνει εικασίες για νομοθεσία που δεν υφίσταται ακόμη.
Η προστασία της οικογένειας με την παραδοσιακή έννοια ήταν, καταρχήν, ένας σοβαρός και θεμιτός λόγος που θα μπορούσε να δικαιολογήσει διαφορετική μεταχείριση λόγω γενετήσιου προσανατολισμού. Ωστόσο, αυτός ο στόχος ήταν μάλλον αφηρημένος και μια ευρεία ποικιλία συγκεκριμένων μέτρων θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί για την υλοποίησή του. Επιπλέον, η έννοια της οικογένειας είναι αναγκαστικά εξελικτική, όπως φάνηκε από τις αλλαγές που είχε υποστεί από την υιοθέτηση της Σύμβασης. Το Δικαστήριο είχε ήδη κρίνει ότι δεν υπήρχε βάση για να θεωρηθεί ότι η παροχή νομικής αναγνώρισης και προστασίας σε ομόφυλα ζευγάρια σε μια σταθερή και δεσμευμένη σχέση θα μπορούσε από μόνη της να βλάψει οικογένειες που συγκροτούνται με τον παραδοσιακό τρόπο ή να διακυβεύσει το μέλλον ή την ακεραιότητά τους. Πράγματι, η αναγνώριση των ομόφυλων ζευγαριών δεν εμποδίζει σε καμία περίπτωση τα ζευγάρια διαφορετικών φύλων να παντρευτούν ή να ιδρύσουν οικογένεια αντίστοιχη με την αντίληψή τους για τον όρο αυτό. Γενικότερα, η εξασφάλιση δικαιωμάτων σε ζευγάρια του ίδιου φύλου δεν συνεπαγόταν από μόνη της την αποδυνάμωση των δικαιωμάτων που κατοχυρώνονται σε άλλα άτομα ή άλλα ζευγάρια. Επομένως, η προστασία της παραδοσιακής οικογένειας δεν θα μπορούσε από μόνη της να γίνει αποδεκτή ως σοβαρός λόγος δημοσίου συμφέροντος που δικαιολογεί την άρνηση οποιασδήποτε νομικής αναγνώρισης και προστασίας για τα ομόφυλα ζευγάρια.
Οι προσφεύγοντες επιδίωξαν να αντιμετωπίζονται με ίση αξιοπρέπεια στις βασικές τους ανάγκες ως ζευγάρι σε μια σταθερή δεσμευμένη σχέση, σύμφωνα με την οποία η πραγματικότητα της κατάστασής τους δεν θα παραβλέπεται πλήρως από το υπάρχον νομικό πλαίσιο και σύμφωνα με την οποία το κράτος θα τους παρέχει μια αίσθηση νομιμότητας αναγνωρίζοντας νομικά την ύπαρξή του και διασφαλίζοντας την επαρκή προστασία. Αναλύοντας το περιθώριο εκτίμησης του κράτους, το Δικαστήριο σημείωσε τη σαφή συνεχή τάση για νομική αναγνώριση και προστασία ομόφυλων ζευγαριών στα κράτη μέλη του Συμβουλίου της Ευρώπης, τριάντα (30) από τα οποία έχουν θεσπίσει σήμερα τη δυνατότητα νομικής αναγνώρισης ομόφυλων ζευγαριών.
Λαμβάνοντας υπόψη τα παραπάνω, το κράτος δεν είχε παράσχει καμία αιτιολογία για τη διαφορετική μεταχείριση των προσφευγόντων ως ζευγάρι σε σύγκριση με τα ζευγάρια διαφορετικών φύλων.
(iii) Συμπέρασμα
Η διαφορετική μεταχείριση, η οποία συνίστατο στην αδικαιολόγητη άρνηση στους προσφεύγοντες ως ομόφυλο ζευγάρι οποιασδήποτε μορφής νομικής αναγνώρισης και προστασίας σε σύγκριση με ζευγάρια διαφορετικών φύλων, ισοδυναμούσε με διάκριση σε βάρος των προσφευγόντων για λόγους του σεξουαλικού τους προσανατολισμού.
Το ΕΔΔΑ ομόφωνα διαπίστωσε παράβαση του άρθρου 14 σε συνδυασμό με το άρθρο 8 της ΕΣΔΑ.
Δίκαιη ικανοποίηση (άρθρο 41) : Επιδικάστηκε ποσό 32 ευρώ για περιουσιακή ζημία και 5.000 ευρώ για ηθική βλάβη σε κάθε έναν από τους προσφεύγοντες (επιμέλεια echrcaselaw.com).
