Έρευνα θανατηφόρου πυροβολισμού από Βρετανούς στρατιώτες. Το ΕΔΔΑ δεν διαπίστωσε ότι η διεξαχθείσα έρευνα ήταν αναποτελεσματική

ΑΠΟΦΑΣΗ

Gribben κατά Ηνωμένου Βασιλείου της 17.02.2022 (αρ. προσφ. 28864/18)

Βλ. εδώ

ΠΕΡΙΛΗΨΗ

Δικαίωμα στη ζωή. Αναποτελεσματικότητα έρευνα για θανατηφόρο πυροβολισμό από Βρετανούς στρατιώτες.

Ο αδελφός της προσφεύγουσας, Martin McCaughey, πυροβολήθηκε και σκοτώθηκε στις 9 Οκτωβρίου 1990 από στρατιώτες της ειδικής μονάδας του Βρετανικού Στρατού κατά τη διάρκεια νυχτερινής επιχείρησης επιτήρησης σε ένα αγρόκτημα όταν ο αδελφός της και ένα άλλο άτομο, ο Desmond Grew, εμφανίστηκαν με τα AK47 τουφέκια τους φορώντας γάντια και κουκούλες που καλύπτουν όλο το πρόσωπο. Ο Ιρλανδικός Δημοκρατικός Στρατός (IRA – μια παράνομη παραστρατιωτική οργάνωση) στη συνέχεια δήλωσε δημόσια ότι οι αποθανόντες ήταν εθελοντές του IRA και ήταν σε ώρα υπηρεσίας.

Επικαλούμενη το άρθρο 2 (δικαίωμα στη ζωή/διαδικαστικό σκέλος) της ΕΣΔΑ, η προσφεύγουσα παραπονέθηκε ότι υπήρξε αποτυχία διεξαγωγής αποτελεσματικής έρευνας για τις συνθήκες του θανάτου του αδελφού της.

Αν και το Δικαστήριο εντόπισε ορισμένες αδυναμίες, ήταν συνολικά ικανοποιημένο ότι η έρευνα για τον πυροβολισμό είχε εκπληρώσει την απαίτηση του άρθρου 2 (δικαίωμα στη ζωή/ διαδικαστικό σκέλος) της ΕΣΔΑ αναφορικά με τη διεξαγωγή αποτελεσματικής έρευνας. Συγκεκριμένα, η έρευνα ήταν ενδελεχής και το αντικείμενό της είχε επεκταθεί σε ευρύτερα ζητήματα σχετικά με τον σχεδιασμό και τη διαχείριση της επιχείρησης. Σημείωσε ιδιαίτερα ότι, μετά από 20 χρόνια, όλοι οι σημαντικοί μάρτυρες, συμπεριλαμβανομένων όλων εκτός από τους εμπλεκόμενους στρατιώτες, είχαν δώσει κατάθεση.

Κατά την εξέταση της υπόθεσης, το Δικαστήριο του Στρασβούργου τόνισε τη σημασία που έχει στις υποθέσεις του άρθρου 2 μια συνολική αξιολόγηση της έρευνας. Στο πλαίσιο αυτό σημείωσε το παρατεταμένο διαδικαστικό ιστορικό της παρούσας υπόθεσης, συμπεριλαμβανομένων δύο προηγούμενων προσφυγών ενώπιόν του που αφορούσαν την καθυστέρηση και τη διεξαγωγή ανάκρισης, επισημαίνοντας ότι δεν θα ήταν ούτε επιθυμητό ούτε κατάλληλο να ενεργήσει ως ανώτατο δικαστήριο εξετάζοντας κάθε αμφισβήτηση της διαδικασίας ανάκρισης εάν και όταν προέκυψε. Το Δικαστήριο όχι μόνο θα καθίστατο δικαστήριο τέταρτης δικαιοδοσίας, αλλά επίσης το πρόβλημα της καθυστέρησης σε εγχώριο επίπεδο θα επιδεινωνόταν περαιτέρω.

Με βάση τα ανωτέρω, το ΕΔΔΑ κήρυξε ομόφωνα την προσφυγή απαράδεκτη ως προδήλως αβάσιμη.

ΔΙΑΤΑΞΗ

Άρθρο 2

ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΑ ΠΕΡΙΣΤΑΤΙΚΑ

Η προσφεύγουσα, Sally Gribben, είναι Ιρλανδή υπήκοος η οποία γεννήθηκε το 1961 και ζει στο Dungannon (Βόρεια Ιρλανδία, Ηνωμένο Βασίλειο).

Ο αδελφός της προσφεύγουσας, Martin McCaughey, πυροβολήθηκε και σκοτώθηκε στις 9 Οκτωβρίου 1990 από στρατιώτες της ειδικής μονάδας του Βρετανικού Στρατού. Οι στρατιώτες πραγματοποιούσαν νυχτερινή επιχείρηση επιτήρησης σε ένα αγρόκτημα όταν ο αδελφός της και ένα άλλο άτομο, ο Desmond Grew, εμφανίστηκαν με τα AK47 τουφέκια τους φορώντας γάντια και μπαλακλάβες (κουκούλες που καλύπτουν όλο το πρόσωπο). Ο Ιρλανδικός Δημοκρατικός Στρατός (IRA – μια παράνομη παραστρατιωτική οργάνωση) στη συνέχεια δήλωσε δημόσια ότι οι αποθανόντες ήταν εθελοντές του IRA και ευρίσκοντο εν ώρα υπηρεσίας.

Τον Απρίλιο του 1993 οι διωκτικές αρχές εξέδωσαν εντολή μη δίωξης σε σχέση με τους στρατιώτες που συμμετείχαν στους πυροβολισμούς. Ο επίσημος λόγος αυτής της απόφασης ήταν ότι τα στοιχεία δεν επαρκούσαν για να αποδειχθεί ότι οι στρατιώτες δεν είχαν ενεργήσει σε αυτοάμυνα.

Τον Μάρτιο του 2012 ξεκίνησε σχετική ανάκριση και ολοκληρώθηκε τον Μάιο του ίδιου έτους, η οποία ολοκληρώθηκε με το συμπέρασμα ότι ήταν η θανάτωση ήταν νόμιμη ενέργεια. Εκτός από αυτή τη βραχυπρόθεσμη ετυμηγορία, οι ένορκοι εξέδωσαν ετυμηγορία διαπιστώνοντας ότι οι στρατιώτες είχαν ανοίξει πυρ με την πεποίθηση ότι η ζωή τους ήταν σε κίνδυνο και ότι είχαν χρησιμοποιήσει βία που δικαιολογούνταν από τις περιστάσεις.

Τόσο πριν όσο και κατά τη διάρκεια της ανάκρισης, οι πλησιέστεροι συγγενείς του θανόντος κατέθεσαν πολλαπλές αιτήσεις επανεξέτασης και προσφυγές στο Εφετείο και στο Ανώτατο Δικαστήριο, με το τελευταίο τελικά να απορρίπτει το αίτημα προσφυγής τον Δεκέμβριο του 2017.

Η έρευνα στην παρούσα υπόθεση έχει αποτελέσει αντικείμενο δύο προηγούμενων προσφυγών ενώπιον του ΕΔΔΑ. Στην πρώτη προσφυγή, το Δικαστήριο διαπίστωσε το 2013 ότι υπήρξε παραβίαση του άρθρου 2 της Σύμβασης λόγω υπερβολικής καθυστέρησης της έρευνας (βλ. McCaughey κ.α. κατά Ηνωμένου Βασιλείου, αρ. 43098/09). Στη δεύτερη προσφυγή, που κατατέθηκε το 2015, το Δικαστήριο έκρινε τις καταγγελίες απαράδεκτες ως πρόωρες λόγω της μη εξάντλησης των εσωτερικών ένδικων μέσων καθώς οι προβλεπόμενες εσωτερικές διαδικασίες δεν είχαν ακόμη ολοκληρωθεί (βλ. Gribben και Quinn κατά Ηνωμένου Βασιλείου, αρ. προσφ. 20855/15).

Επικαλούμενη το άρθρο 2 (δικαίωμα στη ζωή/διαδικαστικό σκέλος) της ΕΣΔΑ, η προσφεύγουσα παραπονέθηκε ότι υπήρξε αποτυχία διεξαγωγής αποτελεσματικής έρευνας για τις συνθήκες του θανάτου του αδελφού της. Έκανε πέντε συγκεκριμένες καταγγελίες σχετικά με τη διεξαγωγή της ανάκρισης, ισχυριζόμενη ότι ο ιατροδικαστής δεν είχε αποκαλύψει δυνητικά σχετικό υλικό στους πλησιέστερους συγγενείς, είχε αποτύχει να λάβει τα κατάλληλα μέτρα για να εξασφαλίσει ότι ένας από τους στρατιώτες που συμμετείχαν στους πυροβολισμούς, ο οποίος είχε προηγουμένως καταθέσει στην έρευνα και που ζούσε στο εξωτερικό, θα επιστρέψει στο Ηνωμένο Βασίλειο για να δώσει περαιτέρω κατάθεση στην ανάκριση, ότι δεν έπρεπε να έχει διεξαγάγει την ανάκριση ενώπιον ενόρκων, ότι είχε αποτύχει να απαλλάξει έναν ένορκο ο οποίος δεν ήταν αμερόληπτος και ότι υπήρχαν αστοχίες στις ερωτήσεις του και οδηγίες στην επιτροπή ενόρκων.

ΤΟ ΣΤΡΑΣΒΟΥΡΓΟ ΑΠΟΦΑΣΙΖΕΙ…

Πρώτον, το Δικαστήριο του Στρασβούργου με φόντο το παρατεταμένο διαδικαστικό ιστορικό της παρούσας υπόθεσης, παρατήρησε ότι δεν θα ήταν ούτε επιθυμητό ούτε ενδείκνυται να αντιμετωπίσει κάθε θέμα στη διαδικασία ανάκρισης εάν και όταν αυτό προέκυπτε.

Το Δικαστήριο όχι μόνο θα γινόταν ουσιαστικά «δικαστήριο τέταρτης δικαιοδοσίας», αλλά και το πρόβλημα της καθυστέρησης σε εγχώριο επίπεδο θα επιδεινωνόταν περαιτέρω. Τόνισε ότι στις υποθέσεις έρευνας του άρθρου 2 της ΕΣΔΑ, η κανονική εξέλιξη των γεγονότων θα περιλάμβανε υποβολή αίτησης από τους πλησιέστερους συγγενείς στο Δικαστήριο σε εύλογο χρόνο. Το ΕΔΔΑ στη συνέχεια θα διενεργήσει συνολική αξιολόγηση της έρευνας που είχε πραγματοποιηθεί με αναφορά στις παραμέτρους που προσδιορίζονται στη νομολογία του και τα μέτρα που θα ληφθούν για την εκτέλεση της απόφασης θα εποπτεύονται από την Επιτροπή Υπουργών του Συμβουλίου της Ευρώπης. Αυτά τα μέτρα θα πρέπει να αποτελούν το αντικείμενο νέας προσφυγής που θα μπορούσε να εξεταστεί από το Δικαστήριο εάν έθεταν νέο ζήτημα το οποίο δεν είχε αναφερθεί στην απόφαση.

Όσον αφορά τα συγκεκριμένα γεγονότα, το Δικαστήριο δέχθηκε ότι η υπόθεση αφορούσε νέες πτυχές οι οποίες δεν είχαν καλυφθεί σε προηγούμενη απόφασή του, που είχε ασχοληθεί μόνο με τον εύλογο χρόνο της έρευνας. Πράγματι, οι προσφεύγοντες είχαν ενημερωθεί ότι εάν ήταν δυσαρεστημένοι με την πρόοδο ή το αποτέλεσμα των εν εξελίξει εγχώριων διαδικασιών, θα μπορούσαν να επαναφέρουν τις καταγγελίες τους.

Το Δικαστήριο του Στρασβούργου δεν μπορούσε να αγνοήσει το γεγονός ότι είχαν περάσει περισσότερα από 30 χρόνια από τον θάνατο του αδελφού της προσφεύγουσας. Όσο μεγαλύτερη είναι η καθυστέρηση, τόσο μεγαλύτερη δυσκολία θα είχαν οι αρχές στη συμμόρφωσή τους με τις άλλες βασικές παραμέτρους μιας αποτελεσματικής έρευνας καθώς η πάροδος του χρόνου θα αποτελούσε αναπόφευκτα εμπόδιο στον εντοπισμό των μαρτύρων και στην ικανότητά τους να ανακαλέσουν τα γεγονότα με αξιοπιστία. Ωστόσο, σε αυτήν την περίπτωση το Δικαστήριο είχε ήδη διαπιστώσει παραβίαση του άρθρου 2 λόγω της καθυστέρησης στη διεξαγωγή της ανάκρισης και δεν είχε προταθεί ότι υπήρχε περαιτέρω υπαίτια καθυστέρηση εκ μέρους των αρχών μετά την προηγούμενη απόφασή του. Κατά συνέπεια, το ΕΔΔΑ περιόρισε την αξιολόγησή του στις συγκεκριμένες καταγγελίες που υπέβαλε η προσφεύγουσα σχετικά με τη διεξαγωγή της ανάκρισης.

Το Δικαστήριο διαπίστωσε ότι η έρευνα ήταν αναμφίβολα ενδελεχής, με εύρος πέρα από τους πραγματικούς θανάτους και τις αιτίες τους, περιλαμβάνοντας ευρύτερα ερωτήματα σχετικά με τον σχεδιασμό και τη διαχείριση της επιχείρησης. Είναι αξιοσημείωτο ότι μετά από 20 χρόνια, όλοι οι σημαντικοί μάρτυρες, συμπεριλαμβανομένων όλων εκτός από έναν από τους στρατιώτες που συμμετείχαν στον πυροβολισμό, είχαν δώσει κατάθεση. Εντόπισε ορισμένες αδυναμίες στην έρευνα, κυρίως την αποτυχία να αποκαλύψει στους πλησιέστερους συγγενείς υλικό που σχετίζεται με άλλους θανατηφόρους πυροβολισμούς στους οποίους είχαν εμπλακεί οι στρατιώτες, την αποτυχία ανάκλησης των στρατιωτών που συμμετείχαν στον πυροβολισμό για να δώσουν περαιτέρω κατάθεση και την απόφαση του ιατροδικαστή να μην διερευνήσει περαιτέρω τους ισχυρισμούς ότι ένας ένορκος ήταν μεροληπτικός προς τους πλησιέστερους συγγενείς.

Ωστόσο, δεν θεώρησε ότι αυτές οι αδυναμίες, είτε μεμονωμένα είτε σωρευτικά, είχαν υπονομεύσει την εκπλήρωση των απαιτήσεων έρευνας του άρθρου 2, δηλαδή την εξασφάλιση της αποτελεσματικής εφαρμογής των εθνικών νόμων που προστατεύουν το δικαίωμα στη ζωή και, στις περιπτώσεις αυτές με τη συμμετοχή κρατικών υπαλλήλων ή φορέων, προκειμένου να διασφαλιστεί η λογοδοσία τους για θανάτους που συμβαίνουν υπό τη δική τους ευθύνη. Ως εκ τούτου, το Δικαστήριο έκρινε την προσφυγή απαράδεκτη ως προδήλως αβάσιμη (επιμέλεια: echrcaselaw.com).