Διακρίσεις σε βάρος τυφλών σκακιστών σε σχέση με σκακιστές με όραση! Καταδίκη για παραβίαση της απαγόρευσης των διακρίσεων!
ΑΠΟΦΑΣΗ
Negovanovic κ.α. κατά Σερβίας της 25.01.22 (αρ. προσφ. 29907/16 και 3 άλλοι)
ΠΕΡΙΛΗΨΗ
Τυφλοί σκακιστές και διακρίσεις σε βάρος τους σε οικονομικά οφέλη σε σχέση με σκακιστές με όραση. Απαγόρευση διακρίσεων.
Η υπόθεση αφορούσε εικαζόμενες διακρίσεις από τις σερβικές αρχές σε βάρος τυφλών σκακιστών, υπηκόων της Σερβίας, οι οποίοι είχαν κερδίσει μετάλλια σε μεγάλες διεθνείς διοργανώσεις, ιδίως στην Ολυμπιάδα στο σκάκι για τυφλούς. Σε αντίθεση με άλλους Σέρβους αθλητές με αναπηρίες και σκακιστές χωρίς προβλήματα όρασης που είχαν επιτύχει τα ίδια ή παρόμοια αθλητικά αποτελέσματα, οι προσφεύγοντες είχαν στερηθεί ορισμένα οικονομικά οφέλη και βραβεία για τα επιτεύγματά τους καθώς και την επίσημη αναγνώριση μέσω τιμητικού διπλώματος, γεγονός που όπως ισχυρίστηκαν, είχε αρνητική επίδραση στη φήμη τους.
Οι προσφεύγοντες άσκησαν αστική αγωγή κατά της Σερβίας για αποζημίωση και για να αναγνωριστούν τα διπλώματά τους αλλά τα εθνικά δικαστήρια την απέρριψαν.
Το Δικαστήριο έκρινε ότι, ενώ ήταν θεμιτό για τις σερβικές αρχές να επικεντρωθούν στα υψηλότερα αθλητικά επιτεύγματα και τους σημαντικότερους αγώνες στο σύστημα βραβείων της χώρας, δεν υπήρχε αντικειμενική και εύλογη αιτιολογία για διαφορετική μεταχείριση των προσφευγόντων βάσει της αναπηρίας τους.
Το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, με πλειοψηφία (πέντε ψήφων έναντι δύο), διαπίστωσε παραβίαση του άρθρου 1 του 12ου Πρωτοκόλλου (γενική απαγόρευση των διακρίσεων) της Ευρωπαϊκής Σύμβασης για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα.
ΔΙΑΤΑΞΗ
Άρθρο 1 του 12ου Πρωτοκόλλου
ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΑ ΠΕΡΙΣΤΑΤΙΚΑ
Οι προσφεύγοντες, Branko Negovanovic, Sretko Avram, Živa Markov και Dragoljub Baretić είναι Σέρβοι υπήκοοι οι οποίοι γεννήθηκαν μεταξύ 1936 και 1955 και ζουν στο Novi Sad (Σερβία).
Μεταξύ 1961 και 1992 οι τέσσερις άνδρες κέρδισαν πολλά μετάλλια για τη Γιουγκοσλαβία, ως μέρος της εθνικής ομάδας, στις Σκακιστικές Ολυμπιάδες Τυφλών. Το υψηλότερο επίτευγμα του κ. Baretić ήταν ένα χρυσό μετάλλιο, ενώ οι υπόλοιποι κατέκτησαν ασημένια μετάλλια.
Το 2006 η Σερβία θέσπισε διάταγμα αναγνώρισης και ανταμοιβής αθλητικών επιτευγμάτων που προέβλεπε ένα εθνικό σύστημα αναγνώρισης και επιβράβευσης αποτελούμενο από τιμητικό δίπλωμα, καταβολή μηνιαίου επιδόματος εφ’ όρου ζωής σε μετρητά και μια εφάπαξ πληρωμή σε μετρητά. Το 2007 η Σερβική Σκακιστική Ομοσπονδία συνέστησε σε ορισμένους σκακιστές που είχαν κερδίσει μετάλλια σε διεθνείς αγώνες, συμπεριλαμβανομένων των προσφευγόντων, να προταθούν επίσημα για τα εθνικά βραβεία αθλητικής αναγνώρισης.
Ωστόσο, σε αντίθεση με τους έχοντες όραση σκακιστές με παρόμοια αθλητικά επιτεύγματα, οι προσφεύγοντες δεν προτάθηκαν επίσημα από το Υπουργείο Παιδείας και Αθλητισμού. Τον Φεβρουάριο του 2007 η Σερβική Ομοσπονδία Τυφλών απευθύνθηκε στο Υπουργείο καλώντας το να μεταχειριστεί τους τυφλούς σκακιστές σε ισότιμη βάση με όλους τους άλλους αθλητές και σκακιστές, με ή χωρίς αναπηρίες, και οι οποίο είχαν τα ίδια ή παρόμοια αθλητικά επιτεύγματα. Τον Ιούλιο του 2009 η Σερβική Σκακιστική Ομοσπονδία και οι προσφεύγοντες υπέβαλαν πρόσθετες αιτήσεις στο Υπουργείο Νεολαίας και Αθλητισμού. Τρεις μήνες αργότερα, το υπουργείο ενημέρωσε τους προσφεύγοντες ότι δεν πληρούσαν τις νόμιμες προϋποθέσεις που ορίζονται στο Διάταγμα Αναγνώρισης και Ανταμοιβών Αθλητικών Επιτευγμάτων, και αυτό γιατί δεν είχαν προταθεί.
Οι σκακιστές υπέβαλαν αμέσως αγωγή κατά της Δημοκρατίας της Σερβίας, επιδιώκοντας τόσο την αναγνώριση των διακρίσεων όσο και αποζημίωση. Το πρωτοβάθμιο δικαστήριο αποφάσισε υπέρ τους τον Απρίλιο του 2010, επιδικάζοντάς τους αποζημίωση, αναγνωρίζοντας ότι είχαν δικαίωμα στο τιμητικό δίπλωμα και ισόβια μηνιαία χρηματική παροχή και διάταξε να λάβουν εφάπαξ ποσό για τα επιτεύγματά τους. Ωστόσο, η απόφαση ακυρώθηκε με έφεση τον Ιούλιο του 2011. Το Εφετείο έκρινε ότι τα αιτήματα για το τιμητικό δίπλωμα, την ισόβια μηνιαία χρηματική παροχή και την εφάπαξ καταβολή μετρητών ήταν απαράδεκτα, καθώς αφορούσαν ζητήματα διοικητικής φύσεως τα οποία δεν μπορούσαν να κριθούν από αστικό δικαστήριο.
Μετά το Εφετείο επανήλθε να δικαστεί από το πρωτοβάθμιο δικαστήριο τέσσερις μήνες αργότερα, και αυτό αποφάσισε για άλλη μια φορά υπέρ των τεσσάρων ανδρών, υπογραμμίζοντας και πάλι ότι είχαν υποστεί διακρίσεις και επιδίκασε στον καθένα από 500.000 Σέρβικα δηνάρια (RSD) (περίπου 4.870 ευρώ) ως αποζημίωση συν 405.000 RSD (περίπου 3.945 ευρώ) για δικαστικά έξοδα. Ωστόσο και αυτή η απόφαση ανατράπηκε κατόπιν έφεσης τον Ιούνιο του 2012, με το εφετείο να αποφαίνεται εναντίον τους, δηλώνοντας ότι η Σκακιστική Ολυμπιάδα Τυφλών δεν βρίσκονταν στη λίστα με τους αγώνες που αναφέρονται στο Διάταγμα Αναγνώρισης και Ανταμοιβών Αθλητικών Επιτευγμάτων και, σε οποιαδήποτε περίπτωση, θα μπορούσαν να είχαν κάνει χρήση της διαδικασίας διοικητικών διαφορών, αλλά δεν το είχαν πράξει.
Τον Μάρτιο του 2013 το Ανώτατο Ακυρωτικό Δικαστήριο απέρριψε την αναίρεσή τους, σημειώνοντας ότι η Ολυμπιάδα Σκακιού Τυφλών δεν ήταν μια από τις διοργανώσεις που αναφέρονται στους κανονισμούς για τα εθνικά βραβεία αθλητικών αναγνωρίσεων και ότι κανένας άλλος τυφλός σκακιστής δεν είχε λάβει τα εν λόγω βραβεία, το οποίο σήμαινε ότι δεν υπήρχε διαφορά στη μεταχείριση μεταξύ των ίδιων των τυφλών σκακιστών.
Οι τέσσερις άνδρες κατέθεσαν προσφυγή στο Συνταγματικό Δικαστήριο. Παρά την υποστήριξη προς αυτούς από τη Διεθνής Σκακιστική Ομοσπονδία, η οποία αντιμετώπιζε τους τυφλούς και τους έχοντες όραση σκακιστές ως ίσους, τον Δεκέμβριο του 2015 το Συνταγματικό Δικαστήριο διαπίστωσε ότι δεν είχαν υποστεί διακρίσεις καθώς οι διακρίσεις τους δεν αφορούσαν αγώνες που αναφέρονται στην Αναγνώριση Αθλητικών Επιτευγμάτων και στο Διάταγμα ανταμοιβών.
Οι σκακιστές παραπονέθηκαν ότι υπέστησαν διακρίσεις από τις Σέρβικες αρχές με την άρνηση καταβολής ορισμένων οικονομικών επιδομάτων, δηλαδή ενός μηνιαίου δια βίου χρηματικού επιδόματος καθώς και μια εφάπαξ καταβολή σε μετρητά, σε αντίθεση με όλους τους άλλους αθλητές (με ή χωρίς αναπηρία) και τους διαθέτοντας όραση σκακιστές που είχαν κερδίσει παρόμοιες διεθνείς διακρίσεις. Επιπλέον παραπονέθηκαν ότι η φήμη τους είχε υποστεί ζημιά επειδή δεν είχαν λάβει τιμητικό δίπλωμα. Αυτές οι καταγγελίες κοινοποιήθηκαν στην Κυβέρνηση βάσει του άρθρου 14 (απαγόρευση των διακρίσεων), σε συνδυασμό με το άρθρο 8 (δικαίωμα σεβασμού της ιδιωτικής και οικογενειακής ζωής) και το άρθρο 1 του Πρώτου Πρωτοκόλλου (προστασία περιουσίας), καθώς και βάσει του άρθρου 1 του 12ου Πρωτοκόλλου (γενική απαγόρευση διακρίσεων).
ΤΟ ΣΤΡΑΣΒΟΥΡΓΟ ΑΠΟΦΑΣΙΖΕΙ…
Το Δικαστήριο εξέτασε τελικά τις καταγγελίες αποκλειστικά από τη σκοπιά του άρθρου 1 του 12ου Πρωτοκόλλου.
Απέρριψε την ένσταση της κυβέρνησης ως προς τη μη εξάντληση των εσωτερικών ένδικων μέσων, σημειώνοντας ότι οι καταγγελίες αφορούσαν ισχυρισμούς για διάκριση και ότι δεν ήταν παράλογο για τους παίχτες έχοντες προβλήματα όρασης να ζητήσουν επανόρθωση βάσει της εθνικής νομοθεσίας κατά των διακρίσεων, που ειδικά προέβλεπε διάφορες μορφές ανακούφισης στα θύματα τέτοιας μεταχείρισης καθώς και αποζημίωση για κάθε περιουσιακή και ηθική βλάβη που υπέστησαν. Διοικητική διαμάχη δεν θα προσέφερε μια πιο λογική προοπτική επιτυχίας. Επιπλέον, το Συνταγματικό Δικαστήριο δεν είχε απορρίψει τις καταγγελίες τους με το σκεπτικό ότι δεν είχαν εξαντλήσει δεόντως άλλες νομικές οδούς.
Το Δικαστήριο έχει ήδη κρίνει ότι τα κράτη έχουν πολύ μικρό περιθώριο εκτίμησης αναφορικά με την καθιέρωση διαφορετικής νομικής μεταχείρισης για τα άτομα με αναπηρία. Συστάσεις που εγκρίθηκαν από την Κοινοβουλευτική Συνέλευση του Συμβουλίου της Ευρώπης και την Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για τα Δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρία τονίζουν την ανάγκη προστασίας των ατόμων με αναπηρία από τις διακρίσεις. Δεδομένου ότι οι σερβικές αρχές είχαν αποφασίσει να δημιουργήσουν μια αναγνώριση αθλητικών επιτευγμάτων και ένα σύστημα ανταμοιβών, έπρεπε να το κάνουν με τέτοιο τρόπο ώστε να συμμορφώνονται με το άρθρο 1 του 12ου Πρωτοκόλλου.
Ενώ ήταν θεμιτό για τις σερβικές αρχές να επικεντρωθούν στα υψηλότερα αθλητικά επιτεύγματα και στους σημαντικότερους διαγωνισμούς στο σύστημα βραβείων τους, δεν είχαν αποδείξει γιατί οι υψηλές διακρίσεις που κέρδισαν οι προσφεύγοντες, ως σκακιστές με προβλήματα όρασης, ήταν λιγότερο σημαντικές από αυτές που κέρδισαν οι έχοντες όραση σκακιστές. Το κύρος ενός παιχνιδιού ή ενός αθλήματος δεν πρέπει να εξαρτάται από το αν το εξασκούν άτομα με ή χωρίς αναπηρία. Πράγματι, το Δικαστήριο σημείωσε ότι το ίδιο το διάταγμα είχε τοποθετήσει τους Ολυμπιακούς και Παραολυμπιακούς Αγώνες σε ισότιμη βάση και έτσι αντιμετώπιζε τα επιτεύγματα των ατόμων με αναπηρία ως άξια ίσης αναγνώρισης. Επιπλέον, η διάκριση μεταξύ Ολυμπιακών και μη αθλημάτων που είχαν χρησιμοποιηθεί ως επιχείρημα από τη σερβική κυβέρνηση δεν είχε καμία σημασία αφού η Σκακιστική Ολυμπιάδα για σκακιστές με όραση, η οποία βρίσκονταν ανάμεσα στις διοργανώσεις που αναφέρονταν στο διάταγμα, δεν ήταν ούτε μέρος των Ολυμπιακών ούτε των Παραολυμπιακών Αγώνων.
Το Δικαστήριο κατέληξε στο συμπέρασμα ότι δεν υπήρχε αντικειμενική και λογική αιτιολογία για διαφορετική μεταχείριση των σκακιστών με προβλήματα όρασης, με βάση την αναπηρία τους. Ως εκ τούτου, διαπίστωσε παραβίαση του Άρθρου 1 του 12ου Πρωτοκόλλου.
Δίκαιη ικανοποίηση (άρθρο 41)
Το Δικαστήριο έκρινε ότι η Σερβία έπρεπε να καταβάλει σε κάθε προσφεύγοντα 4.500 ευρώ για ηθική βλάβη. Όσον αφορά την περιουσιακή ζημία, έπρεπε να καταβληθούν τα δεδουλευμένα και τυχόν μελλοντικά οικονομικά προνόμια ή/και βραβεία που θα είχαν δικαίωμα εάν είχαν κερδίσει τα μετάλλιά τους στη Σκακιστική Ολυμπιάδα ως έχοντες όραση σκακιστές.
Μειοψηφούσες απόψεις
Οι δικαστές Kjølbro και Koskelo εξέφρασαν κοινή αντίθετη γνώμη, η οποία επισυνάπτεται στην απόφαση.
