Προσωρινή αναστολή διαδικασιών λόγω κορωνοϊού. Πρώτη προσέγγιση του Στρασβούργου στα προβλήματα των προσωρινώς κρατουμένων εξαιτίας της πανδημίας
ΑΠΟΦΑΣΗ
Fenech κατά Μάλτας της 30.03.2021 (αρ. προσφ. 19090/20)
ΠΕΡΙΛΗΨΗ
Νόμιμη αναστολή ποινικών διαδικασιών για απροσδιόριστο χρόνο κατά τη διάρκεια της κρίσης Covid-19 και συνεχιζόμενη κράτηση διάρκειας τριών μηνών: απαράδεκτο
Ο προσφεύγων συνελήφθη και τέθηκε υπό κράτηση, με την κατηγορία της εμπλοκής σε ανθρωποκτονία της διάσημης δημοσιογράφου της Μάλτας Daphne Caruana Galizia το 2017. Λόγω της πανδημίας του κορωνοϊού (Covid-19), θεσπίστηκαν εθνικά μέτρα που οδήγησαν στην αναστολή της ποινικής διαδικασίας και τα οποία έπρεπε να παραμείνουν σε ισχύ μέχρι να αρθούν μετά από εντολή των αρμόδιων αρχών. Τα εθνικά δικαστήρια διατήρησαν τη διακριτική ευχέρεια να εξετάσουν επείγουσες υποθέσεις ή συναφή θέματα. Η αναστολή συνεχίστηκε τρεις μήνες αργότερα.
Κατά την προσωρινή του κράτηση ο προσφεύγων ισχυρίστηκε ανυπαρξία προφυλάξεων για προστασία της ευαίσθητης υγείας του, δεδομένου ότι έχει μόνο ένα νεφρό.
Το Δικαστήριο διαπίστωσε ότι οι καταγγελίες σύμφωνα με το άρθρο 5§§1,3 και 4 (δικαίωμα στην προσωπική ελευθερία και ασφάλεια) και το άρθρο 6 § 1 (δικαίωμα σε δίκαιη δίκη) της ΕΣΔΑ ήταν προδήλως αβάσιμες και τις απέρριψε.
Κατά το ΕΔΔΑ, η προσωρινή αναστολή της πορείας της υπόθεσής του οφειλόταν στις εξαιρετικές περιστάσεις λόγω της παγκόσμιας πανδημίας η οποία, όπως υποστηρίζεται από το Συνταγματικό Δικαστήριο, δικαιολογούσε νόμιμα μέτρα αναστολής που αφορούσαν την προστασία της δημόσιας υγείας.
Το Δικαστήριο διαπίστωσε επίσης ότι δεν μπορούσε, βάσει των προσκομισθέντων στοιχείων, να καθορίσει το παραδεκτό των καταγγελιών του προσφεύγοντος σύμφωνα με τα άρθρα 2 (δικαίωμα στη ζωή) και 3 (απαγόρευση απάνθρωπης ή εξευτελιστικής μεταχείρισης) της Ευρωπαϊκής Σύμβασης σχετικά με τις συνθήκες κράτησής του και τη φερόμενη αποτυχία του Κράτους να προστατεύσει την υγεία του σε σχέση με την πανδημία Covid-19 εν όψει και της ευάλωτης κατάστασής του. Το Δικαστήριο αποφάσισε να ενημερώσει την κυβέρνηση της Μάλτας σχετικά με τους ισχυρισμούς του και να αποφανθεί γι΄αυτά μεταγενέστερα.
Έτσι, το ΕΔΔΑ, ομόφωνα, αποφάσισε να αναστείλει την εξέταση του μέρους των καταγγελιών της προσφυγής σύμφωνα με τα άρθρα 2 και 3 της ΕΣΔΑ και κήρυξε απαράδεκτο το υπόλοιπο μέρος της προσφυγής.
ΔΙΑΤΑΞΕΙΣ
Άρθρο 2,
Άρθρο 3,
Άρθρο 5,
Άρθρο 6
ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΑ ΠΕΡΙΣΤΑΤΙΚΑ
Ο προσφεύγων, Yorgen Fenech, είναι υπήκοος της Μάλτας ο οποίος γεννήθηκε το 1981 και ζει στο St Julian’s της Μάλτας.
Ο προσφεύγων είναι επιχειρηματίας και πρώην επικεφαλής του ομίλου Tumas. Συνελήφθη στις 20 Νοεμβρίου 2019 με την κατηγορία της συμμετοχής στη δολοφονία της δημοσιογράφου Daphne Caruana Galizia τον Οκτώβριο του 2017.
Στις 30 Νοεμβρίου 2019 ο προσφεύγων κατηγορήθηκε και δικάστηκε για προώθηση, σύσταση ή χρηματοδότηση οργάνωσης με σκοπό τη διάπραξη ποινικού αδικήματος και συνέργεια σε ανθρωποκτονία εκ προθέσεως. Ο προσφεύγων ισχυρίστηκε ότι είναι αθώος. Τέθηκε υπό προσωρινή κράτηση και έκτοτε κρατείται στις Φυλακές Corradino.
Οι δύο πρώτες αιτήσεις του προσφεύγοντος για αντικατάσταση της προσωρινής του κράτησης με εγγύηση – που υποβλήθηκαν στις 18.12.2019 και στις 30.01.2020 – απορρίφθηκαν με την αιτιολογία ότι υπήρχε κίνδυνος παραβίασης των αποδεικτικών στοιχείων και η παρεμπόδισης των δικαστικών διαδικασιών, ειδικά επειδή υπήρχαν ισχυρές υποψίες ότι ορισμένες από τους παραβάτες που εμπλέκονται στο αδίκημα δεν είχαν κληθεί ακόμα. Υπήρχε ακόμα ο κίνδυνος ότι η αποφυλάκισή του θα μπορούσε να προκαλέσει λαϊκή οργή.
Από τις 16.03.2020 διακόπηκε η ποινική διαδικασία λόγω έκτακτων μέτρων σχετικά με την κρίση δημόσιας υγείας Covid-19. Αυτό οδήγησε στην υποβολή εκ μέρους του προσφυγόντος την 01.04.2020 αίτηση στην οποία επικαλείται παράνομη κράτηση και στις 06.04.2020 υπέβαλε Αίτηση ζητώντας αντικατάσταση της προσωρινής κράτησης με εγγύηση.
Ισχυρίστηκε ότι η απόφαση για αναστολή όλων των ποινικών διαδικασιών μέχρι μια απροσδιόριστη ημερομηνία συνεπάγονταν αόριστη αναστολή, πράγμα που σήμαινε ότι δεν μπορούσε να δικαστεί η υπόθεσή του εντός ευλόγου χρονικού πλαισίου.
Κατά την άποψή του, αυτό, μαζί με την απουσία βεβαιότητας, ειδικότητας ή προβλεψιμότητας σχετικά με το πότε θα ξαναλειτουργούσαν τα δικαστήρια, σήμαινε ότι η παρατεταμένη κράτησή του δεν είχε καμία νομική βάση και την καθιστούσε παράνομη. Και οι δύο αιτήσεις απορρίφθηκαν από το ποινικό δικαστήριο.
Στις 08.04.2020, ο προσφεύγων υπέβαλε αίτηση για να ξανακινήσει η ανασταλείσα λόγω κορωνοϊού διαδικασία που τον αφορούσε. Το ποινικό Δικαστήριο έκρινε ότι, καθώς η υπόθεση ήταν ακόμη στο στάδιο της έρευνας, οι αυστηροί δικονομικοί κανόνες απαιτούσαν ότι θα υπήρχαν πάρα πολλοί άνθρωποι στην αίθουσα του δικαστηρίου σε περιορισμένο χώρο για μεγάλο χρονικό διάστημα και ο κίνδυνος μετάδοσης, σε βάρος ακόμα και του ίδιου του προσφεύγοντος, ήταν πολύ μεγάλος. Επομένως απέρριψε το αίτημά του.
Στη συνέχεια, στις 16.04.2020, ο προσφεύγων υπέβαλε αίτηση άρσης ή αντικατάστασης της προσωρινής κράτησής του για τέταρτη φορά, θέτοντας ξανά το ζήτημα της αναστολής των δικαστικών διαδικασιών που θεωρούσε, ότι μαζί με τους κινδύνους μετάδοσης του Covid-19 κατά την κράτησή του, παραβίαζαν το δικαίωμά του στη ζωή και την προστασία από εξευτελιστική μεταχείριση. Συγκεκριμένα, ο ίδιος σημείωσε ότι η ιατρική του κατάσταση – έχοντας ένα μόνο νεφρό – τον έθετε σε σημαντικό κίνδυνο υγείας και περιόριζε τις πιθανότητες επιβίωσής του εάν νοσούσε από Covid-19. Η αίτησή του απορρίφθηκε στις 21.04.2020. Ωστόσο, λόγω της ιατρικής του κατάστασης, το ποινικό δικαστήριο διέταξε να δοθεί ιδιαίτερη προσοχή στις ιατρικές ανάγκες του.
Ο προσφεύγων υπέβαλε συνταγματική καταγγελία την 01.05.2020, ζητώντας να διαπιστώσει την ύπαρξη παραβίασης του άρθρου 5 της ΕΣΔΑ και ζήτησε από το δικαστήριο (σύμφωνα με τη συνταγματική του αρμοδιότητα) να τον αποφυλακίσει. Εν τω μεταξύ, στις 19.05.2020, το ποινικό δικαστήριο αποφάσισε την συνέχιση της διαδικασίας.
Σε απόφαση της 29.05.2020, το εθνικό δικαστήριο διαπίστωσε παραβίαση των δικαιωμάτων του προσφεύγοντος σύμφωνα με το άρθρο 5 και διέταξε την άρση της αναστολής. Κατά τη γνώμη του δικαστηρίου, δεν θα έπρεπε να ανατεθεί στα δικαστήρια να εξακριβώσουν εάν υπερισχύουν οι εκτιμήσεις της δημόσιας υγείας έναντι των θεμελιωδών δικαιωμάτων των κατηγορουμένων, και εάν το περιβάλλον του δικαστηρίου ήταν αρκετά ασφαλές και αν όχι, ποια μέτρα πρέπει να ληφθούν για την αντιμετώπιση της κατάστασης. Το δικαστήριο έκρινε ότι αφού ο Πρόεδρος της Μάλτας δεν είχε εκδώσει διακήρυξη βάσει του Συντάγματος, τα μέτρα δημόσιας υγείας είχαν ληφθεί σύμφωνα με τον Νόμο περί δημόσιας υγείας και επομένως αυτός ο νόμος δεν θα μπορούσε να υπερισχύει των θεμελιωδών δικαιωμάτων. Έτσι, η αναστολή της διαδικασίας συγκέντρωσης αποδεικτικών στοιχείων για τα άτομα που κρατούνταν ήταν κατά παράβαση του άρθρου 5 της ΕΣΔΑ, και του αντίστοιχου άρθρου του εθνικού Συντάγματος.
Η ποινική διαδικασία κατά του προσφεύγοντος συνεχίστηκε την 1η Ιουνίου 2020.
Μετά από έφεση του εισαγγελέα, το Συνταγματικό Δικαστήριο ανέτρεψε την παραπάνω απόφαση στις 23.11.2020. Έκρινε ότι ο προσφεύγων δεν είχε κρατηθεί επ’ αόριστον. Τα εγχώρια δικαστήρια είχαν τη διακριτική ευχέρεια ως προς το εάν θα συνεχίσουν τη διαδικασία που τον αφορούσε ή όχι και να αποφασίσουν σχετικά με τα αιτήματα αποφυλάκισής του. Σε αυτή τη βάση, τα αιτήματα που υπέβαλε ο προσφεύγων όταν τα δικαστήρια έκλεισαν, είχαν όλα αξιολογηθεί εξατομικευμένα και είχαν κριθεί από δικαστές. Επιπλέον, το ποινικό δικαστήριο είχε άρει την αναστολή στις 19.05.2020 και οι διαδικασίες εναντίον του προσφεύγοντος συνεχίστηκαν, με τα δικαστήρια να είναι ακόμα κλειστά.
Με απόφαση του Υπουργού Υγείας νομιμοποιήθηκε η κατάσταση έκτακτης ανάγκης για λόγους δημόσιας υγείας λόγω covid-19. Δεν ήταν το Συνταγματικό Δικαστήριο που έπρεπε να εξετάσει εάν η νομοθεσία αντιπροσώπευε την καλύτερη λύση για την αντιμετώπιση του προβλήματος ή για το αν η διακριτική εξουσία του νομοθέτη θα έπρεπε να είχε ασκηθεί με άλλο τρόπο. Τα μέτρα τέθηκαν σε εφαρμογή και διήρκησαν για λιγότερο από τρεις μήνες. Είχαν προσωρινό και περιορισμένο χαρακτήρα. Επιπλέον, οι αποφάσεις για τα μέτρα τέθηκαν σε εφαρμογή βάσει των διαθέσιμων επιστημονικών γνώσεων και ως εκ τούτου δεν ήταν αυθαίρετα. Ήταν επομένως νόμιμα, αναγκαία και αναλογικά, και η κράτηση του προσφεύγοντος δεν μπορούσε να θεωρηθεί αυθαίρετη ή αόριστη, ούτε θα μπορούσε να ειπωθεί ότι δεν είχε κανένα ένδικο μέσο για την κράτησή του.
Ο προσφεύγων παραπονέθηκε σύμφωνα με τα άρθρα 2 (δικαίωμα στη ζωή) και 3 (απαγόρευση απάνθρωπης ή εξευτελιστικής μεταχείρισης) της ΕΣΔΑ σχετικά με τις συνθήκες κράτησής του και τη φερόμενη αποτυχία του Κράτους να προστατεύσει την υγεία του σε σχέση με την πανδημία Covid-19 εν όψει της ευάλωτης κατάστασης της υγείας του. Κατήγγειλε επίσης, σύμφωνα με το άρθρο 5 §§ 1, 3 και 4 (δικαίωμα στην ελευθερία και την ασφάλεια) της Σύμβασης, τη νομιμότητα της κράτησής του και την ανεπάρκεια των εγχώριων ένδικων μέσων. Τέλος, βασιζόμενος στο άρθρο 6 § 1 (δικαίωμα σε δίκαιη δίκη) ο προσφεύγων παραπονέθηκε ότι είχε στερηθεί του δικαιώματός του πρόσβασης σε δικαστήριο και δίκης εντός εύλογου χρόνου.
ΤΟ ΣΤΡΑΣΒΟΥΡΓΟ ΑΠΟΦΑΣΙΖΕΙ…
Άρθρα 2 και 3
Ο προσφεύγων, στις παρατηρήσεις του, περιέγραψε συνθήκες κράτησης τις οποίες χαρακτήρισε αντίθετες με τη Σύμβαση, συμπεριλαμβανομένων περιόδων απομόνωσης, συνθήκες υπερπληθυσμού, έλλειψη καθαρού και ζεστού ρουχισμού και πολύ περιορισμένη σωματική άσκηση. Τόνισε το κίνδυνος για τη ζωή του λόγω της πανδημίας Covid-19 και της ευάλωτης κατάστασής του.
Το Δικαστήριο έκρινε ότι δεν μπορούσε, βάσει του φακέλου της υπόθεσης, να καθορίσει το παραδεκτό των εν λόγω καταγγελιών. Αποφάσισε επομένως να τα διαβιβάσει στην κυβέρνηση της Μάλτας.
Άρθρο 5 §§ 1 (γ) και 3
Το Δικαστήριο διαπίστωσε εξαρχής ότι δεν αμφισβητήθηκε ότι η κράτηση του προσφεύγοντος βασίστηκε σε «εύλογη υποψία» ότι διέπραξε τα αδικήματα για τα οποία κατηγορήθηκε. Το Δικαστήριο έκρινε ότι το γεγονός ότι η διαδικασία είχε ανασταλεί χωρίς προσδιορισμό ημερομηνίας λόγω των έκτακτων μέτρων που διατάχθηκαν υπό το φως της πανδημίας Covid-19, δεν σήμαινε ότι η εισαγγελία δεν είχε την πρόθεση να φέρει τον προσφεύγοντα ενώπιον της αρμόδιας δικαστικής αρχής. Επιπλέον, το Δικαστήριο παρατήρησε ότι η αναστολή δεν υπερέβη τους τρεις μήνες. Η κράτηση του προσφεύγοντος στηρίχθηκε στην εγχώρια ποινική νομοθεσία. Επιπλέον, το Δικαστήριο σημείωσε ότι μια απόφαση για καθεμία από τις τέσσερις αιτήσεις που υπέβαλε ο προσφεύγων κατά τους πρώτους 4,5 μήνες της κράτησης με τη κατηγορία της ανθρωποκτονίας είχε εξεταστεί γρήγορα από τα εγχώρια δικαστήρια, δύο δε από τις αποφάσεις ελήφθησαν παρά το γεγονός ότι τα δικαστήρια ήταν κλειστά. Τα δικαστήρια είχαν εκδώσει αιτιολογημένες αποφάσεις που τεκμηρίωναν τους διάφορους λόγους για τους οποίους παρατάθηκε η συνέχιση της κράτησής του.
Όσον αφορά το εάν οι αρχές ενήργησαν με τη δέουσα επιμέλεια, το Δικαστήριο σημείωσε ότι ο προσφεύγων δεν ανέφερε τυχόν αστοχίες, καθυστερήσεις ή παραλείψεις εκ μέρους των αρχών, εκτός από τη περίοδο που οι διαδικασίες είχαν ανασταλεί λόγω των έκτακτων μέτρων. Αυτή η προσωρινή αναστολή οφειλόταν στις εξαιρετικές περιστάσεις που περιβάλλουν μια παγκόσμια πανδημία η οποία, όπως υποστηρίχθηκε από το Συνταγματικό Δικαστήριο, δικαιολογούσε τέτοια νόμιμα μέτρα προς το συμφέρον της δημόσιας υγείας.
Κατά το ΕΔΔΑ δεν μπορούσε να ειπωθεί ότι το καθήκον της ειδικής επιμέλειας δεν εφαρμόστηκε.
Κατά συνέπεια, το Δικαστήριο έκρινε ότι η καταγγελία αυτή ήταν προδήλως αβάσιμη και έπρεπε να απορριφθεί.
Άρθρο 5 § 4
Το Δικαστήριο σημείωσε ότι το κύριο επιχείρημα πίσω από την αίτηση του προσφεύγοντος της 01.04.2020 ήταν η λήψη των έκτακτων μέτρων που ανέστειλαν τη διαδικασία, μια κατάσταση που, κατά την άποψή του, είχε καταστήσει την κράτησή του παράνομη. Κατά την άποψη του εθνικού δικαστηρίου, το αίτημα ήταν πρόωρο, ή εν πάση περιπτώσει αβάσιμο, δεδομένης της πρόσβασης που είχε στα δικαστήρια, και είχε αποφασίσει ότι η κράτησή του δεν θα μπορούσε να θεωρηθεί παράνομη γι’ αυτό τον λόγο. Το δικαστήριο δεν έκρινε την απόφαση του εθνικού δικαστηρίου αυθαίρετη ούτε ότι αγνόησε το επιχείρημα του προσφεύγοντος ή την πραγματική του βάση.
Επιπλέον, το ποινικό δικαστήριο είχε εξακριβώσει τη νομιμότητα της κράτησής του. Συνεπώς, το Δικαστήριο κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η απόφαση του ποινικού δικαστηρίου αντιμετώπισε επαρκώς τη καταγγελία του προσφεύγοντος, με βάση τα επιχειρήματα στην αίτησή του για άρση ή αντικατάσταση της προσωρινή του κράτησης και κάλυψε επιπρόσθετα θέματα ουσιαστικού και διαδικαστικού χαρακτήρα που δεν εγείρει ο προσφεύγων.
Το Δικαστήριο έκρινε ότι αυτή η καταγγελία ήταν προδήλως αβάσιμη και κατόπιν αυτού την απέρριψε.
Άρθρο 6 § 1
Το Δικαστήριο σημείωσε ότι η διαδικασία διήρκησε 16 μήνες, χρονικό διάστημα που, δεδομένης της πολυπλοκότητας της υπόθεσης, δεν θα μπορούσε να θεωρηθεί παράλογη. Επιπλέον, ο προσφεύγων δεν είχε αναφερθεί σε αποτυχίες, καθυστερήσεις ή παραλείψεις εκ μέρους των αρχών, εκτός από τη περίοδο που η διαδικασία είχε ανασταλεί λόγω των έκτακτων μέτρων. Δεν υπήρχε ένδειξη ότι οι διαδικασίες δεν συνεχίστηκαν ενεργά. Επομένως, οι αρχές δεν μπορούσαν να κατηγορηθούν για τη συμπεριφορά τους. Το γεγονός ότι δεν πραγματοποιήθηκαν ακροάσεις κατά τη διάρκεια των διαδικασιών για περίοδο περίπου 3 μηνών – κατά τη διάρκεια της οποίας η δικαστική εργασία είχε ανασταλεί λόγω της πανδημίας – δεν άλλαξε αυτό το συμπέρασμα. Ούτε θα μπορούσε να ειπωθεί ότι ως αποτέλεσμα των έκτακτων μέτρων, η ουσία του δικαιώματος πρόσβασης του προσφεύγοντος σε δικαστήριο είχε παραβιαστεί.
Κατά συνέπεια, το Δικαστήριο έκρινε ότι η καταγγελία αυτή ήταν προδήλως αβάσιμη και την απέρριψε.
Τέλος το Δικαστήριο, ομόφωνα, αποφάσισε να αναστείλει την εξέταση των καταγγελιών του προσφεύγοντος σύμφωνα με τα άρθρα 2 και 3 της ΕΣΔΑ και κήρυξε το υπόλοιπο της προσφυγής απαράδεκτο.
