Κανένας δικαστής δεν μπορεί να δικάσει τη δική του υπόθεση! Δικαστές εκδίκασαν και απέρριψαν αίτηση εξαίρεσής τους! Έλλειψη αμεροληψίας δικαστηρίου!
ΑΠΟΦΑΣΗ
Kolesnikova κατά Ρωσίας της 02.03.2020 (αρ. προσφ. 45202/14)
ΠΕΡΙΛΗΨΗ
Αμεροληψία δικαστηρίου και δίκαιη δίκη. Έλλειψη αμεροληψίας σε υπόθεση κατά πρώην δικαστού των δικαστηρίων της Ρωσίας.
Η προσφεύγουσα, πρώην δικαστής, υπέβαλε αίτηση εξαίρεσης κατά του δικαστηρίου που εκδίκαζε έφεσή της γιατί ο Πρόεδρος της σύνθεσης που δίκαζε ήταν αυτός που την κατήγγειλε και γιατί τα άλλα μέλη του δικαστηρίου είχαν συνυπηρετήσει μαζί της κατά τη διάρκεια της θητείας της στο δικαστήριο αυτό. Η Αίτηση εξαίρεσης απορρίφθηκε από το δικαστήριο αυτό, το οποίο εκδίκασε την υπόθεση και απέρριψε την έφεσή της.
Η προσφεύγουσα άσκησε αναίρεση κατά της απόφασης και το Ανώτατο Δικαστήριο επικύρωσε την απόφαση των δικαστών του Περιφερειακού Δικαστηρίου, που αποφάσισαν σχετικά με την αίτηση εξαίρεσης που στρεφόταν κατά των ιδίων.
Κατά το ΕΔΔΑ το Ανώτατο Δικαστήριο αρκέστηκε στην επανάληψη της αιτιολογίας του Εφετείου και δεν απάντησε με δική του αιτιολογία στους ισχυρισμούς της αναιρεσείουσας προσφεύγουσας.
Το Δικαστήριο του Στρασβούργου έκρινε ότι οι εθνικές αρχές δεν διέλυσαν τις εύλογες αμφιβολίες της προσφεύγουσας ως προς την αμεροληψία του Περιφερειακού Δικαστηρίου και διαπίστωσε παραβίαση λόγω έλλειψης αμεροληψίας του εθνικού δικαστηρίου, που αποτελεί ειδικότερη έκφανση του δικαιώματος σε δίκαιη δίκη (άρθρο 6 § 1 της ΕΣΔΑ).
ΔΙΑΤΑΞΗ
Άρθρο 6
ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΑ ΠΕΡΙΣΤΑΤΙΚΑ
Η προσφεύγουσα Olga Kondratyevna Kolesnikova είναι υπήκοος της Ρωσίας, γεννήθηκε το 1958 και ζει στη Ρωσία.
Τον Μάιο του 2008, η προσφεύγουσα παραιτήθηκε από τη θέση της ως δικαστής και Π΄ροεδρος του Δικαστηρίου της Αυτόνομης Περιφέρειας Nenetski της Περιφέρειας Arkhangelsk («Περιφερειακό Δικαστήριο») και συνταξιοδοτήθηκε.
Σε μια ημερομηνία που δεν αναφέρεται στον φάκελο, δύο υπάλληλοι (S. και M.) που ήταν υπεύθυνοι για τη χρηματοδότηση του Περιφερειακού Δικαστηρίου, διώχθηκαν για υπεξαίρεση μεταξύ 2004 και 2008. Στην εναντίον τους ποινική διαδικασία, η προσφεύγουσα εξετάστηκε ως μάρτυρας.
Στις 12 Ιουλίου 2011, οι ανακριτικές αρχές ενήργησαν προκαταρκτική έρευνα κατά της προσφεύγουσας βάσει του άρθρου 144 του Κώδικα Ποινικής Δικονομίας (ΚΠΔ) λόγω στοιχείων που συγκεντρώθηκαν από την έρευνα κατά των S. και M.. Σύμφωνα με τις ανακριτικές αρχές, η προσφεύγουσα είχε διαπράξει αδίκημα σύμφωνα με το άρθρο 293 § 1 του Ποινικού Κώδικα, επειδή δεν είχε λάβει τα απαραίτητα μέτρα για να αποτρέψει την υπεξαίρεση των χρημάτων, για την οποία οι S. και M. είχαν κατηγορηθεί.
Στις 5 Μαΐου 2012, ο Ανακριτής αποφάνθηκε με διάταξή του ως εξής:
«Διαπιστώνεται ότι, κατά την περίοδο από τις 17 Ιουνίου 2002 έως την 1η Μαΐου 2008, η [κα] Kolesnikova κατείχε τη θέση του Προέδρου του Δικαστηρίου του Αυτόνομου Okrug του Nenetski. Έχοντας επιδείξει αμελή στάση απέναντι στην υπηρεσία, η [κα] Kolesnikova δεν άσκησε με επιμέλεια τα καθήκοντά της…».
Στις 10 Δεκεμβρίου 2012, ο Πρόεδρος του Περιφερειακού Δικαστηρίου, ενεργώντας εξ ονόματος του Δικαστικού Συμβουλίου του Nenetsky, απέστειλε έγγραφη ερώτηση στο Δικαστικό Συμβούλιο της Ρωσικής Ομοσπονδίας. Στο έγγραφο αυτό, ζήτησε διευκρινίσεις ως προς τον καταλληλότερο τρόπο κίνησης διαδικασίας για ακύρωση της ιδιότητας της προσφεύγουσας ως συνταξιούχου δικαστή, λαμβάνοντας υπόψη το περιεχόμενο της διάταξης του ανακριτή της 5ης Μαΐου 2012.
Η προσφεύγουσα άσκησε προσφυγή κατά της διάταξης της 5ης Μαΐου 2012 βάσει του άρθρου 125 του ΚΠΔ. Στην προσφυγή της, παραπονέθηκε ότι το συμπέρασμα της έρευνας δεν υποστηρίχθηκε από τα στοιχεία της δικογραφίας και, επομένως, ήταν παράνομο.
Στις 27 Δεκεμβρίου 2012, το δικαστήριο της πόλης Naryan-Mar απέρριψε την προσφυγή. Στην απόφασή του, το δικαστήριο έκρινε ότι τόσο η διαδικασία που οδήγησε στην έκδοση της επίδικης διάταξης, όσο και η αιτιολογία της ήταν σύμφωνα με την εθνική νομοθεσία. Η προσφεύγουσα άσκησε έφεση κατά της απόφασης αυτής ενώπιον του Περιφερειακού Δικαστηρίου.
Στις 3 Απριλίου 2013, η προσφεύγουσα υπέβαλε αίτηση εξαίρεσης κατά των δικαστών του Περιφερειακού Δικαστηρίου, δηλώνοντας ότι ήθελε να εξεταστεί η υπόθεσή της από δευτεροβάθμιο δικαστήριο που να βρίσκεται εκτός της Περιφέρειας Nenetsky. Στην αίτησή της, εξέφρασε αρχικά την ανησυχία ότι ο προεδρεύων δικαστής του δικαστηρίου ενδέχεται να μην είναι αμερόληπτος. Σχετικά με αυτό, αναφέρθηκε στο έγγραφο που απέστειλε ο τελευταίος στις 10 Δεκεμβρίου 2012 στο Δικαστικό Συμβούλιο της Ρωσικής Ομοσπονδίας και αναφέρθηκε επίσης καταγγελία που είχε προηγουμένως υποβάλει αυτός στον εισαγγελέα με σκοπό να ανοίξει ποινική έρευνα εναντίον της για κατάχρηση εξουσίας. Εξέφρασε επίσης την ανησυχία της για την έλλειψη αμεροληψίας των δικαστών K. και Ν., καθώς και του Αντιπροέδρου του Περιφερειακού Δικαστηρίου Φ., δηλώνοντας ότι αυτοί οι δικαστές αποτελούσαν τη σύνθεση στο ίδιο Περιφερειακό Δικαστήριο που εκδίκασε την ποινική υπόθεση κατά των Μ. και Σ. Τέλος, ισχυρίστηκε ότι οι άλλοι δικαστές του Περιφερειακού Δικαστηρίου ενδέχεται να στερούνταν αμεροληψίας με την αιτιολογία ότι είχαν συνυπηρετήσει με την προσφεύγουσα κατά τη διάρκεια της περιόδου που προέδρευε αυτή στο Περιφερειακό Δικαστήριο.
Στις 18 Απριλίου 2013, το Περιφερειακό Δικαστήριο απέρριψε την αίτηση εξαίρεσης που υπέβαλε η προσφεύγουσα. Οι δικαστές αιτιολόγησαν την κρίση τους ότι οι λόγοι που ανέφερε η προσφεύγουσα στην αίτησή της δεν θα μπορούσαν να αποτελέσουν λόγους εξαίρεσης των δικαστών βάσει του άρθρου 61 του εγχώριου ΚΠΔ. Επιπλέον, ανέφεραν ότι οι δικαστές του Περιφερειακού Δικαστηρίου απολάμβαναν τις εγγυήσεις ανεξαρτησίας κατά την άσκηση των καθηκόντων τους σύμφωνα με τον Ν. 3132-FZ της 26.06.1992 σχετικά με το καθεστώς των δικαστών.
Επίσης, στις 18 Απριλίου 2013, το Περιφερειακό Δικαστήριο προχώρησε κανονικά στην εξέταση της έφεσής της επί της ουσίας κατά της απόφασης του Δικαστηρίου της πόλης Naryan-Mar της 27ης Δεκεμβρίου 2012 και την απέρριψε. Υιοθέτησε τα συμπεράσματα του πρωτοβάθμιου δικαστηρίου ως προς την νομιμότητα της εισαγγελικής διάταξης της 5ης Μαΐου 2012. Με απόφαση της 10ης Οκτωβρίου 2013, το Περιφερειακό Δικαστήριο αρνήθηκε να διαβιβάσει την έφεση της στην Ολομέλεια του ιδίου Δικαστηρίου, ώστε να αποφασίσει η Ολομέλεια του δικαστηρίου επί της ουσίας.
Η προσφεύγουσα στη συνέχεια άσκησε αναίρεση στο Ανώτατο Δικαστήριο της Ρωσικής Ομοσπονδίας. Στην αναίρεση της, διαμαρτυρήθηκε, μεταξύ άλλων, για έλλειψη αμεροληψίας του Περιφερειακού Δικαστηρίου.
Με απόφαση της 4ης Μαρτίου 2014, το Ανώτατο Δικαστήριο, που έκρινε σε μονομελή σύνθεση, αρνήθηκε να παραπέμψει το ένδικο μέσο της προσφεύγουσας για εξέταση επί της ουσίας. Όσον αφορά την φερόμενη έλλειψη αμεροληψίας του Περιφερειακού Δικαστηρίου, έκρινε ότι οι δικαστές του Περιφερειακού Δικαστηρίου δεν είχαν κώλυμα να συνεδριάσουν στις 18 Απριλίου 2013, εξετάζοντας την υπόθεση της προσφεύγουσας για οποιονδήποτε από τους λόγους που προβλέπονται στα άρθρα 61 και 63 του Π.Κ. και ότι η υπόθεση της προσφεύγουσας εξετάστηκε σύμφωνα με την ισχύουσα νομοθεσία.
Βασιζόμενη ιδίως στο άρθρο 6 § 1 (δικαίωμα σε δίκαιη δίκη) της Ευρωπαϊκής Σύμβασης, η προσφεύγουσα παραπονέθηκε ότι το Περιφερειακό Δικαστήριο στερείται ανεξαρτησίας και αμεροληψίας.
ΤΟ ΣΤΡΑΣΒΟΥΡΓΟ ΑΠΟΦΑΣΙΖΕΙ…
Το Δικαστήριο επισήμανε ταυτόχρονα ότι στην απόφαση της 5ης Μαΐου 2012, ασκήθηκε το ένδικο μέσο μέσω δικαστικής προσφυγής και ότι η προσφεύγουσα χρησιμοποίησε αυτή τη δίοδο προκειμένου να εξεταστεί η ουσία της επίδικης διάταξης ιδίως όσον αφορά τα συμπεράσματα της έρευνας σχετικά με τη διάπραξή του αδικήματος που αναφέρεται στο άρθρο 293 § 1 του Π.Κ. Κατά συνέπεια, το ΕΔΔΑ θεώρησε ότι τα δικαστήρια, συμπεριλαμβανομένου του Περιφερειακού Δικαστηρίου, έπρεπε να διαθέτουν τις εγγυήσεις ανεξαρτησίας και αμεροληψίας κατά την έννοια του άρθρου 6 § 1 της Σύμβασης.
Το Δικαστήριο υπενθύμισε ότι η αμεροληψία ορίζεται συνήθως από την απουσία προκατάληψης και μπορεί να εκτιμηθεί με διάφορους τρόπους. Σύμφωνα με την πάγια νομολογία του, για τους σκοπούς του άρθρου 6 § 1 της Σύμβασης, η αμεροληψία πρέπει να εκτιμάται υποκειμενικά, λαμβάνοντας υπόψη την προσωπική πεποίθηση και τη συμπεριφορά του δικαστή, δηλαδή εάν είχε επιδείξει προσωπική προκατάληψη σε μια συγκεκριμένη περίσταση, και επίσης αντικειμενικά, δηλαδή, αν το δικαστήριο προσέφερε επαρκείς εγγυήσεις, ιδίως μέσω της σύνθεσής του, για να αποκλείσει οποιαδήποτε νόμιμη αμφιβολία ως προς την αμεροληψία του (Morice κατά Γαλλίας [GC], αριθ. 10, § 73, ΕΣΔΑ 2015).
Το Δικαστήριο έκρινε ότι οι περιστάσεις που προέβαλε η προσφεύγουσα προς υποστήριξη του αιτήματός της για εξαίρεση ήταν βάσιμες. Διαπίστωσε ότι οι λόγοι που προέβαλε ήταν επαρκώς λεπτομερείς και εμπεριείχαν συγκεκριμένα στοιχεία και, επομένως, το αίτημα εξαίρεσης των δικαστών ήταν βάσιμο. Το ΕΔΔΑ επισήμανε επίσης ότι το Περιφερειακό Δικαστήριο δεν θεώρησε το εν λόγω αίτημα αβάσιμο και το εξέτασε επί της ουσίας. Πράγματι, το ΕΔΔΑ σημείωσε ότι το άρθρο 35 § 1 του Κ.Π.Δ. περιελάβανε έναν μηχανισμό που θα μπορούσε να επιτρέψει, όπου ενδείκνυται, τη μεταφορά της εξέτασης της προσφυγής της προσφεύγουσας σε δικαστήριο διαφορετικής τοπικής αρμοδιότητας.
Κατά συνέπεια, το ΕΔΔΑ έκρινε ότι η διαδικασία εξέτασης της προσφυγής της προσφεύγουσας δεν ήταν συμβατή με την αρχή nemo judex in causa sua (ουδείς δύναται να είναι δικαστής σε δική του υπόθεση) και, ως εκ τούτου, δεν θα μπορούσε να αποσιωπήσει τις εύλογες και αντικειμενικές αμφιβολίες του ενδιαφερόμενου σχετικά με την αμεροληψία της δικαστικής επιτροπής του Περιφερειακού Δικαστηρίου.
Το ΕΔΔΑ υπενθύμισε ότι ένα ανώτερο δικαστήριο μπορεί, σε ορισμένες περιπτώσεις, να θεραπεύσει ένα ελάττωμα στη διαδικασία ενώπιον του κατώτερου δικαστηρίου (Κυπριανού κατά Κύπρου [GC], αρ. 73797/01, § 134, ΕΣΔΑ 2005-XIII ). Στην παρούσα υπόθεση, το Δικαστήριο σημείωσε ότι η προσφεύγουσα προέβαλε την καταγγελία περί φερόμενης έλλειψης αμεροληψίας του Περιφερειακού Δικαστηρίου στην αναίρεσή της ενώπιον του Ανωτάτου Δικαστηρίου. Ωστόσο, το Ανώτατο Δικαστήριο δεν απάντησε με δική του αιτιολογία στους ισχυρισμούς και επιχειρήματα της προσφεύγουσας, αλλά επικύρωσε τα συμπεράσματα των δικαστών του δευτεροβάθμιου Περιφερειακού Δικαστηρίου, που αποφάσισαν σχετικά με την αίτηση εξαίρεσης που στρεφόταν κατά των ιδίων. Επομένως, δεν προσπάθησε να αντιμετωπίσει τις επίμαχες ελλείψεις παραπέμποντας, κατά περίπτωση, την εξέταση της υπόθεσης, σε δικαστήριο άλλης τοπικής αρμοδιότητας.
Λαμβάνοντας υπόψη τα στοιχεία αυτά, το Δικαστήριο θεώρησε ότι οι εθνικές αρχές δεν διέλυσαν τις εύλογες αμφιβολίες της προσφεύγουσας ως προς την αμεροληψία του Περιφερειακού δικαστηρίου. Κατά συνέπεια, υπήρξε παραβίαση του άρθρου 6§1 της Σύμβασης.
Όσον αφορά το άρθρο 6 της ΕΣΔΑ, η προσφεύγουσα ισχυρίζεται ότι η αιτιολογία που χρησιμοποίησε ο Ανακριτής στα συμπεράσματα της διάταξης του της 5ης Μαΐου 2012 σχετικά με την εκ μέρους της διάπραξης αδικήματος που αναφέρεται στο άρθρο 293 § 1 του Ποινικού Κώδικα, υπονόμευσε τον σεβασμό του τεκμηρίου αθωότητάς της και προσέβαλε την τιμή και την υπόληψή της. Υποστήριξε επίσης ότι τα εθνικά δικαστήρια ενώπιον των οποίων άσκησε την προσφυγή της για ακύρωση της προαναφερθείσας διάταξης, δεν αιτιολόγησαν επαρκώς τις αποφάσεις τους και δεν εξέτασαν επαρκώς τις φερόμενες παραβιάσεις των δικαιωμάτων της.
Λαμβάνοντας υπόψη τα πραγματικά περιστατικά της υπόθεσης, και βάσει του συμπεράσματός του ότι υπήρξε παραβίαση του άρθρου 6 § 1 της Σύμβασης λόγω έλλειψης αμεροληψίας του Περιφερειακού Δικαστηρίου, το Δικαστήριο εκτίμησε ότι δεν ήταν απαραίτητο να αποφανθεί χωριστά για το παραδεκτό και το βάσιμο των καταγγελιών βάσει της εν λόγω διάταξης.
Το ΕΔΔΑ επομένως διαπίστωσε ότι υπήρξε παραβίαση του δικαιώματος σε δίκαιη δίκη (άρθρο 6 § 1 της Σύμβασης) στην ειδικότερη έκφανσή του της έλλειψης αμεροληψίας του δικάσαντος δευτεροβαθμίου Περιφερειακού Δικαστηρίου.
Δίκαιη ικανοποίηση (άρθρο 41)
Η προσφεύγουσα δεν υπέβαλε αξίωση για αποζημίωση και ηθική βλάβη. Το Δικαστήριο επιδίκασε 1.500 ευρώ για δικαστικά και άλλα έξοδα.
